Türkiyeli Müslüman kitle birçok alanda olduğu gibi, yayıncılık alanında da seksenli yıllara kadar, pek bir varlık göstermemişlerdi. Gerek sistemin olumsuz davranış ve tutumları, gerek ekonomik durumlar ve gerekse de adı geçen kitlenin, ezici bir çoğunluğunun basın-yayın faaliyetlerine duyarsız kalması ve sonuçta da önemsenmemesi dolayısıyla, yayıncılık sahası, Müslüman kitleye büyük oranda kapalı kalmıştı. Bu duyarsız kalma ve faaliyeti önemsememenin temelinin belki de çok eskilere dayanan bir takım sosyal, siyasal, ekonomik, kültürel vb. altyapılarıyla ilgili sorunlardan kaynaklanıyor oluşu besbelliydi…
İşte, bu tür saiklerden dolayı Müslüman kitlenin, yayıncılık sahası ile ilgili serüveni, gözle görülür oranda, kısmi özgürlüklerin fiiliyat alanında kendisini hissettirmeye başladığı ellili yıllardan sonra, kesintili de olsa seksenli yıllara kadar sürdü.
Bu dönemde Osmanlı ilim geleneğinin son halkasını oluşturan zevattan bir kısmının ve ona bağlı olarak da cumhuriyetin ilk döneminde oluşturulan laik eğitim kurumlarında eğitim görüp, kendisini İslam’la kaim gören ve aynı zamanda da milliyetçilikle ve muhafazakârlıkla ilişkili olduklarını bildiğimiz bazı aydınların ortak çalışmaları sonucunda, bir iki dergiyle birlikte Kur’ani perspektiften ve haliyle de makul bir usulden yoksun, çağına, gününe ve mevcut olan ortama bir şeyler söyleyemeyen, ama yayımlandığı zaman dilimi baz alındığında, ilerisi için bir kıvılcım olabilecek, bazı kitaplar yayımlanmıştı. Buradan yola çıkarsak, dergilere, İslâm, İslâm Nuru ve Necip Fazıl’ın Büyük Doğu’sunu; kitaplar içinse, Mızraklı İlmihal’i, Ahmet Hamdi Akseki’nin ‘İslâm Dini İlmihali’ni ve yazar Eşref Edib’in ‘Kara Kitab’ını, Said-i Nursi’nin elden ele dolaşan bazı risalelerini vb. örnek verebiliriz…
Yukarıda isimlerini zikrettiğimiz dergilerin ve kitapların, önemli bir kısmının günümüz açısından ciddi bir anlamı kalmamış olsa bile, kendi dönemleri açısından, bir hayli ileri misyonlar yüklendiklerini çok rahatlıkla söyleyebiliriz…
Cumhuriyet uygulamalarıyla kesintiye uğrayan İslami mücadelenin yayıncılık boyutu, ellili yıllar itibarıyla görece bir canlılık kazanmıştı. Fakat bu canlılık ne yazık ki, gerek inanç, gerek düşünce ve bilinç ve gerekse de mücadele açısından pekte istenen, arzulanan durumda değildi. Seksenli yıllar boyunca Türkiye’de belki de en çok okuyan, araştıran, bilgilenen kesim, İslamcı kesim olmuştu. Salt bilgilenmekten ziyade elde edilen bilgiyi entelektüel kazanımlar için değerlendiren fertler, çevreler ve gruplar var olmaya başlamışlardı. Peş peşe kurulan yayınevleri, yayımlanan kitaplar, dergiler gerek merkezlerde ve gerekse de taşra kentlerinde açılan kitapevleri sayesinde bir birikim oluşmuştu. O dönem için söylersek, ticaret işin en son noktası hükmündeydi…
Muhafazakâr kesimlere rağmen, İslamcı çevrelerin hem İslami kaynaklara vukufiyeti ve hem de entelektüel bilgi birikimlerinin oluşumunda etkisi olan, kendini ve batıyı tanıma ve tanımlama çabalarını içeren uğraşıları 12 Eylül öncesine dayanmakta olup, modernist ve gelenekçi çerçevenin dışında var olan ıslah çizgisinin kodlarında yer bulmuştu. Bazı yönleri açısından gelenekçi cenahta durduğu görülen, aynı zamanda da dönemin kendine has şartları mucibince siyasi bir dil kullandığından ve buna ek olacak şekilde bilinç seviyesi yine o dönemin şartlarında bir hayli ileride olduğundan dolayı İslamcı cenahta gösterilebilecek bazı yayınevlerinin yanında salt İslamcı sayılabilecek yayın grubu da söz konusuydu…
