Serbestiyet / Bill Bostock 

Kuzey Kore’den sonra ‘dark turizm’in yeni rotası: Fenomenler Suriye’ye akın ediyor

On yıl boyunca Suriye’ye turist olarak girmek neredeyse imkânsızdı, ancak 2019’da Suriye’deki çatışmalar hafifledikten sonra macera arayan turistler ve YouTuber’lar bunu fırsat bildiler, ta ki COVID-19 yaşanana kadar. Şimdi ise hızla geri dönüyorlar.

Aralarında Simon Wilson, “Bald and Bankrupt” yıldızı Benjamin Rich, Janet Newenham ve Gökhan Yıldırım’ın da bulunduğu en az 10 önemli isim Suriye’ye gitti.

Videolarda YouTuber’lar çoğunlukla Suriye’yi arabayla geziyor, yerel halkla tanışıyor, Humus ve Şam gibi hükümet kontrolündeki bölgelerdeki restoranları, pazarları ve tarihi yerleri ziyaret ediyor ve rehberleri tarafından tarih dersleri alıyorlar.

Suriye’yi ziyaret eden içerik üreticilerinin neredeyse tamamı iç savaşla ilgili görüş bildirmekten kaçınırken, çoğu Suriye halkını sıcakkanlılıkları için övüyor ve ülkeye bakışlarının daha iyi yönde değiştiğini söylüyor. 

Suriye’de yabancılar için turlar düzenleyen Suriyeli Ayoub Marotta “Büyümeye çalışan çok sayıda YouTuber var. Bu onlar için bir iş” diye açıklıyor bu ilgiyi:

“Turistler artık genç ve çoğunlukla “dark turizm”, yani tarihsel olarak ölüm ve trajediyle ilişkilendirilen yerlere seyahati içeren turizm çeşidini takip ediyor. Hükümet, her şey kontrol altında olduğu sürece YouTuber’ların buraya gelmesine aldırmıyor.”

‘Suriye bir sonraki Kuzey Kore mi’?

Suriye’ye turist olarak girebilmek için öncelikle ülkenin Genel İstihbarat Müdürlüğü’nden güvenlik izni almak gerekiyor ki bu da ancak Suriyeli bir seyahat şirketinden tur satın almakla mümkün. Tüm bu şirketler faaliyet göstermek için Esad rejiminin onayına ihtiyaç duyuyor.

Birçok içerik üreticisi videolarında Suriye’de herhangi bir hükümet yetkilisiyle görüşmediklerini söylüyor, ancak aktivistler turların hükümet gözetiminden ya da etkisinden uzak olmadığını belirtiyorlar. Uluslararası Af Örgütü Suriye Kampanyası Yöneticisi Krystian Benedict’a göre “Esad’ın istihbarat servisleri bu tür ziyaretleri kesinlikle kontrol ediyor”:

“Bu, rehberlik, açık gözetim ve doğrudan eşlik etmeyi içerecektir; esas olarak blog yazarlarının rejimin istediği Suriye imajını sunmalarını sağlamak için bu gözetimi yapmak zorundalar.”

Rocky Road Travel şirketi Suriye’de düzenli turlar düzenleyen Morrata ve Shane Horan’a göre yabancı turistler, hükümet kontrolü altındaki bölgelerde ve rehberlerine yakın kaldıkları sürece Suriye’de nereye gitmek istediklerini kendileri seçebiliyorlar.

Horan, “Güvenlik sebebiyle ve güvenliğimizi sağlamak için bazı yollar ve kasabalar yasak, ancak müşteri seçimi, güzergâh ya da kimlerle iletişim kuracağımız konusunda hükümet söz sahibi değil” diyor.

ABD de dâhil olmak üzere birçok ülke vatandaşının ülkeye turist olarak girmesi yüzünden seyahat influencerı için çok önemli bir araç olan “drone” kullanımı da yasaklanmış.

Aktivistlere göre yabancı YouTuber’ların videolarının arka planında görülen “rehberlerin” çoğu aslında sivil kıyafetler giymiş Suriye hükümeti görevlileri. Ancak bu iddiayı destekleyecek net bir kanıt bulunmuyor.

Youtuber’lar sadece #Suriye gezilerinde değil, diğer ziyaretlerinde de izleyiciye genellikle yerel asistanlarını göstermezler, ancak bu Youtuber bize asistanını birçok kez gösteriyor. 

Burada #Halep kalesine girmeden önce askerlere “görev kartını” nasıl gösterdiğini görebiliriz. https://youtu.be/3Z402GsKHPg?t=205

Suriye’de yaşayan foto muhabiri Fared al-Mahlool da “Suriye’yi ziyaret edenlerin Suriye’deki bölgeler arasında tek başlarına serbestçe dolaşmadıklarını fark edebilirsiniz, her yerde onlara eşlik eden Esad rejimine ait istihbarat ajanları var” diyor.

Suriye dezenformasyon uzmanı Sophie Fullerton da “Elbette 7/24 izleniyorsunuz” diye aynı noktanın altını çiziyor: 

“Bu turlara çıkan insanlar istediklerini yapmakta özgür olduklarına inanıyor olabilirler ancak hükümet kontrolündeki bölgelerde istediklerini yapmakta özgürler: Bu blog yazarlarını İdlib’de asla göremezsiniz.”

