Iraklı Şii dini mercii Ali Sistani’nin Irak seçimlerine BM gözlemcilerini davet etmesi İran-Irak ilişkilerinde hareketliliğe sebep oldu. İran’ın Irak’ın iç işlerine daha fazla müdahale edebilmek adına Sistani üzerinden başlattığı tartışma yazıyı yazan Şeriatmedari’nin özür dilemesi ile şuan son bulmuşa benziyor. Ancak İran ve Irak Şiilerinin kendi aralarında yaşadıkları ve tarihsel kökleri de olan problemler kolaylıkla nihayete erecek gibi değil. Adem Yılmaz indyturk.com için yazdığı değerlendirmede iki ülke arasındaki kırılgan ilişkileri ve son dönemdeki tartışmaları incelemiş.

İranlı gazeteci Şeriatmedari'nin Sistani eleştirisi tartışmalara sebep oldu

İran'da yayımlanan Kayhan Gazetesi'nin Genel Yayın Yönetmenei Hüseyin Şeiratmedari'nin Iraklı Şiilerin dini mercii Ayetullah Ali Sistani hakkında kaleme aldığı yazı iki ülkede tartışmaları yol açtı. 

Zira Şeriatmedari, her ne kadar bir gazetenin genel yayın yönetmeni olarak görev yapsa da o asılda İran dini lideri Ayetullah Hameney'in temsilcisi olarak biliniyor. 

Ayetullah Sistani, Birleşmiş Milletler (BM) Irak Özel Temsilcisi Jeanine Hennis-Plasschaert ile gerçekleştirdiği toplantıda Irak'taki parlamento seçimlerinin BM temsilcilerinin gözetiminde yapılmasını istemişti.

13 Eylül'de Sistani'nin ofisinden paylaşılan bu görüşme metninde Irak seçimleriyle alakalı ifadeler şu şekildeydi: “Seçimlerin çeşitli merhalelerinde şeffaflığa riayet edilmelidir. Ayrıca izleme ve kontrol süreci ciddi bir şekilde Birleşmiş Milletlerin ilgili birimleriyle işbirliği halinde icra edilmelidir.”

Şeriatmedari, söz konusu yazısında Sistani'nin sözlerine atıfta bulunarak, "BM'yi seçimleri izlemesi için bir ülkeye davet etme, o ülkenin iflasını ilan etmektir. Bu millete karşı karamsar, yabancılara ise iyimser bir yaklaşım anlamına gelir" ifadelerini kullandı.

BM'nin Yemen ve Filistin gibi ülkelerde taraflı bir rol oynadığını, eski Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani suikastında suçluların cezalandırılması için inisiyatif almadığını belirten Şeriatmedari, bu kurumdan medet umulmaması gerektiğini vurguladı.

Şeriatmedari, yazısının son bölümünde Sistani'nin ofisi tarafından yapılan açıklamada yanlışlık olduğuna inandığını, açıklama metninin tashih edilmesi gerektiğini söyledi.

Irak'tan tepkiler

Şafaqna isimli İran'a ait sitede yayınlanan habere göre, Irak'ta Cumhurbaşkanı Berhem Salih, Başbakan Mustafa el-Kazimi ve Meclis Başkanı Muhammed el-Halbusi'nin gerçekleştirmiş olduğu toplantıda yapılan ortak açıklamada Şeriatmedari'nin yazısından duyulan rahatsızlık şu şekilde ifade edildi: “Dini merciiyete yönelik her türlü hakareti kınıyoruz. Manevi rehberin (Sistani) Irak halkı, Müslümanlar ve tüm insanlıkça konumu muteberdir.”

İran'a yakınlığıyla bilinen Irak eski başbakanlarından Nuri el Maliki de söz konusu yazıya tepki gösterdiği açıklamasında, "Yüksek bir dini otoriteye hakaret içeren eleştirel yazıyı şiddetle kınıyoruz. Bu tüm Iraklılara hakaret etmektir" ifadelerine yer verdi.

İran'dan tepkiler

Şeriatmedari'nin yazmış olduğu makalenin gündeme geldiği sırada, İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, sosyal medya hesabından Arapça yaptığı paylaşımda Sistani hakkında şu ifadelere yer verdi: “Ayetullah Sistani Irak'ın kalesi, bölgenin güvenlik ekseni ve İslam dünyasının azığıdır. İran, Irak'ta güvenlik ve istikrarın sağlanması, toprak bütünlüğünün korunması ve yeni bir Irak inşa etmedeki rolünü takdir ediyor.”

