Türkiye'deki Suriyelilerle ilgili merak edilenleri çeşitli kurumların verilerini kullanarak, kurumlardaki kaynaklarla konuşarak, teyitli olarak ve güncel bilgiler üzerinden derlediğini belirten BBC Türkçe servisinin kapsamlı haberi şöyle:
Türkiye'de ne kadar Suriyeli yaşıyor?
İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Türkiye'de yaşayan Suriyelilerin sayısıyla ilgili en güncel verileri 19 Ağustos 2021 tarihinde paylaştı.
2011 yılında Suriye'de başlayan çatışmaların ardından Türkiye'ye gelmeye başlayan Suriyeliler, ülkede geçici koruma statüsüyle yaşıyor.
Göç İdaresi'nin verilerine göre Türkiye'de bu statüye sahip, kayıtlı 3 milyon 701 bin 584 Suriyeli yaşıyor.
Geçici koruma statüsüyle Türkiye'de bulunanlar dışında bir de ikamet izni ile Türkiye'de yaşayan Suriyeliler var.
Bu kesim, ekonomik durumu nispeten daha iyi olan Suriyelilerden oluşuyor.
Bu izinle Türkiye'de bulunan Suriyeli sayısı ise 97 bin 658.
Bunların yanında Türkiye'ye yasal giriş, çıkış veya ikamet kurallarını ihlal eden ve düzensiz göçmen konumunda olan kayıt dışı Suriyeliler de oluyor.
Yasadışı giriş, giriş koşullarının ihlali, vizenin geçerlilik tarihinin sona ermesi, izinsiz çalışma veya yasadışı çıkış nedenleriyle, bulundukları ülkedeki hukuki statüden yoksun olan kişilere düzensiz göçmen deniyor.
Suriyelilerin geçici koruma statüsünden doğan haklarını kullanmaları için bu statüde kayıt yaptırmış olmaları gerekiyor.
Bu yüzden düzensiz göçmen olan Suriyelilerin, başka bir ülkeye yasadışı yollarla göçün de aralarında olduğu çeşitli hedeflerle hareket ettiği ve sayılarının kayıtlı olanlara kıyasla yüksek olmadığı düşünülüyor.
Göç İdaresi'nin verilerine göre 2021 yılında, 19 Ağustos tarihine kadarki sürede 12 bin 328 Suriye uyruklu düzensiz göçmen yakalandı.
2014'te 24 bin 984, 2015'te 73 bin 422, 2016'da 69 bin 755, 2017'de 50 bin 217, 2018'de 34 bin 53, 2019'da 55 bin 236, 2020'de 17 bin 562 düzensiz Suriyeli göçmen yakalanmıştı.
Suriyelilerin ne kadarı kamplarda, ne kadarı kentlerde yaşıyor?
Suriyelilerin kaldığı kampların resmi adı, geçici barınma merkezleri.
Günümüzde Adana, Kahramanmaraş, Kilis ve Osmaniye'de birer, Hatay'da ise üç adet olmak üzere toplam yedi barınma merkezi bulunuyor.
Veriler, kayıtlı Suriyelilerin artık yalnızca küçük bir kısmının bu merkezlerde yaşadığını gösteriyor.
19 Ağustos 2021 itibarıyla bu merkezlerde sadece 53 bin 611 bin Suriyeli yaşıyor.
Kayıtlı Suriyelilerin 3 milyon 647 bin 973'si, barınma merkezlerinde değil şehirlerde ikamet ederek yaşamlarını sürdürüyor.
Suriyelilerin en çok ve en az yaşadıkları kentler hangileri?
İstanbul, ülkede en büyük Suriyeli nüfusuna sahip kent. Şehirde, 530 bin 234 geçici koruma statüsündeki Suriyeli yaşıyor.
İstanbul'u Gaziantep, Hatay, Şanlıurfa ve Adana takip ediyor.
Gaziantep'te 455 bin 702, Hatay'da 436 bin 472, Şanlıurfa'da 424 bin 401, Adana'da 253 bin 969 Suriyeli yaşıyor.
