Sefa Saygılı / Yeni Akit

Yapay zekâ ve bilinç

Son zamanlarda yapay zekâ ile ilgili değişik düşünceler, korkular ve uyarılar art arda geliyor: Acaba yapay zekâ bilinç kazanabilir mi? Bilimkurgu filmlerindeki gibi dünyaya hâkim olabilirler mi? Robotlar zaman içinde insanların bütün işlerini ellerinden alıp bizi hiçbir işe yaramayan, tembel hazır yiyiciler haline mi düşürecekler? 

Yapay Zekâ (YZ) nedir?

Yapay zekâ terimi makinelerin akıllı hareket kabiliyetini (yani bir insanın yönlendirmesi olmadan, kendi başlarına hareket edebileceği ve öğrenebileceğini) ifade etmek için kullanılır. Yapay zekâ en temel formunda; kalıpları (örüntüleri) tespit etmek, ne yapacağına karar vermek ve belki de gelecekteki sonuçları öngörmek amacıyla bir algoritmayı (bir problem çözme kuralı veya hesaplaması) verilere uygulamak demektir.

Yapay Zekâ hızla gelişiyor

Bilgisayar teknolojisi amansız yükseliyor. Öyle ki her 18 ila 24 ayda bir bilgisayar işlem gücünün ikiye katlandığı hesaplanıyor.

YZ da öylesine eşi benzeri görülmedik bir şekilde ilerliyor. Her geçen gün gelişmesi baş döndürüyor. Bugünlerde işte şu alanlarda kullanılabiliyor:

* YZ yazılı metni okuyup anlayabiliyor.

* Bu makineler yazabiliyor.

* Makineler görebiliyor.

* Duyabiliyor.

* Konuşabiliyor.

* Makineler hareket edebiliyor.

* Hatta sanat eserleri oluşturabiliyor, müzik besteliyor, resim çizebiliyor.

Yapay Zekâ genel zekâdan farklı

YZ genelde belli bir konuda programlanmıştır ve o konuda zekice davranır, ancak başka alanlarda hiçbir şey anlamaz. İnsan ise bilişsel yeteneklerinin eriştiği her konuda yüksek performans gösterir, yani insanlar genel zekâya sahiptir. Bu ikisi arasında ayırım yapmak gerekir. Satrançtan tıbbi teşhis koymaya birçok alanda dar yapay zekâlar geliştirildi, ama henüz genel YZ’nın çok uzağındayız. 

Evet, birçok zekâ gerektiren becerilerde Yapay Zekâ’da (YZ) dar kapsamlı ilerlemeler sağlanıyor. Ancak insan zekâsı farklıdır ve bu genel zekâya bilgisayarların yaklaşması mümkün değildir. Sistemlerin genel zekâya ulaşabilmesi; yani gazete okuyabilmesi, sohbet edebilmesi, ev işleri yapabilmesi için yapması gereken çıkarımlar, yapay zekâ hakkındaki mevcut bilgilerimizle ne programlanabiliyor ne öğretilebiliyor ne de mühendislik yoluyla sistemlere yerleştirilebiliyor.

Kısacası yapay zekâ aygıtlarının çoğu, zengin bir genel bilgi hazinesiyle donatılmış, yüksek kültürlü varlıklar değillerdir. Hatta ‘geri zekâlı’ bile sayılabilirler. Çünkü sadece belli alanlarda etkin olabilecek şekilde eğitilmişlerdir. İnsan zekâsının sadece çok sınırlı bir bölümünü temsil edebilirler. Ve dünyayı gerçekten anlayabilen tek sistem biz insanların beynidir.

Yapay Zekânın bazı mahzurları

* İnsanların büyük bir kısmının dünyaya bakışlarının ve buna bağlı olarak ürettikleri düşüncelerin yapay platformların seçimine tabi olması, aslında önemli bir tehlike oluşturmaktadır. Bu durumun arkasında gizlenen gerçek amaç; insanları yönetmek, belli bir yöne kanalize etmek olmasa bile, insanlara kendi görüşlerinden ve düşüncelerinden memnun olma duygusu aşılamakla, onların kendilerini eleştirici bir denetime tabi tutmalarını önler. Aslında bu platformlar insanların düşüncelerini ve görüşlerini hiç umursamazlar, yeter ki online kalmaya devam etsinler.

* ‘Yaratıcı güce sahip aygıtlar’ olarak övülen bu buluşlar, aslında insanların yaratıcılığını öldürmektedir. Çünkü sanat eseri üretebilen, şarkı sözleri ve beste yapabilen, resim çizen bu aletler aynı programla kurgulanırsa ürünler giderek birbirine benzeyecek, orijinal bir üslup gelişmeyecektir.

Yapay Zekâ bilinç kazanabilir mi?

Bilinç, kişinin kendisinin ve çevresinin farkında olması demektir. Bilinç sahibi olmak için ise yaşıyor olmak yani canlı ve benlik sahibi olunması gerekir. Bu yüzden bilgisayarlar asla bilince erişemezler çünkü canlı değildirler.

Onlar ancak kullanıcılarının arzularına bağlı olarak hareket edeceklerdir ve asla onlardan talep edilenlere ‘hayır’ demeyecekler, bir öneriyi reddetmeyecektirler ve ilişkilerinde bir sorun çıkarmayacaktırlar. Çünkü onlar efendi değil hizmetçidirler.

Bir makinenin insan zihnini iyi taklit ediyor olması, o makinenin bilinçli olduğunu göstermez. Bilinçli gibi görünen bilgisayar değil makineye yüklenen programdır.

Sonuç olarak

*Makinelerin neyi öğrenmeye yatkın olacaklarını belirleyen onları tasarlayan insanlardır. Oren Etzioni’nin dediği gibi, “Yapay zekânın kendi emellerine göre hareket edeceğini söylemek, bir hesap makinesinin kafasına göre hesaplama yapacağını söylemeye benzer.”

Yapay zekâyı incelemek, genel zekâya yani insan zekâsına hayranlığımızı artırmaktadır.