‘Suriye’yi ziyaret eden blog yazarları gerçeği söylemiyor’

2021’in sonlarında Suriye’yi ziyaret eden ve ülkeyle ilgili en çok izlenen videosu 185.000 izlenme sayısına ulaşan Janet Newenham. 

Newenham, rehberlerinin Esad hükümeti ya da güvenlik aygıtıyla bir ilgisi olduğuna dair hiçbir belirti görmediğini belirtiyor:

“Suriye halkı hakkında hiçbir şey duymuyoruz. Sadece savaşı ve Beşar Esad’ın ne kadar kötü olduğunu duyuyoruz.Ben sadece %90’ı Batılı olan izleyicilerime Suriye’nin nasıl bir yer olduğunu göstermeye çalışıyorum, çünkü bu ülke hakkında hiçbir şey bilmiyorlar” diyor.

Mart ayında Suriye’yi ziyaret eden Türk YouTuber Gökhan Yıldırım da Insider’a yaptığı açıklamada hükümetle hiçbir etkileşimi olmadığını ve Suriye’ye orayı öğrenmek için gittiğini söyledi.

“Buraya önyargıyla geldim ama haberlerdekinden çok farklı bir durum gördüm” 

Hem Yıldırım hem de Newenham sefaletten kazanç sağlamakla ya da Esad rejiminin zulmünü aklamakla suçlanıyorlar.

Yıldırım, rehberinin Humus’ta bir binanın “teröristler tarafından yıkıldığı” iddiasını tekrarladığı bir video yayınladıktan sonra oldukça eleştirildi.

Insider’a konuşan Yıldırım, “Daha sonra bana söylenenlerin bir kısmının yalan olduğunu öğrendim” dedi ve paylaşımındaki hatasını daha sonra düzelttiğini söyledi. “Humus videomda çok eleştirildim ama sonra eleştirilmedim çünkü gerçeği gösterdim.”

Newenham ayrıca, rehberinin Humus’taki bir caminin etrafındaki bölgenin “teröristler tarafından” yıkıldığı yönündeki benzer bir iddiasını tekrarladıktan sonra da eleştirilere maruz kalmıştı.

Insider’a verdiği demeçte, “‘Bu propaganda’, ‘buraya gitmemeliydin’, ‘tüm bu Esad posterlerini gösteriyorsun’ gibi yorumlar vardı” diyen Newenham, takipçileri ile birlikte “daha sonra Suriyeliler için yaklaşık 10.000 avro topladığını” da sözlerine ekledi. 

Yıldırım’ın aksine Newenham yorumları aldıktan sonra videosunu düzeltmedi.

Af Örgütü kampanya yöneticisi Benedict, bu tavra tepkili: “Blog yazarlarının sosyal medyada birkaç beğeni ve paylaşım için bu acımasız gerçekliği silmeleri inanılmaz derecede duygusuz bir eğlence biçimidir. Milyonlarca Suriyeli kovuşturma, işkence ve infaz korkusuyla hala evlerine dönemiyor.”

Suriyeli insan hakları aktivisti Mohamed al-Neser de YouTuber’ların istemeden de olsa Esad hükümeti tarafından yürütülen “halkla ilişkiler” çabalarının bir parçası olduklarını söylüyor.

Af Örgütü’nden Benedict, bazı durumlarda YouTuber’ların hükümeti kızdırmamak için otosansür uyguluyor olabileceğini, bunun iç savaştan önceki 2011 ayaklanmasından önce ülkeyi ziyaret eden yabancı turistler arasında da yaygın olduğunu hatırlatıyor: 

“Blog yazarları ve turistlerin Esad’ın kötü şöhretli istihbarat servislerine yakalanmamak için otosansür uygulamasıyla benzer bir davranış modeli tekrarlanıyor olabilir”

Benzer şekilde, Rich’in Nisan ayındaki gezisine sponsor olan VPN sağlayıcısı Surfshark gibi, Suriye’de YouTuber’lar tarafından çekilen videolara sponsor olan şirketler de eleştirildi. Surfshark Insider’ın yorum talebini kabul etti ancak herhangi bir yanıt vermedi. 

Bir noktada, Suriye gibi yerleri ziyaret eden çoğu içerik oluşturucusu, ayrıcalıklı konumlarından faydalanırken tehlikeli yerlere seyahat etme eylemi olan karanlık turizm nedeniyle eleştiriliyorlar.

Suriye’nin karanlık turistler için bir uğrakyeri olarak popülaritesinin artması ve Esad hükümetinin yeniden politik açılma çalışmaları ile birlikte, eleştirmenler rejimin ülkeyi yeniden markalaştırmaya çalıştığını ve bunda da başarılı olduğunu söylüyor.

Fullerton’a göre “Savaş bittiğinden beri Suriye yeni Kuzey Kore haline geldi”:

“İnsanlar Suriye’yi kariyerlerine hızlı bir başlangıç yapmanın bir yolu olarak görüyor. Bir anlamda bu işe yarıyor.”

İnsider'den çeviren: Hasan Ayer