M. Enes’in conflabs.net sitesinde yayınlanan çalışması:

Filistinli grupların organizasyonu ve Gazze halkının yoğun katılımıyla, ilki 30 Mart 2018’de gerçekleştirilen Büyük Dönüş Yürüyüşleri, bölgedeki çatışma atmosferine, bugüne dek uzanan yeni bir ‘silah’ armağan etti: Yangın balonları.

Askeri tarihte bilinen geçmişi 17’inci yüzyıla dek uzanan bu silahlar, Gazze merkezli grupların faaliyetleriyle daha etkin bir hüviyet kazandı.

Gazze Şeridi, siyasi hamlelerin de yoğun olarak hissedildiği bir askeri çatışma sahası. Bu paralelde Filistinli silahlı grupların söz konusu silahları kullanım şekliyle beraber, bu silahlar bugün bölgede devam etmekte olan askeri hareketliliğin temelini oluşturmuş durumda.

Yangın balonlarının gelişim süreci

İlk olarak 2018 yılının Mart-Nisan ayları döneminde kullanılmaya başlanan yangın balonları, bugüne kıyasla daha iptidai haldeydi.

Gazzeli gruplar daha çok, uçurtmaların ucuna bağlanan yanıcı maddeleri kullanıyor ve rüzgarın yardımıyla, bunları Gazze Şeridi yakınlarındaki yerleşimlere gönderiyordu.

İsrail’e yangın uçurmaları gönderen Gazzeliler

Zaman içerisinde, bu silahın etkinliği sahada kanıtlandıkça, yangın çıkarma amacıyla kullanılan bu silahlar da gelişmeye başladı. Önce uçurtmaların boyutları ve taşıdıkları yanıcı maddeler gelişirken, daha sonra Gazzeli gruplar, bu silahı tamamen yeni bir boyuta taşıdı: Uçan balonlar.

İsrail’e yangın balonları gönderen Gazzeliler, Ahfad el Nasır grubu üyeleri

Uçucu gazlarla doldurulan renkli balonlar, büyük poşet ve torbalar, zaman zaman prezervatif gibi ürünler bu silahların yapımında kullanıldı. İsrail üzerine gönderilen balonların ucuna takılan yanıcı maddeler de bu ‘inovasyon’ sürecinden geçecekti. İlk olarak tanıcı bir sıvıyla kaplanan kumaş ve kağıt gibi materyaller tercih edilirken, ilerleyen süreçte bu tercih yerini daha etkin malzemelere bıraktı. Bunlar arasında çeşitli kalibreden havan mermileri, roketatar mühimmatları, molotof kokteylleri, çeşitli el yapımı patlayıcılar ve yanıcı malzemeler bulunuyordu. Kimi zaman balonların ucuna göz yaşartıcı gaz içeren kapsüller de yerleştirildi.

Balonlara iliştirilen roketatar başlıkları

Bugün, Gazzeli grupların uçurtmaların kullanımını büyük oranda terk ettiği, daha çok uçucu gazlarla doldurulan balonları ve patlayıcı maddeleri tercih ettiği göze çarpıyor. Bunun en büyük nedeni ise bu şekilde hazırlanan silahların çok daha uzun mesafeler kat edebilmesi ve daha büyük zararlar verebilmesi. Öyle ki gelinen noktada Gazzeli gruplar, Gazze Şeridi’nde 40 kilometre mesafedeki Birussebi (Beerşeba) gibi yerleşimleri dahi tehdit edebilecek bir noktada bulunuyorlar.

Yangın balonları nelere yol açıyor?

Gazze’den gönderilen yangın balonlarını etkili bir silah haline sokan şey ise, bunların etkilerinin boyutları.

Gazze’de faaliyet gösteren grupların yangın balonlarıyla hedef aldığı birçok nokta bulunuyor. Bunları genel olarak ormanlar ve benzeri araziler, tarım alanları, İsrail yerleşim alanları ve askeri noktalar olarak sıralamak mümkün. Bunlar arasında en büyük zararı görenler ise şüphesiz orman ve benzeri arazilerle tarım alanları. Bilhassa yaz aylarında 40 derece ve üzerine çıkan hava sıcaklıkları da eklendiği zaman, İsrail’in güney kesiminde yangın balonları her gün onlarca yangına sebebiyet verebiliyor.

