Ola Karakurt / TRT Haber
Yemen'de bir süre önce kritik gelişmelere sahne olan Sokotra Adası, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) tarafından desteklenen Güney Geçiş Konseyi'nin (GGK) eline geçti.
Böylelikle, özellikle Kızıl Deniz ve Afrika Boynuzu'nda limanları ele geçirmeye ve bölgedeki askeri üslerini artırmaya yönelik politika izleyen BAE'nin uzun süreden beri ortada olan Sokotra Adası planları gerçekleşmiş oldu.
Peki BAE'nin Sokotra'ya ilgisinin nedenleri neler? Ada, Abu Dabi için nasıl bir fayda sağlayabilir?
Neden önemli?
Sokotra Adası, stratejik konumu ve eşsiz doğasıyla BAE için paha biçilmez bir hedef oldu.
Yemen sahillerinin 380 kilometre güneyinde, Somali'nin ise 240 kilometre doğusunda bulunan Sokotra Adası, Arap Yarımadası ve Afrika Boynuzu'na yakınlığı nedeniyle Kızıl Deniz ve Hint Okyanusu'nun deniz yollarına hakim konumundan dolayı stratejik öneme sahip.
Biyoçeşitlilik açısından dünyanın ender bölgelerinden biri sayılan ada, 2008 yılında Birleşmiş Milletler (BM) Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) Dünya Miras Listesi'ne alındı.
Yaklaşık 3 bin 650 kilometrekarelik yüz ölçümüne sahip adanın merkezi Hadibu kenti. Nüfusu ise yaklaşık 175 bin.
Sokotra Adası'nın çevresinde 'Darsa', 'Samha' ve 'Abd-ul Kuri' gibi daha küçük adalar da var.
2013'e kadar Yemen'in Hadramevt iline bağlı olan bu adalar, Cumhurbaşkanı Abdurrabu Mansur Hadi'nin kararıyla 'Sokotra Adaları İli' adı altında bir il ilan edildi.
Tarihi
Ada tarih boyunca işgalcilerin odak noktalarından biri oldu.
1507 yılında Portekizlilerin işgaline maruz kalan ada, 1839'da İngilizlerin denetimine geçti ve Aden kentinin işgali sırasında üs olarak kullanıldı. Soğuk Savaş döneminde de Sovyetler Birliği tarafından askeri üs olarak kullanıldı.
Adada yapılan arkeolojik çalışmalar, bölgenin eski çağa kadar giden bir tarihi olduğunu ortaya koydu.
Adada yaşamın milattan bin yıl önce başladığına işaret eden bulgulara rastlanırken, ünlü Arap coğrafyacı Hamadani 'Arapların Dili' kitabında, Sokotra sakinlerinin Mahra bin Haydan ve Himayra (Arap) kabilelerinin soyundan olduklarını, bazı aşiretlerin ise Hadremevt ve Umman'dan geldiğini ifade etti.
İklimi
Sokotra Adası, tropik bir iklime sahip. Sahil ve ovalarında sıcaklık ortalaması 38, yüksek tepelerde ise 25-28 derece. Baharlarda mevsimsel yağmurlara, kışın fırtına ve şiddetli rüzgarlara maruz kalıyor.
Doğal güzellikleriyle ünlü adanın ana gelir kaynağı turizm. Hayvancılık, balıkçılık, tütsü, sakız ve nadir bal çeşitleri de adanın önemli gelir kalemlerinden.
Biyoçeşitliliği
Sokotra Adası, deniz ve kara alanlarıyla dünyanın en büyük sit alanlarından biri. Özel bitki örtüsü, ve nadir ağaçlarıyla ünlü adada 293'ü endemik olmak üzere 850 çeşit bitki var.
UNESCO 2008 yılında adayı Dünya Miras Listesi'ne aldı. Kuruluş, 2017 yılında adayı biyolojik öneme sahip 'uluslararası deniz bölgeleri' listesine de dahil etti.
Yerleşik ve göçmen çok sayıda kuş türüne de ev sahipliği yapan ada, plajları, doğal şelaleleri ve mağaraları sayesinde turizmin eşsiz noktalarından biri olarak nitelendiriliyor.
Sokotra Adası, bugün dünyada bulunan 25 çeşit Buhur ağacından 9'unun da yuvası konumunda.
BM'nin 1997 tarihli araştırmasında çalışan biyologlara göre, Hint Okyanusu'nun 'Galapagos'u şeklinde tanımlanan adadaki bitkilerin yüzde 37'si ve sürüngenlerin yüzde 90'ının dünyada eşi benzeri yok.