Türkiye'de en az Suriyelinin yaşadığı kent ise 24 Suriyeliyi barındıran Bayburt.
Yine en az Suriyelinin yaşadığı kentlerden Artvin'de 39, Tunceli'de 44, Iğdır'da 75, Gümüşhane'de 89 Suriyeli ikamet ediyor.
Yerleşik nüfusla karşılaştırıldığında Suriyelilerin en fazla ve en az yoğun oldukları yerler nereler?
Yerleşik nüfusla kıyaslandığında Suriyelilerin en yoğun yaşadığı kent, Kilis.
Resmi verilere göre bugün Suriyeli nüfusu ile Kilis'teki il nüfusunu karşılaştırma yüzdesi 74,67.
Göç İdaresi'nin sitesindeki bu oran, şehrin toplam nüfusu içindeki Suriyeli oranını değil, o ilde yaşayan Türk vatandaşı sayısının yüzde kaçı kadar Suriyeli bulunduğunu gösteriyor.
Bu karşılaştırma yüzdesi Hatay'da yüzde 26,37, Gaziantep'te yüzde 21,85, Şanlıurfa'da yüzde 20,13, Mersin'de yüzde 12,64, Adana'da yüzde 11,31 ve Mardin'de yüzde 10,55.
Suriyelilerin nüfus yoğunluğunun en az olduğu şehir ise Artvin.
Artvin'de yaşayan Suriyelilerin nüfusu ile yerleşik kent nüfusunu karşılaştırma yüzdesi sadece yüzde 0,02.
Bu; Bayburt'ta yüzde 0,03, Iğdır'da yüzde 0,04, Erzincan'da yüzde 0,05, Giresun, Gümüşhan ve Tunceli'de ise yüzde 0,06
Suriyelilerin yaş ve cinsiyet dağılımı nasıl?
Geçici koruma statüsündeki Suriyelilerin 1 milyon 991 bin 54'ü yani yüzde 53,79'u erkeklerden, 1 milyon 710 bin 530'u yani yüzde 46,21'i ise kadınlardan oluşuyor.
Yaş dilimi açısından çocuklar ve gençler Suriyelilerin çok büyük bir bölümünü oluştururken, 30'lardan sonra yaş ilerledikçe sayı düşüyor.
0 ile 14 yaş arasındaki Suriyelilerin sayısı, 1 milyon 497 bin 300.
15-18 yaş diliminde 257 bin 92 Suriyeli var.
Yani, Türkiye'de yaşayan Suriyelilerin yüzde 47,39'u 0-18 yaş arasında.
19-24 yaş arasında 498 bin 698, 25-29 yaş arasında 382 bin 690, 30-34 yaş arasında 288 bin 587, 35-39 yaş arasında 223 bin 736 Suriyeli bulunuyor.
Yaşı 40 ila 49 yaş arasındakilerin sayısı 275 bin 430, 50 ila 59 arasındakilerin sayısı 161 bin 286.
Yaşı 60'dan büyük Suriyeli sayısı ise 116 bin 765.
Türkiye'de doğan Suriyeli sayısı ne kadar?
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Haziran 2019'da yaptığı açıklamada Türkiye'de 450 bin Suriyeli çocuğun doğduğunu belirtmişti.
Türkiye'de yaşayan 0-4 yaş arası Suriyeli çocukların sayısı 506 bin 223, 5-9 yaş arasındaki çocukların sayısı ise 565 bin 787.
Adana'daki bir Halk Eğitim Merkezi'nde, Türkçe kursuna katılan Suriyeli çocuklar
Bugüne kadar kaç Suriyeliye Türk vatandaşlığı verildi?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Aralık 2019'da yaptıkları açıklamalarda Türkiye'de 110 bin Suriyeliye vatandaşlık verildiğini söylemişti.
Erdoğan o tarihteki açıklamasında, "Biz bu 110 bin vatandaşlığın dışında diğerleri için de bu vatandaşlık sürecini daha da artırma konumundayız. Niye? Çünkü bu insanlar, benim ülkemde kaçak, göçek yaşamasın. Vatandaşlık aldığı zaman herhangi bir kurumdan, kuruluştan işini bulsun, çalışsın" demişti.