İran Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada ise Şeriatmedari'ye ait ifadelerin İran'ın resmi ilkeleriyle ilişkili olmadığı vurgulandı.

İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatipzade, "Dini merciiyete özel bir saygımız var, doğal olarak bu makama zarar verilmesine tahammül edemeyiz" şeklinde konuştu.

Şeriatmedari'nin Kayhan gazetesindeki Sistani eleştirisi, İran-Irak ilişkilerine dair öne çıkan iki konuyu yeniden gündeme getirdi: İran'ın Irak'ın iç işlerine müdahalesi ve Şii dünyasındaki Kum-Necef çekişmesi

İran'ın Irak içişlerine müdahalesi

Irak'ın 2003 yılında ABD tarafından işgal edilmesi ve Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas rejiminin devrilmesiyle birlikte Tahran yönetimi bu ülkede ciddi bir alan kazandı.

Irak'ta Haşdi Şabi gibi milis güçleri de yönlendiren İranlı yetkililerin vermiş olduğu bazı demeçler, Irak'ın bağımsızlığına ve içişlerine müdahale olarak yorumlanmıştı. 

Nitekim İran Cumhurbaşkanı Ruhani'nin Yardımcısı Ali Yunusi'nin 2015 yılında kullandığı ifadeler o dönem Iraklı makamlar tarafından kınanmıştı: “İran imparatorluğumuz büyüyor.  İran-Irak coğrafyası ve kültürünün birbirinden ayrılması mümkün değil. İran şu an tarih boyunca olduğu gibi büyük bir imparatorluk halindedir. Bağdat da sadece medeniyet etkimiz altında olan bir ülke değil, kimlik, kültür merkezimiz ve başkentimizdir Ortadoğu'daki her bölge İranlı bir bölgedir. Bu bölgede tüm halklar İran'ın bir parçası ve biz bu halkları Vahhabilik'ten, terörden, aşırılıktan, tekfirden, laiklikten, yeni Osmanlılardan, Batı'dan ve Siyonizm'den koruyacağız.”

İran'ın eski dışişleri bakanlarından, Ayetullah Hamaney'in uluslararası ilişkiler danışmanı Ali Ekber Velayeti'nin 2018 Irak parlamento seçimleri hakkındaki verdiği demeç tartışmalara sebep olmuştu: “Liberallerin ve komünistlerin Irak'ta hüküm sürmesine izin vermeyeceğiz.”

Irak Komünist Partisi Merkez Komitesi sekreteri Raed Fahmi, Velayati'nin sözlerini "İran'ın içişlerine müdahale" olarak kınamış ve bu durumun Irak anayasasına aykırı olduğunu vurgulamıştı.

Irak'ın içişlerine yapılan müdahaleler Sistani tarafından da eleştirilen bir husus. Sistani'nin temsilcisi Ahmed el-Safi bu konudaki tavrını şöyle özetlemişti: “Hiçbir kişi, grup veya ülke Irak halkının iradesini alıp onlara fikirlerini empoze edemez.”

Şeriatmedari özür diledi

Kayhan Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hüseyin Şeriatmedari, kaleme aldığı söz konusu yazısına gelen tepkiler üzerine özür diledi. Şeriatmedari, şu sözlerle affedilmeyi beklediğini yazdı:

"Bu kasıtsız hata için hazretten özür dilerim, mazeretimi kabul edeceklerini umuyorum."

Kum-Necef rekabeti

Şeriatmedari'nin Sistani eleştirisiyle gündeme gelen bir diğer husus ise Şii dünyasındaki Kum-Necef eksenli rekabetin varlığı.

Sıradan bir İranlı gazeteci Sistani'yi tenkit etse bu denli tartışma konusu olmayabilirdi.

Şeriatmedari İran'ın en eski gazetelerinden Kayhan'ın genel yayın yönetmeni.

Bu gazetenin genel yayın yönetmeni doğrudan İran lideri Ayetullah Hamaney tarafından atanmakta.

Şeriatmedari, Hamaney'in Kayhan gazetesindeki temsilcisi olarak kabul ediliyor.

Kayhan gazetesi de bir nevi Hamaney'in kalemi olarak algılanıyor.

Bu açıdan bakıldığında yapılan eleştiri Kum-Necef çekişmesinin dışa vurumu olarak okunuyor.