İsrail’in güneyindeki Shukda Ormanı bölgesinde Gazze’den gönderilen balonlar nedeniyle çıkan bir yangın, Temmuz 2019

Bu yangınlarda yüzlerce hektar arazi yok olurken, bu durum da İsrail için ekonomik ve siyasi bir kayıp anlamına geliyor. Gazze Şeridi çevresinde ve İsrail’in güneyinde yaşayan İsrailliler, bugüne kadar Binyamin Netanyahu hükümetini bu duruma karşı ciddi bir önlem almamakla suçluyordu. Yolsuzluk suçlamalarıyla da karşı karşıya olan Netanyahu, İsrail’in son dönemde içerisinden geçtiği erken seçimler sürecinde, yangın balonları nedeniyle büyük tepki topladı. İsrail, halen bu balonlar için etkin bir çözüm bulabilmiş değil.

Bu güne kadar Gazze’deki grupların İsrail’e askeri, siyasi ve ekonomik zararlar verebilmesi için genel olarak öne çıkan unsur, roket saldırılarıydı. Ancak zaman içerisinde İsrail gerek kurduğu hava savunma sistemleri, gerekse roket atışlarına yönelik yaptığı misillemeler ile, bu atışları belirli düzeyde kontrol altına alabildi. Gazze ile İsrail arasında adı konmamış, de-facto bir angajman kuralı oluştu.

Yangın balonları ise bu angajman kuralı dışında, henüz İsrail’in etkin bir çözüm bulamadığı ve ağır bir misillemede bulunmadığı silahlar olarak öne çıkıyor. Bu açıdan yaklaşık 2 yıldır Gazzeli gruplar, yangın balonlarını sürekli bir şekilde kullanıyor.

İsrail önlemek için ne yapıyor?

İsrail, bugüne kadar yangın balonlarını önlemek için oldukça çeşitli önlemlere başvurdu. Ancak bu önlemler geneli itibariyle saldırılarının önünü almaya yetmedi.

İsrail güvenlik güçleri, ilk olarak kuadkopter tarzı insansız hava araçlarıyla yangın uçurtmalarını ve balonları engellemeye çalıştı. Ancak Gazzeli grupların el yapımı patlayıcıları kullanmaya başlaması ve insansız hava araçlarının bunlardan zarar görecek olması bu tercihe son verdi.

İsrail uçurtmaları düşürmek için kuadkopterler kullandı

Bir diğer önlem ise balonları vuran lazer silahları. 2019 yılı sonlarında bu silahı tanıtan İsrail, 2020 yılı yazında Gazze Şeridi çevresine lazer silahlarını yerleştirerek balonları vurmak için kullanmaya başladı. Ancak lazer silahları da henüz, yangın balonları karşısında İsrail’i koruyarak başarısını ispat edebilmiş değil.

Şimdiye kadar İsrail açısından en etkin görünen önlem, yangın balonlarını gönderen Filistinlilere yönelik düzenlenen silahlı insansız hava aracı saldırıları. 2018 yılının bahar ve yaz aylarında bu saldırıları düzenleyen İsrail, Gazzeli grupların saldırılarını bir ölçüde engellemeyi başarabildi. Ancak insansız hava aracı saldırıları, Gazzeli gruplar ile İsrail arasındaki de-facto askeri angajman kuralları paralelinde, bölgede gerginliği tahammül edilebilir seviyenin ötesine çıkardı. İsrail’in saldırıları, Gazze’den roket atışlarını tetiklerken, bu da İsrail’in daha fazla saldırı düzenlemesine sebebiyet verdi. Gazze Şeridi ve çevresi bir şiddet sarmalı içerisine sürüklendi.

İsrail’in balonları düşürmek için kullandığı lazer sistemi

Gelinen süreçte İsrail, doğrudan askeri güç kullanımı dışında, yangın balonlarını tam anlamıyla önleyebilen bir tercihten yoksun. Bu sebeple İsrail ile Gazzeli gruplar, askeri seçeneklrei siyasi bir şekilde kullanma yoluna gidiyor. Yani her iki taraf da ellerindeki askeri kozları en etkin bir şekilde kullanarak siyasi ve ekonomik amaçlarını elde etme ve karşı tarafı masaya oturtarak istediğini alma düşüncesine sahip. Ancak şimdiye kadar bu denge, daha çok Gazzeli gruplar lehine kurulmuş gibi görünüyor.

