Halid Abdurrahman / Mepanews

Afganistan yönetiminin üniversite kararı

Afganistan'daki İslam Emirliği yönetimi, kız öğrencilerin üniversite eğitimi almasını askıya alan bir karar aldı. Karar Afganistan gündeminin bir numaralı maddesi haline gelmiş durumda.

Söz konusu karar kapsamında kız öğrencilerin özel ve devlet üniversitelerindeki derslerinin "ikinci bir emre kadar" yani bir süreliğine durdurulduğu ifade edildi. Kararın ne gerekçeyle verildiğine dair bir ayrıntı ise paylaşılmadı.

"Afganistan İslam Emirliği Kabinesi" tarafından alındığı belirtilen karar, Afganistan Yüksek Öğrenim Bakanı Mevlevi Nida Muhammed Nedim'in imzasını taşıyor.

Kararla beraber 21 Aralık sabahı itibarıyla kız öğrenciler üniversitelere alınmamaya başlandı.

Bununla beraber 6-12'nci sınıflar arasındaki kız öğrencileri kapsayan eğitim kurumlarındaki değişim kararı genişlemiş oldu. Böylece kız öğrenciler yalnızca 1-5'inci sınıflar arasında modern eğitim görebiliyor. 1-5'inci sınıflar arasında eğitimin devam etmesinin sebebinin, bu dönemdeki eğitimin müfredatı olduğu düşünülüyor. İlkokul 5'inci sınıfa kadar eğitim okuma yazma, temel dini eğitim, temel matematik gibi konulardan ibaret olduğundan bu konularda sorun yaşanmadığı ve eğitmen eksiğinin de problem oluşturmadığı kaydediliyor.

Karar ne zaman son bulacak?

Afgan yönetimi askıya alma kararının geçici olduğunu, gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra kız öğrencilerin üniversite eğitimine kaldığı yerden devam edeceğini ifade ediyor. Aynı ifade, 6-12'nci sınıflar arasındaki kız öğrencilere yönelik karar sonrasında da kullanılmıştı. Ancak aradan yaklaşık 1 yıl geçmesine rağmen bu seviyedeki okullar da henüz tam olarak açılmadı. Bu konunun da halen tam olarak çözülememesindeki temel neden öğretmen eksikliği olarak ortada duruyor.

Bununla birlikte Afgan yönetiminin istenilen şartları oluşturduğu bazı vilayetlerde kız çocuklarının 6-12’nci sınıf eğitimlerine devam ettiklerini de eklemek gerekli.

"Gerekli düzenlemeler" ifadesiyle tam olarak neyin kast edildiği ise belirsizliğini koruyor. Afgan yönetimi ulaşımın, altyapının, maddi imkanların ve kadın öğretmen sayısının yetersiz olduğunu ifade ettiği için, düzenlemelerden kastın bu imkanların oluşturulması olduğu düşünülüyor.

Tepkiler

Karar sonrasında özellikle sosyal medyada birçok Afgan, İslam Emirliği yönetiminin kararını eleştirdi.

Kadınlara eğitim hakkının hızlı bir şekilde tanınması ve karardan geri adım atılması gerektiğini ifade eden bazı Afganlar, bu kararın İslam Emirliği yönetimine zarar vereceği görüşünü dile getirdi.

Öte yandan yönetimin ileri sürdüğü gerekçelerin gerçekçi olmadığı, erkeklerin imkanlardaki elverişsizliğe rağmen eğitime devam ettiği de bazı Afganlar tarafından vurgulanan bir diğer husus.

Afganların yanı sıra dış ülkeler ve yetkililer de söz konusu karara olan tepkilerini paylaştılar. Bunlar arasında ABD başta olmak üzere Batılı ülkeler ve Türkiye de bulunuyor.

Karara İslam Emirliği yönetimi içerisinden de eleştirilerin yöneltildiği ve kadınların eğitimi konusunun bir iç ihtilafa yol açtığı öne sürülüyor.

Kararın altında yatan temel motivasyonlar

Afganistan'daki İslam Emirliği yönetiminin aldığı bu kararı incelerken kararın altında yatan temel motivasyonu tartışmak oldukça önemli.

Esasen bu kararın en temelinde, İslam Emirliği yönetimini oluşturan Taliban'ın Diyobendi medrese eğitimi kültüründen gelmesinin yattığını söylemek gerekir. Hint Altkıtası genelinde Diyobendi eğitim kültürü, modern eğitim sistemine bir alternatif sunan paralel bir sistem niteliğinde. Yani bu kültürün temelinde modern eğitime karşı bir tepki bulunuyor.

Bu tutum, daha çok kırsal kökenli bir hareket olan yapının siyasi anlayışıyla birleştiğinde, "modern eğitimin sakıncalı olduğuna" dair bakışı pekiştiriyor. Elbette bu durumdan en fazla kadınların etkileniyor olmasının özünde de bu düşünce yatıyor.

Bununla bağlantılı bir diğer noktayı görebilmek için, Afgan yönetiminin destek üssü olan muhafazakar kırsal kesime göz atmak gerekiyor. Kentleşmenin, dolayısıyla "modernleşmenin" izlerine rastlanmayan güney ve doğu Afganistan kırsalları Taliban'a beşiklik eden bölgeler. Afgan yönetimi de halen ana desteğini ve gücünü ilk olarak bu bölgelerin insanından, bu bölgelerin anlayışından alıyor. Dolayısıyla da dış tepkilere rağmen ilk olarak bu bölgelerin insanlarına hitap etmesi gerekiyor ki söz konusu nüfus ülkenin büyük bir kısmını teşkil ediyor.