Bunlardan birisi başında Ali Bulaç ve arkadaşlarının bulunduğu Düşünce Yayınları ve aynı adı taşıyan bir dergi yetmişli yılların son çeyreğinde entelektüel bir seviye tutturmaya çalışıyordu. Düşünce yayınevi çevresi o dönem Müslüman kitleye hâkim olan gelenekçi, tarikatçı, millici, mukaddesatçı bir çizginin hilafına hem yerlilik argümanına ve söylemine kapılmadan ve onu aşarak ve hem de İslam dünyasında oluşan önemli durumlardan ve değişimlerden faydalanma suretiyle kitleye yeni bir ses getirmeye çalışmış, onu nefes aldırmıştı. Ki, 12 Eylül sonrası kurulan birçok yayınevi çevresinin Düşünce yayınlarıyla organik bağ içerisinde olduğu görülür. Adeta bu yayınevlerinin ontolojisi de aynı temel üzere vücuda gelmiş gibiydi…
Derin ve etkili güçler tarafından ortaya konan sair askeri darbelere nazaran tüm muhalif katmanlara karşı düzenlendiğinden bugün açısından hiç şüphe duyulmayacak olan 12 Eylül askeri darbesi sonucunda dönem öncesi yıllarda kendi etki alanını korumaya ve yaymaya çalışan, ama 12 Eylül sonrasına hazırlıksız yakalandıklarından dolayı çözülmeye uğrayan sol cenahın tekleyen yayın akışının yanında, İslamcı yayıncılığın görece başarısının temelinde büyük oranda Düşünce yayınları ve adı geçen derginin kendi kitlesi üzerinde oluşturmaya çalıştığı bilinç hali ve gelişerek devam eden entelektüel durum bir hayli önem arzediyordu…
Kuşkusuz, 12 Eylül sonrası kurulan ve bir toplumsal ıslah çizgisini baz aldığını gözlemlediğimiz İslamcı yayınevi çevrelerinin hemen hepsinin esin kaynağı ve maddi temeli elbette ki Düşünce yayınları çevresine dayanmıyordu. Farklı hareket noktalarından yola çıkılıp oluşturulan yayın öbekleri de söz konusuydu. Daha doğrusu farklı hareket noktalarından yola çıkılıp oluşturulan yayın öbekleri de söz konusuydu. Ör. Pınar, Yöneliş, Ekin yayınları vb…
Sayarsak; Beyan, Bir, İşaret vb. yayınevleri ve bu yayınevlerinin katkılarıyla kurulan bir iki kitap dağıtım şirketi ve yine bu piyasaya yönelik olup entelektüel bir seviyede seyreden kitap tanıtım dergileri yukarıda da belirttiğimiz gibi esin kaynağını ve maddi temelini Düşünce yayınları ve dergisinden devşirmeye çalışıyordu.
Bu yayınevi çevrelerinde bulunan bazı yayın öbeklerinin ve önemli bazı şahısların hem gelenekçi ve hem de süreç içerisinde topluma sunmaya çalıştığı siyasi mesaja kaynaklık teşkil ettiğinden kısmi de olsa ‘İslamcı’ olarak değerlendirmek ihtiyacı hissettiğimiz Milli Görüş içerisine dâhil olduklarını görebiliyoruz. Ör. Akabe yayınları bu çerçevede değerlendirilebilirdi.
Seküler zeminde oluşan siyasetini tüm sıkıntı ve var olan zaaflarıyla birlikte bir kenara koysak bile, burada göz ardı edemeyeceğimiz esas olgunun kendine has bir ıslah çizgisini, bilinç seviyesini ve entelektüel zihin yapısını formel ve sistematik okuma biçimlerinin zemini olmuş olan 12 Eylül öncesi ve sonrası dönemlerde oluşan çabalarla bir ilişkisinin bulunduğunu da meseleyi kavramak açısından bilmek ve tahlil etmek zorunluluğumuz söz konusu…
Bazı yayınevleri hangi düzlemde kurulmuştu…
Gerek 12 Eylül öncesi süreçte Düşünce yayınevi çevresinde vücut bulan çalışmaların sonucu olarak darbe sonrasında kurulan ‘bazı’ yayınevleri gibi, yine “12 Eylül öncesinin mevcut ve temelinde İslami bir kaygıya binaen var olan İslamcı damarla birlikte büyük oranda muhafazakâr bir durum arzeden ‘mücadeleci’ yapılar içerisinde olup gidişatın yönüne itirazı olan, o gidişatı durdurmaya çalışan ve kendi düşünsel imkânlarıyla arınmaya çalışıp ıslah çizgisine yönelen ve yaş ortalaması pek ileri olmayan İslamcı kişilerin çabaları sonucu bir iki yayınevi ve akabinde de bir, iki dergi çıkarıldığını, daha ileri ki süreçlerde de dernekleştikleri ve mücadelelerini yayıncılık faaliyetleriyle birlikte oluşan yeni zeminlerde vermeye çalıştıkları görülür…