Kalın gövdesi, yukarıya doğru uzanan kalın ve sık dallarla üstü yeşil bir şemsiyeye benzetilen Kan Ejderhası Ağacı (Dracaena Cinnabari), adayı anlatan ilginç sembolik görsellerin başında geliyor.
Ancak adanın eşsiz doğasının, ülkede baş gösteren insani kriz, ekonomik zorluklar ve savaş nedeniyle kısmen zarar gördüğü ifade ediliyor.
Savaşın etkisiyle zor şartlarda yaşayan ada sakinlerinin ısınmak ve yemek pişirmek için nadir ağaçların bir kısmını kestiği bildirilirken, adanın merkezi Hadibu'nun, BAE destekli GGK güçleri tarafından düzenlenen bombardıman nedeniyle hasara maruz kaldığı da öne sürülmüştü.
BAE'nin hedefinde
İran yanlısı Husilerin başkent Sana'yı ele geçirmesinden sonra, Suudi Arabistan liderliğindeki koalisyon güçleri 2015'in mart ayında Yemen Cumhurbaşkanı Abdurrabu Mansur Hadi hükümeti ile beraber Husilere karşı ortak askeri operasyon başlatmıştı.
Sokotra Adası, Yemen sahillerine uzak konumundan dolayı operasyonun ilk yıllarında savaş ortamından ayrı kalsa da koalisyonun ikinci en büyük ortağı Birleşik Arap Emirlikleri'nin adaya yönelik özel planları yavaş yavaş ortaya çıktı.
Önce adada insani yardım faaliyetleri yürüten Abu Dabi, kısa bir süre sonra adaya askeri üs inşasına başladı.
2017'de adada artan askeri varlığı üzerine Yemen içindeki bazı gruplar BAE'yi, adayı işgal etmeye çalışmakla suçladı.
Bölgedeki deniz yolları ve limanların üzerindeki hakimiyetini artırma çabasında olan BAE, 2018 yılının nisan ayında yerel yönetimle koordinasyon yürütmeksizin adadaki havalimanına zırhlı araçlar, tank ve ağır mühimmat indirdi. BAE destekli milisler, adanın hava ve deniz limanlarını ele geçirdi.
14 günlük BAE yönetimi
Dönemin Başbakanı Ubeyd bin Dağr'ın adaya yaptığı ziyaret ile eş zamanlı gerçekleşen bu adım, hükümet tarafından 'saldırı ve işgal' olarak nitelendirilmesine rağmen BAE, güçlerini adadan çekmedi.
Aksine Abu Dabi, adadaki kontrolünü hızlıca genişletti. Resmi kurumlarda BAE bayrağı ve Veliaht Prensi Muhammed bin Zayed'in resimlerini astı.
Yemen hükümetinin, BAE'nin adaya konuşlanmasıyla ilgili BM'ye şikayet iletmesinden 2 hafta sonra Yemen hükümetinin hamisi Suudi Arabistan, iki taraf arasında bir anlaşma sağladığını duyurdu ve bu anlaşmanın uygulanması kapsamında adaya asker gönderdiğini açıkladı.
BAE, Sokotra'daki stratejik binaları merkezi hükümete teslim etti ve adadan çekildi.
2019 yılından itibaren Yemen'deki kuvvetlerinin büyük bir kısmını çeken BAE, stratejik bölgeleri, kendisi tarafından finanse edilen ayrılıkçı Güney Geçiş Konseyi'ne bağlı silahlı milislere teslim etme eğilimine girdi.
GGK güçleri Sokotra Adası'nı ele geçirmek için birden çok girişimde bulunsa da Yemen hükümetine bağlı güçlerle yaşanan çatışmalar sonucunda bu girişimler sonuçsuz kaldı.
2019'un ağustos ayında, başta stratejik limana sahip Aden kenti olmak üzere Yemen'in güneyindeki bazı bölgelerde silahlı isyan gerçekleştiren GGK, Yemen hükümeti güçlerini bu bölgelerden çıkararak yönetimi ele geçirdi.
GGK'dan 'öz yönetim' hamlesi
2019'un kasım ayında Suudi Arabistan'ın arabuluculuğunda imzalanan ve kuzey ile güney illerinin eşit şekilde temsil edileceği yeni bir hükümetin kurulması yoluyla ihtilafa çözüm öngören Riyad Anlaşması'nın bir türlü hayata geçirilememesi sonucunda kriz devam etti.