Kararın altında yatan bir diğer önemli etken ise eski Kabil yönetimi döneminden üzerinde pek fazla durulmayan kız öğrencilerin giyimi konusu. Bu konunun da İslam Emirliği yönetiminin eğitim kurumlarında önünü almak istediği meselelerin başında geldiği biliniyor.

Temel sorun: Karma eğitim

Bir diğer nokta karma eğitim sorunu. İlkokullarda 5'inci sınıfa kadar eğitimin karma olarak verilmesinde genel olarak bir sakınca görülmezken, Afganistan’da 6'ncı sınıf ve sonrasında öğrencilerin ergenliğe girmesiyle sınıfların erkek ve kız sınıfları olarak ayrılması ihtiyacı doğuyor.

Dünyanın birçok ülkesinde lise dahil olmak üzere karma eğitimin verilmediği, erkek ve kızların ayrı sınıflara gittiği okullar mevcut. Ancak üniversite düzeyinde bunun sağlanması teknik olarak oldukça zor. Zira üniversitelerde ders veren yetişmiş eğitmenler dar bir kadroyu oluşturuyor. Örneğin tıp fakültelerinde erkeklere ayrı, kadınlara ayrı eğitim verilmesi gibi bir uygulamanın tatbiki kolay bir husus değil. Afgan yönetiminin üniversitelerle ilgili son kararında, erkek ve kadınların sınıflarının tamamen ayrılması gerektiği düşüncesi de hakim bir etken.

Modern eğitime yönelik ideolojik bakış, karara yol açan temel hususlardan. İslam Emirliği yönetiminin yönetici kadroları ve din alimlerinin bu konuya dair tutumu bir ana eksen üzerinden şekilleniyor. Bu da kaynağını Batılı düşünce ve gelenekten alan modern eğitimin, müfredatının, oluşum sürecinin, taşıdığı değerlerin ve toplumu değiştirme gücünün zarar verici bir nitelikte olduğu düşüncesi. Bu zararın özellikle kadınlar üzerinden topluma sirayet edeceği ve Afgan toplumunu dönüştüreceği ileri sürülüyor.

Genel değerlendirme

Afgan yönetiminin bu kararı almasındaki motivasyonu tartıştıktan sonra, genel bir değerlendirme yapmak ve konuya dair bazı eleştiri noktalarını ileri sürmek gerekiyor.

İlk olarak, söz konusu kararın İslam Emirliği yönetiminin başını bir süre daha ağrıtacağı oldukça açık. Karar bir yandan Batı'nın tepki ve yaptırımlarını şiddetlendirirken diğer yandan -başta merkezi yerleşimler olmak üzere- ülke içerisinde sosyal problemlere yol açacak ve İslam Emirliği'ne yönelik muhalefeti besleyecek.

Ayrıca bu kararın, kendisine yönelik bakış açısını düzeltmek ve imajını toparlamak isteyen İslam Emirliği yönetiminin pek de işine yaramayacağını söylemek mümkün.

İslam Emirliği yönetimi, genelde farklı birçok nedenden özelde ise istenilen eğitim ortamının oluşturulamamasından dolayı kız çocuklarının eğitimi konusunda şu ana kadar pek başarılı bir sınav ortaya koyabilmiş değil. Özellikle kızların eğitiminin gerekli düzenlemeler sonrası yeniden başlayacağının söylenmesi ancak bunun bir türlü tam olarak başlamaması, yönetime olan güveni ve ülke içi sosyal barışı olumsuz etkilemekte. 

Bu kısmi başarısızlık ayrıca önemli bir kesimin yönetime kalıcı olarak sırt çevirmesine, hepsinden önemlisi kadınların Afganistan'ın kalkınması konusundaki rolünün gecikmesine sebebiyet veriyor. Elbette Afgan kadınlar dini eğitim ve sosyal hayattaki konum bakımından benzeri bir problem yaşamıyor ve çalışmaya devam edebiliyor. Ancak 6-12'nci sınıf arasında ve üniversitede eğitim alınamaması, hayati birçok konuda kadın uzmanlar yetişmemesine yol açacak.

Kararın uzun süreli olması ayrıca eğitim almak isteyen kentli kadınların ülke dışına çıkmak istemesine yol açabilir. Yine kent merkezlerindeki halk ile yönetimin arasının açılması, yönetim içerisinde iç ihtilafların yaşanması da karşı karşıya kalınabilecek başka problemler.

Afganistan'daki İslam Emirliği yönetiminin "modern" eğitime olan olumsuz yaklaşımından söz etmiştik. Bu yaklaşımın sürmesi halinde, yönetimin kendi ideolojik-dini yaklaşımı temelinde modern eğitime alternatif olabilecek bir resmi eğitim şekli ortaya koyması elzem. Alternatif ortaya konulamazsa eğitim konusundaki kriz büyüyecektir.

İslam Emirliği yönetimi altyapı, ekonomi, yatırımlar, iş imkanları, belediye hizmetleri, mahkemeler gibi birçok konuda halk tarafından başarılı addedilen bir karne ortaya koydu. Ancak aynı şeyi şu an eğitim, bilhassa kız öğrencilerin eğitimi konusunda söyleyebilmek güç. Bu karnedeki kırık notların var olmaya devam etmesinin Afganistan açısından çeşitli problemlerle sonuçlanacağını söylemek gerekiyor.