Sonraki süreçte vatandaşlık verilen Suriyeli sayısıyla ilgili yeni bir açıklama yapılmadı.
Suriyeliler kamu kurumları üzerinden nasıl ve ne kadar mali yardım alıyor?
Suriyeliler kamu kurumları üzerinden farklı yardımlardan yararlanabiliyor.
Çok amaçlı bir nakit yardım programı olan Sosyal Uyum Yardımı Programı (SUY) bunların en önemlisi.
Avrupa Birliği (AB) tarafından fonlanan SUY programı; Türk Kızılay, Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı arasında oluşturulan işbirliğiyle uygulanıyor.
SUY kapsamında, yardım için uygun bulunan ailelere, Halkbank üzerinden Kızılay kart veriliyor ve ailede kayıtlı her fert başına ayda 155 TL yardım yapılıyor.
Bu, programın Kızılay tarafından finanse edildiği anlamına gelmiyor.
Program, AB Sivil Koruma ve İnsani Yardım Operasyonları Birimi (ECHO) tarafından finanse ediliyor.
Kızılay kartlarının üzerinde hem Türkiye'nin hem de AB'nin bayrakları bulunuyor.
Kızılay'ın bu yılın Temmuz ayında yayımladığı infografiğe göre Türkiye'de 1 milyon 513 bin 736 yabancı SUY'dan yararlanıyor.
Bu kişilerin yüzde 90,7'si yani 1 milyon 372 bin 335'i Suriyeli.
Türkiye'de bu programdan en fazla yararlananların bulunduğu on kent sırasıyla şöyle: Gaziantep, İstanbul, Şanlıurfa, Hatay, Adana, Mersin, Ankara, Konya, Bursa, İzmir.
Yine AB tarafından finanse edilen Tamamlayıcı Sosyal Uyum Yardımı (T-SUY) ise "iş gücüne yönlendirilmeleri mümkün olmayan en kırılgan bireylerin temel ihtiyaçlarını onurlu bir şekilde karşılamalarını sağlamak üzere hazırlanan nakit temelli bir destek projesi" olarak tanımlanıyor.
Bu proje kapsamında da 346 bin 929 kişiye düzenli nakit yardımı yapılıyor.
Projede kişi başı aylık yardım tutarı 250 TL.
Bu projeden yararlananların yüzde 85,9'u yani 298 bin 115 kişi Suriyeli.
Okul çağında çocukları olan ve maddi imkanı kısıtlı Suriyeli aileler, Şartlı Eğitim Yardımı'ndan da (Ş.E.Y.) yararlanabiliyor.
Bu program, AB'ye bağlı ECHO, ABD Dışişleri Bakanlığı ve Norveç Hükümeti tarafından fonlanıyor ve Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Türk Kızılayı ve Birleşmiş Milletler Uluslararası Çocuklara Yardım Fonu'nun (UNICEF) iş birliğiyle yürütülüyor.
Ş.E.Y. kapsamında kamp dışında yaşayan ailelere, çocuklarının düzenli okula devam etmeleri koşuluyla nakit yardımda bulunuluyor.
Buna göre ilköğretime devam eden erkek öğrencilere aylık 45 TL, kız öğrencilere 50 TL, ortaöğretime devam eden erkek öğrencilere aylık 55 TL, kız öğrencilere aylık 75 TL ödeme yapılıyor.
Kızılay'ın bu yılın Mayıs ayında yayımladığı verilere göre Ş.E.Y. kapsamında ulaşılan toplam çocuk sayısı 695 bin 556, aylık ödeme alan çocuk sayısı ise 535 bin 612.
Programdan yararlananların yüzde 85'i yani 591 bin 308 kişi Suriye uyruklu.
Şanlıurfa'daki bir Suriyeli aile
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İl Müdürlükleri kapsamındaki Sosyal Hizmet Merkezleri de sosyo-ekonomik destek ve engellilere yönelik evde bakım hizmeti programlarıyla ilgili başvuruları kabul ediyor.