GGK geçen nisan ayında krizi daha da ilerletecek bir adım attı ve kontrolündeki bölgelerde sözde öz yönetim ilan etti.
Bu adımın Sokotra'da da yansımaları oldu. Tansiyonun yeniden yükseldiği adaya ek güçler gönderen GGK ile Yemen hükümeti kuvvetleri arasında çatışmalar yeniden alevlendi.
Araya giren Suudi Arabistan'ın girişimiyle mayıs ayında bir çatışmasızlık anlaşması sağlansa da bu anlaşma uzun süre dayanmadı.
Adanın merkezi Hadibu GGK'nın elinde
GGK güçleri, adanın merkezi Hadibu kentini ele geçirmek için 16 Haziran'da yeni bir saldırı başlattı. Bölgedeki Suudi Arabistan güçlerinin bu saldırı sırasında hassas noktalardan çekilerek GGK'nın önünü açması, Riyad'ın BAE destekli ayrılıkçı milislere yeşil ışık yakması olarak yorumlandı.
Kenti bombardıman altında tutan GGK güçleri, 19 Haziran'da Hadibu merkezini ele geçirdi. Yemen hükümeti bu saldırıyı 'darbe' olarak nitelendirirken, GGK adayı sözde öz yönetimine bağladığını açıkladı.
Yemenli yetkililer, hükümeti yüzüstü bırakmakla suçladıkları Suudi Arabistan'a 'sorumluluklarını yerine getirme' çağrısı yaptı.
Sokotra Valiliği ofisinde BAE bayrağı açan GGK güçlerinin ise adadaki kuzey illeri kökenli sivilleri göç ettirmeye başladığı bildirildi.
GGK'nın Sokotra'yı ele geçirmesi, çok sayıda partinin tepkisine de neden oldu.
Ülkedeki 15 parti, Riyad'ın bir otelinden ülkeyi yöneten Cumhurbaşkanı Abdurabbu Mansur Hadi'yi, Sokotra'daki silahlı isyanının sona ermesi için ciddi tedbirler almaya çağırdı.
Yemen Sanayi ve Ticaret Bakanı Muhammed el-Meytemi, Birleşik Arap Emirlikleri destekli silahlı grupların ülkeyi bölmesi ve hükümete yönelik darbeye tepki olarak istifa etti.
BAE'nin liman odaklı politikası
BAE'nin Sokotra Adası'na ilgisi, Abu Dabi'nin deniz yolları ve liman odaklı politikası bağlamında açıklanabilir.
Orta Doğu'da 2011 yılından itibaren etkili olan ve 'Arap Baharı' adıyla bilinen ayaklanmalarda kendi iktidarına tehdit gören BAE, kimi darbeler yoluyla kimi gayri meşru silahlı milislere destek sağlayarak bölgedeki müdahalelerini artırdı.
Birleşik Arap Emirlikleri'nin, gerek askeri gerek siyasi nüfuz sağladığı ülkelerdeki ilk hedeflerinden biri, deniz limanlarını işletme haklarını elde etmek ya da belli limanlarda askeri üs kurmak oldu.
BAE, özellikle Bab'ul Mendib Boğazı ve Afrika Boynuzu bölgesinde çok sayıda askeri ve ticari liman ağı oluşturdu.
Askeri limanlar, BAE ordusu tarafından yürütülen operasyonlarda kullanılırken, ticari limanlar, BAE'nin ulusal liman işletme şirketi 'DP World' kullanımına açıldı.
Yemen'in Aden, Mukella ve Muha, Mısır'ın Süveyş Kanalı'nın güney girişindeki Ayn Suhna, her ikisi Somali'den bağımsızlığını tek taraflı ilan eden; Somaliland ve Puntland'in Berbera ve Bosaso limanları, BAE 'nin kontrolündeki limanlardan sadece birkaçı.
Ada turizmi de BAE'nin elinde
BAE, 2015 yılında Halid Bahhah başbakanlığındaki Yemen hükümeti ile Sokotra Adası'nın 99 yıllığına kiralanması konusunda anlaştığını duyurdu.
Adanın bazı bölgeleri sit alanı olmasına rağmen yasaya aykırı olarak BAE'li yatırımcılara satıldı.
Yemen hava yollarının adaya sefer düzenlemesinin engellenmesi sonucunda adadaki turizm sektörü, hava yolunu tekelinde bulunduran BAE'ye mahkum edildi.
Yerel turizm şirketlerinin yerini BAE merkezli şirketler alırken, adadaki turizm sektörü tamamen BAE'nin eline geçti.