Yangın balonlarının Gazze için kültürel anlamı

Yangın balonları, taşıdığı siyasi ve askeri önemim yanı sıra Gazze için kültürel bir önem de ihtiva ediyor.

Büyük Dönüş Yürüyüşleri’nin başladığı ilk süreçte kullanılan bu silahlardan Filistinliler ve Filistinli medya unsurları “Geri Dönüş Balonları” olarak söz etmekteydi. Bununla, İsrail tarafından yurtlarından sürülen Filistinlilerin, evlerine geri dönüşü kast ediliyordu. İsrail’e karşı yürütülen savaşı tabii bir durum ve olağan bir hak olarak görmekte olan Filistinliler için söz konusu kültürel söylem önem arz ediyor.

Filistin merkezli medyadan ‘Geri Dönüş Balonları’ afişi

Balonların taşıdığı kültürel anlam, İsrail yerleşimlerine ve İsrail medyasına gönderilen mesajlarla da gün yüzüne çıkıyor. Gazzeli gruplar, İsrailli medya unsurları tarafından gündem edileceklerinin bilincinde olarak, gönderdikleri balonları bazı mesajlar ve görseller iliştiriyor.

Balonlara zaman zaman Gazzeli gruplara ait sloganlar ve propaganda materyalleri konuluyor. Ayrıca balonlarla İsrail’e gönderilenler arasında, İsrail tarafından geçmişte öldürülen Filistinli silahlı grup üyelerinin fotoğrafları, Gazze için anlam ihtiva eden kişilerin fotoğraf ve isimleri, Filistin meselesini gündeme getiren isimlerin fotoğrafları da bulunuyor.

Uçurtmalarda Gazzeli grupların propaganda içerikleri

Tüm bu yönleriyle yangın balonları, yalnızca siyasi ve askeri bir unsur olmaktan sıyrılmış durumda. Bu balonlar aynı zamanda Gazze halkının “İsrail’e karşı direniş” düşüncesine dair umutlarına da hitap ediyor.

Gazze’de hangi gruplar sürece dahil?

Gazze’de çok sayıda silahlı grup aktif durumda. Bu grupların tamamına yakınının söz konusu saldırılara iştirak ettiği tahmin edilse de, saldırılarda kendi ismini kullanan tek bir grup bulunuyor. Seyf el İslam. Bu grup dışında saldırılara katılan grupları şöyle sıralamak mümkün: Zuvari’nin Oğulları, Kuka’nın Oğulları, Ahfad el Nasır, Bark, Vaad el Tahrir.

Gazze’den İsrail’e yangın balonları gönderen grupların ‘ortak operasyon odasına’ ait bir afiş

Zuvari’nin Oğulları

Söz konusu grubun Filistin İslami Direniş Hareketi (Hamas) bağlantılı olduğu ifade ediliyor. Yangın balonlarından sorumlu olan ilk ve en büyük grup olan Zuvari’nin Oğulları’nın, adını Hamas’ın kurucu lideri Şeyh Ahmed Yasin’den alan Yasin’in Oğulları isimli bir alt birimi de bulunuyor.

Zuvari’nin Oğulları’na ait bir propaganda görseli

Grup, adını Hamas’ın silahlı kanadı İzzeddin el Kassam Tugayları’nın önde gelen mühendislerinden ve lider isimlerinden olan Muhammed el Zuvari’den alıyor. Zuvari, Hamas’ın insansız hava araçlarının üretilmesi başta olmak üzere birçok askeri konuda gelişmesini sağlayan bir isimdi. Tunuslu mühendis Zuvari, 15 Aralık 2016’da Tunus’un Sfax şehrinde suikast sonucu öldürülmüştü. Hamas’ın Ebabil-1 isimli drone’unun mucidi olarak gösterilen Zuvari’yi İsrail’in öldürdüğü belirtiliyordu.

