Wagner paralı asker grubunun isyanı, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in otokratik sisteminde yer alan kilit oyuncuların artık birlik halinde olmadığını tüm dünyaya gösterdi.

Putin Rusya'sındaki ilk geniş çaplı silahlı ayaklanmadan Putin'in yanı sıra paralı askerlik şirketi Wagner'in lideri Yevgeni Prigojin de zarar gördü.

Ne oldu?

Prigojin ile Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu arasındaki gerilim, Cuma ve Cumartesi günü Wagner şefinin ülkenin askeri yönetiminin istifasını talep etmesi ve birliklerine Moskova'ya "adalet yürüyüşü" düzenlemeleri emrini vermesiyle doruğa ulaştı.

İsyan başladığı gibi aniden sona erdi. Wagner savaşçıları Rostov-on-Don'u ele geçirdikten ve başkente giden yol üzerindeki birkaç bölgeden geçtikten sonra Prigojin, Belarus lideri Aleksander Lukaşenko'nun arabuluculuğuyla geri çekilmeye karar verdi.

Wagner lideri, Pazartesi günü yayınladığı ses kaydında, Putin hükümetini devirmek gibi bir niyeti olmadığını söyledi ve kan dökülmesini önlemek için isyanı sona erdirdiklerini iddia etti.

Olayların bu kadar hızlı gelişmesi ve statükoya hızlı dönüş nedeniyle birçok kişi isyanın düzmece olduğunu düşündü.

Ancak uzmanlar isyanın gerçek olduğunu söylüyor. St Petersburg Avrupa Üniversitesi'nde siyaset bilimci Profesör Vladimir Gelman'a göre "Bu tür olayları sahnelemek çok zordur. Bunun için iyi bir yönetmenlik ve başka hiçbir yerde sergilenmemiş insanların oyunculuk becerileri gerekir."

Prigojin'e destek

Wagner lideri Prigojin

Princeton Üniversitesi'nde araştırmacı Evgeny Roshchin'e göre ise Prigojin'in isyanı, ordunun bağımsız bir aktör olmasa da önemli bir oyuncu olduğu Rus elitleri arasında ciddi bir bölünme olduğunu gösteriyor.

Roshchin, suç geçmişi olan işadamı Prigojin'in, savaş deneyimli üyelere sahip önemli bir özel askeri şirket kurmayı başardığını söylüyor.

Roshchin'e göre, "En önemli Wagner birimlerinden bazılarının saygın subaylar tarafından yönetildiği aşikar. Ve onların desteğini kazanmak, iş ve hükümet dünyasındaki biri için zaten büyük bir olay. Yani bu sadece bir Prigojin hikayesi değil. Bu, subay çevrelerinde ona verilen destekle ilgili".

Bu subaylardan bazılarının Savunma Bakanı Sergey Şoygu'ya ve Rus ordusunun durumuna karşı memnuniyetsizliğin yoğunlaştığı Savunma Bakanlığı, istihbarat ve diğer güçlü gruplar içinde bağlantıları olacağını da ekliyor.

Gelman'a göre Şoygu'nun Ukrayna'da Wagner komutasında savaşan tüm askerlerin Savunma Bakanlığı sözleşmelerini imzalaması gerektiği yönündeki son kararnamesi Prigojin'in isyanının arkasındaki itici güç olabilir. Bu kararname Prigojin'in sert tepkilerine yol açtı: "Wagner'in savaşçılarından hiçbiri bu utanç yolunu izlemeyecek; sözleşme olmayacak."

Gelman şöyle diyor: "Bu Prigojin için kabul edilemezdi. Esasen özerkliğini kaybedecek ve kendisine bağlı kuvvetler Savunma Bakanlığı'nın kontrolü altına girecekti. Kaynaklarının ve siyasi nüfuzunun önemli bir kısmını kaybedecekti."

Ancak Prigojin'in isyanı, inşa ettiklerini koruma arzusuyla motive olduysa da başarısız oldu. Kremlin'in Cumartesi günü yaptığı açıklamaya göre, isyana katılmayan Wagner savaşçıları Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalayacak.

'Böyle devam edemez'

Rostov-on-Don kentine ulaşan Wagner askerleri

Moskova'daki Shaninka Üniversitesi profesörlerinden Grigory Yudin'e göre Prigojin'in isyanıyla birlikte Rus toplumunun geniş kesimlerinde baş gösteren hoşnutsuzluk kaynama noktasına ulaştı. Yudin'e göre bu hoşnutsuzluk, mevcut haliyle devam etmesi mümkün olmayan ve "özel bir askeri operasyon" olarak adlandırılan Ukrayna savaşının ardından geliyor.