Kendi dönemleri açısından içerisinde bulundukları yapıların statikliğine ve muhafazakârlıklarına rağmen sürekli düşünsel ve ideolojik devinim geçiren ve İslamcı bir kimliği tebarüz etmiş olan bu genç kadroların 12 Eylül sonrası yayıncılık bazında yaptıklarına baktığımızda, bu çalışmalarının eseri olan yapıların otuz küsur yıldır çeşitli ideolojik farklılaşmalar, kopuşlar ve bunlarla birlikte oluşan maddi ve manevi sıkıntılar, eksikliklerle birlikte artılar ve eksilerle kopmaz bir zincir oluşturarak günümüze kadar gelmiş bulunmaktadır…
Yukarıda da belirtmeye çalıştığımız gibi günümüzde İslamcı cenah içerisinde saya geldiğimiz yayınevlerini 12 Eylül öncesi dönemde faaliyette bulunan çerçeve gruplarla var olan ilişkilerine baktığımızda bu çevreleri şöyle sıralayabiliriz; Milli Görüş çevresi, Düşünce Yayınları çevresi, MTTB, YMM vb…
Bu çevrelerin büyük bir kısmının günümüzde temsil ettiğine inandığımız İslamcılık formu açısından değerlendirildiğinde, şimdilerde ciddi bir faaliyet içerisinde bulunmadıkları halde, hem var olan İslami akımlar dışında duran seküler, laik çevrelerce “İslamcı” olarak tanımlanmak istendiği çok rahatlıkla görülür. Bizimde hem gelenekçiliklerine rağmen, günümüze dek ulaşmış olan c anlı damarlarına ve hem de kendi dönemlerinin şartlarında ortaya koymaya çalıştıkları çabalardan ötürü ‘İslamcı’ olarak, tanımlamamız gerekir. Ki, işte şu anda yayın faaliyetinde bulunan ‘İslamcı’ yayınevlerinin önemli bir kısmı, yukarıda saymaya çalıştığımız çevrelerin merkezinde kopup gelmişlerdi.
Başta Düşünce Yayınları olmak üzere; Bir, Birleşik yayıncılık, Beyan, Çağrı, İşaret, Yöneliş, Ekin, Pınar, Fecr, Buruc, Bengisu, Şafak, Çıra, Seçkin, Şura, Akademi, Girişim yayınları, Hüner, Düşün(Önceleri Denge idi); Söylem, Yarın Vadi, Mana, İnşa gibi bir yığın yayınevi seksen sonrası dönemde yayıncılığa başlamışlardı. Yayıncılıkları günümüzde de devam eden bazı yayınevi çevresi, geçmişten devralınan bir yığın ekonomik durumlarla birlikte, doksan sonrası dönemde iktidara talip olmaları neticesinde bazı düşünsel ve biçimsel anlamda değişim ve dönüşüme koşut olarak geçmişe nazaran bir farklılık içerisinde oldular. Göründüğü gibi bu çerçevede makro planda iktidar talebi olsun, ya da olmasın, mevcut siyasal konjönktüre takılmadan, ama onu da bağımsız bir kimlikle değerlendirmeye almaya çalışıp kendi görüş ve düşüncesini ‘meşru’ olan her araç ve yolla üretip aktarmaya çalışan yayınevi çevreleri konu bağlamında ele alınıp değerlendirilebilir. Ki, esas nokta öncelikle kendini ıslah edip var kılmaya çalışan ve belirtmeye çalıştığımız meşru çerçevede hareket edip kendi İslami geleceğini kurmaya niyetli İslamcı ‘yayın’ öbekleri yayıncılıkla birlikte bir yığın alanda faaliyetlerini sürdürmektedirler…
Osmanlı Batılılaşmasına koşut olarak, ona karşı bir çıkışa haiz İslamcılık düşüncesi, günümüzde var olan spekülasyonları hissedercesine 2.Meşrutiyet döneminde paradigmal açıdan başat bir olgu olarak İslami kimlik anlamında dergi ve kitap yayıncılığı üzerinden kendine alan açmıştı. Seksen sonrası dönemde hız kazanarak gelen bazı eksikliklerinin yanında, İslamcı yayıncılık her şeyden önce Kur’an’ın anlaşılmasını, ilkeyi, tevhidi ve adalet unsurunu öncelemeye çalıştı… Bugünde iktidarın yakıcılığına ve çekim gücüne rağmen ‘asl’dan şaşmamaya çalışılıyor, diyebiliriz…