Muhammed el Zuvari

Zuvari’nin Oğulları, bünyesinde Gazze’nin farklı bölgelerinde faal olan çok sayıda farklı yapı bulunduruyor. Bunlar arasında Kassam’ın öldürülen üyelerinden birinin ismini alan “Şehit Muhammed Ebu Harb Grubu”, “Şehit Muhammed Humayde Grubu”gibi gruplar öne çıkıyor.

Kuka’nın Oğulları

Söz konusu grup, Halk Direniş Hareketi’nin silahlı kanadı olan Nasır Selahaddin Tugayları bağlantılı. Gazze’deki en büyük üçüncü silahlı yapı olan grup, 2000 yılında El Fetih’in eski mensuplarınca kurulmuştu.

Kuka’nın Oğulları mensubu bir Gazzeli

Kuka’nın Oğulları, ismini Hamas’ın silahlı kanadı İzzeddin el Kassam Tugayları’nın önde gelen patlayıcı uzmanlarından Muhammed el Kuka’dan alıyor. El Kuka, 5 Şubat 2017 günü Gazze’de patlayıcı imal ederken kaza sonucu gerçekleştiği belirtilen bir patlamada ölmüştü.

Ahfad el Nasır

Patlayıcı balonlar gönderen en etkin ikinci grup Ahfad el Nasır. Nasır Selahaddin Tugayları bağlantılı olan yapı, İsrail’e yönelik saldırılarda Zuvari’nin Oğulları sonrası başı çekiyor.

Bir Ahfad el Nasır üyesi

Bark

Bark, İran destekli Filistin İslami Cihad Hareketi’nin silahlı kanadı Seraya Kudüs bağlantılı. Bark, saldırılarda aktif bir role sahip değil.

Bark grubu logosu

Vaad el Tahrir

Bu yapı ise, Mücahidin Tugayları ile bağlantılı. Mücahidin Tugayları, 2001 yılında kuruldu ve El Fetih’ten ayrılan Mücahitler Hareketi’nin askeri kolu. Vaad el Tahrir, balon saldırılarında en aktif üçüncü grup.

Vaad el Tahrir grubu mensupları balonları İsrail’e gönderirken

Seyf el İslam

Gazze’de son dönemin etkinliğini artıran gruplarından Seyf el İslam, balon saldırılarına katıldığı resmi olarak ilan eden ilk ve henüz tek grup. 2020 yılının Ağustos ayında saldırılara kendi ismiyle resmi olarak iştirak eden yapı, şimdiye dek en uzak mesafeyi, Birussebi’yi hedef alma tehdidinde bulundu.

Gazze’deki en örgütlü Selefi cihat yanlısı yapı olan grup son yıllarda organize olma sürecine girdi. Seyf el İslam, Kassam Tugayları’nın başı çektiği ve Gazze’nin önde gelen gruplarının yer aldığı operasyon odasının da bir parçası. Yapının Hamas ile olumlu ilişkilere sahip olduğu belirtiliyor.

Seyf el İslam mensupları

‘Şehit Vadi Haddad’ Grubu

Filistin Halk Kurtuluş Cephesi’ne bağlı oluşum da kısıtlı bir şekilde İsrail’e yönelik yangın balonları saldırılarına iştirak ediyor.

‘Şehit Vadi Haddad’ Grubu üyeleri

Sonuç

Gazze Şeridi’nde kısa ve orta vadede yangın balonlarının çatışma dinemiğine etkisi oldukça belirgin bir konumda bulunuyor.

Gazze merkezli silahlı gruplar, İsrail’e yangın balonları gönderme stratejisini yakın bir gelecekte terk edecek gibi görünmüyor. Sadece belirli dönemlerde varılan siyasi uzlaşılar, bu saldırılara ara verilmesine sebep olabilir. Bu da Gazze ile İsrail arasındaki çatışmaları kırılgan bir düzleme taşıyor.

Yangın balonlarını İsrail’e gönderen Zuvari’nin Oğulları üyeleri

Gazze Şeridi’ndeki gerilimin siyasi görüşmelerle sonuca kavuşturulamaması halinde bölgedeki krizin doğrudan bir askeri çatışmaya evrilmesi ihtimal dahilinde. Bu nedenle yangın balonlarının kullanımını daha yakından takip etmek gerekiyor.