"Prigojin'in etrafında farklı siyasi söylem unsurları var. Bir yanda 'Bu böyle devam edemez, mücadeleye daha organize ve agresif bir şekilde devam etmeliyiz' diyen radikal militarist söylem, öte yanda da 'Bu böyle devam edemez, müzakere etmeliyiz, özellikle de savaşamayacağımız açıkken" diyen barışçıl söylem var."

Ayrıca Yudin'e göre, Prigojin'in davranışını savaşı sona erdirme girişimi olarak nitelendirmek için henüz erken ve tüm bunlar Rus toplumunda Ukrayna'nın işgali konusunda giderek artan bir şüpheciliğin göstergesi.

Prigojin Ukrayna'da savaşan paralı askerlerle

"Putin'e gelince, bir buçuk yıldır herkese aynı masalı anlatmaya devam ediyor. Ve genel hava, işlerin bu şekilde devam edemeyeceği yönünde. Prigojin de bunu dile getirdi."

Moskova'ya yürüyen paralı askerler neden bu kadar az direnişle karşılaştı?

Moskova'ya yürüyüşün başında, Wagner askerleri Rostov-on-Don kentine neredeyse engelle karşılaşmadan girdi. Prigojin'in anlattığına göre, orada Güney Kuvvetler Grubu'nun karargahını ele geçirdiler ve birlikleri Rusya'nın çeşitli bölgelerinde önemli bir direnişle karşılaşmadan ilerledi.

Yudin'e göre "Rusya'nın organize ve merkezi bir ordusu olsaydı ve bu ordu komşu devletin topraklarını işgal etmiyor olsadı elbette bu durdurulabilirdi."

Putin millete sesleniş konuşmasında Wagner isyanını "halkı sırtından bıçaklamak" olarak nitelendirdi

Hangi sonuçlar çıkarılabilir?

St Petersburg'daki Avrupa Üniversitesi'nden Profesör Gelman, hafta sonu yaşananların Rus devletinin gerileyişinin kanıtı olduğuna inanıyor.

Gelman, Rusya'nın önemli kaynaklarını özel bir şahsa devrettiğini ve onu uzun yıllar boyunca ayakta tuttuğunu söylüyor.

"Genellikle [özel askeri şirketler] devletin sınırlarının çok ötesinde faaliyet gösterirler ve genellikle devletin onları kontrol altında tuttuğu varsayılır.

"Ancak günümüz Rusya'sında Wagner, devletin kontrolünü ele geçirmeyi, onunla doğrudan rekabet etmeyi ve hatta şartları dikte etmeyi başardı."

Askerlerini Moskova yolunda durdurması ve bir kampa göndermesi karşılığında Prigojin'e ne teklif edildiği hala belirsiz. "Evet, devlet paralı asker grubunun kontrolü ele geçirmesini engellemek için doğru şartları buldu. Ancak bu yine de devletin işleyişi açısından bir riske işaret ediyor" diye uyarıyor Gelman.

Savunam Bakanı Şoygu (ortada), 26 Haziran 2023

Kim kazandı, kim kaybetti?

Gelman'a göre herkes kaybetti. "Putin bir süredir kontrolün kendisinde olmadığını gösterdi... Prigojin elini fazla zorladı ve tekrar yerine oturtuldu."

Gelman ayrıca Rus ordu komutanları Şoygu ve Gerasimov'un hesaplaşma boyunca görünmez olduklarını belirtiyor ve bu durumun "astları nezdinde bile kendilerini tamamen gözden düşürdüğünü" söylüyor.

Ancak Moskova'daki Shankia Üniversitesi'nden Profesör Yudin, Prigojin ile Rus yönetimi arasındaki mücadelenin sonuçlanmış sayılamayacağını söylüyor.

Siyasi analist Nikolai Petrov, Putin'in geçen hafta sonundan sonra toplumun gözünde daha zayıf göründüğünü belirtiyor.

Princeton'dan araştırmacı Yevgeni Roshchin, Prigojin'in isyanının Rus elitleri arasında ordunun önemli bir aktör olduğu ancak bağımsız olmadığını ve ciddi bir bölünmeyi gösterdiğini söylüyor.

"Putin ve yönetimi eskiden tüm büyük aktörleri küçük çatışmalarla 'beslerdi'. Sonra yakın çevreden biri yazılı olmayan tüm kurallara meydan okuyarak her şeyi göze aldı. Bu da bana göre elit kesim içindeki bölünmenin derinleştiğini gösteriyor. Prigojin'in yaptığı tek şey bunu dile getirmek oldu."

İngiliz güvenlik uzmanı Edward Lucas, Putin'in zayıflamasının bir "sıkıntılar dönemine" yol açabileceği uyarısında bulunuyor.

"En az 10 yıl boyunca tehlikeli ve öngörülemez bir Rusya ile karşı karşıya kalabiliriz. Putin iktidardayken sahip olduğumuz yüzeysel kesinlik bile olmayacak."