Mehmet Garip Tanyıldızı / Akşam

İfadelerin dramatik ayrımı

Din, bilim ve felsefe eksenindeki tartışmalar doğru ifade biçimleri kullanılarak yapılmadığında ileri derecede rahatsız edici bir boyut kazanıyor. Maalesef, gerek akademik düzeyde gerek bilgisizce yapılabilen bu tartışmaların kahir ekseriyeti, "rahatsız edici" ifadesinin ötesinde bir düzlemde yaşanıyor.

Bu noktada, merhum Şakir Kocabaş'ın İfadelerin Gramatik Ayrımı kitabı sözünü ettiğimiz tartışmaların doğru yapılabilmesi için adeta bir kılavuz niteliği taşıyor. Dil felsefesinin (analitik felsefe) zor konularını ortalama düzeydeki okurlar için anlaşılır kılan bir üsluba sahip kitap aynı zamanda ciddi emek harcamayı gerektiren zihinsel tepkimeleri tetikliyor.

Kitapta, "teorik, hipotetik, ampirik ve formel" bilgi sistemlerinin ifade biçimlerinin sınıflandırılmasını amaçlayan Kocabaş, bu ayrımların gerçekleşmesi için "bazıları Wittgenstein tarafından da kullanılan" bir kriterler sistemi öneriyor ve sistemin nasıl uygulandığını göstermek için muhtelif örnekler veriyor.

İfadelerin Gramatik Ayrımı'nın en sade ve çarpıcı tespiti temel inanç ifadeleri ile teorik, hipotetik ifadelerin birbirine karıştırılarak kullanılıyor olması. Bu ifadelerin kullanımındaki çarpıklığın dramatik boyutlara ulaştığı günümüzde Kocabaş'ın vurgularına daha fazla ihtiyaç duyuyoruz.

Kocabaş, münazara bahislerinden ve iddialardan evvel farklı kategorilerdeki ifade biçimlerinin gramerine dair bir usûl belirlenmesi gerektiğine dikkat çekiyor.

Bilimsel teoriler için "modeller sistemi" terimini kullanan Kocabaş, gerçeklik ile onun "resimleri" veya "bilimsel tasvirleri" arasında farklılık olduğunu belirtiyor.

Aynı bağlamda, dini ifadelerin teorik ifadeler ile birbirinin yerine kullanılmasının bir gramer hatası olduğunu hatırlatıyor. Kocabaş'a göre, "teorik terimleri temel inançların grameri içinde kullanmak da temel inanç terimlerini teorik (hipotetik) bir gramer içinde kullanmak da" hatalıdır.

Yani, Kocabaş'ın verdiği örnekle, "Newton Mekaniğine inanıyorum" demek ne kadar anlamlıysa "Darwin'in Evrim Teorisi'ne inanıyorum" demek o kadar anlamlıdır. Daha doğrusu anlamsızdır.

Aynı, akıl yürütme metoduyla, cari tartışmalara bu pencereden bakabiliriz.

Müslümanlar nezdinde "Şeriat insanlar için en adil hukuk sistemidir." önermesinin hipotetik, ampirik veya teorik bir önerme mi yoksa bir temel inanç ifadesi mi olduğu ayrımını yapmamız gerekiyor.

Meselenin mantık sahasında tartışılabileceğine yine Kocabaş'tan bir alıntıyla cevap verelim...

"Mantık ifadeleri ancak diğer mantık ifadelerine temel olabilir"