Suriyeliler illerde bulunan valilikler tarafından koordine edilen sosyal yardımlara da başvurabiliyor.
Valiliklerin idaresinde bulunan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV); tek seferlik nakit yardımı, gıda dışı ihtiyaç malzemeleri yardımı, kömür yardımı, eğitim, barınma, sağlık, vb. yardımı talebiyle hazırlanan dilekçeleri değerlendiriyor.
Belediyeler de Suriyelilere yardım sağlayabiliyor. Hangi kriterlere göre yardım verildiği, bu yardımların türü ve yoğunluğu belediyelere göre değişiklik gösterebiliyor.
Ne kadar Suriyelinin çalışma izni var?
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın sitesinde Yabancı Çalışma İzinleri İstatistikleri adlı yıllık raporlar bulunuyor.
Bu raporların sonuncusu 2019'da yayımlanmış.
Raporlardaki verilere göre 2011-2019 yılları arasında çalışma izni verilen 633 bin 658 kişiden 140 bin 301'u Suriyeli.
Çalışma izni verilen Suriyeli sayısının özellikle 2016'dan itibaren arttığı görülüyor.
Bunun nedeninin, geçici koruma statüsüne sahip Suriyeliler için çalışma iznine başvuru sağlayan 2016 tarihli yönetmelik olduğu düşünülüyor.
Buna göre geçici koruma statüsündeki ve ikamet sahibi Suriyelilere, 2016'da 13 bin 290, 2017'de 20 bin 966, 2018'de 34 bin 573, 2019'da ise 63 bin 789 Suriyeliye çalışma izni verilmiş.
Suriyelilerin Türkiye'de çalışabilmeleri için çalışma iznine sahip olmaları gerekiyor.
Bir ayakkabı atölyesinde çalışan Suriyeli işçiler
Çalışma izni başvurusu, işverenler tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'na yapılıyor.
İşverenin bu süreçte belirli bir çalışma izin harcı da ödemesi gerekiyor. İşe alımdan sonra ise işçiye en az asgari ücret tutarında ödeme yapılmalı.
Bu alanda belli bir istihdam kotası bulunuyor.
Suriyeli bir işçiye bakanlıkça çalışma izni verilmesi halinde bu izin, işçinin geçici koruma kararı ile kalmasına izin verildiği iller için geçerli oluyor. Mevsimlik tarım işi ya da hayvancılıkta ise başvuruyla çalışma izni muafiyeti alınabiliyor.
Sağlık meslek mensupları için Sağlık Bakanlığı'ndan, eğitim meslek mensupları için Milli Eğitim Bakanlığı'ndan veya Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı'ndan ön izin alınması gerekiyor.
Türkiye'de aralarında avukatlık, eczacılık, diş tabipliğinin de bulunduğu bazı mesleklerin yabancılara yasaklı olması durumu, Suriyeliler için de geçerli.
Ne kadar Suriyeli kayıt dışı çalışıyor? Hangi sektörlerde çalışıyorlar?
Çalışan Suriyelilerin büyük bir bölümün kayıt dışı sektörlerde çalıştığı görülüyor.
Bazı işverenlerin maliyetten ve evrak işlerinden kaçınmasının kayıt dışı istihdamın artmasına katkısı olduğu düşünülüyor.
BM'ye bağlı Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) 2020 yılında, 2017'deki TÜİK verilerine dayanarak hazırladığı 'Türkiye İşçgücü Piyasasında Suriyeliler' başlıklı raporunda, çalışma çağındaki 2 milyon Suriyelinin 930 bin kadarının işgücüne katıldığı belirtiliyor.
Raporda, ülkede serbest çalışan dahil 813 bin Suriyelinin çalıştığı belirtildikten sonra Suriyeli çalışanların yüzde 97'den fazlasının kayıt dışı olduğunun tahmin edildiği aktarılıyor.
Suriyelilerin en fazla çalıştıkları sektörler şöyle sıralanıyor: Hazır giyim (Yüzde 31,1), ticaret ve konaklama (Yüzde 17,7), diğer imalat (Yüzde 17,1), inşaat (yüzde 13,2), tarım (yüzde 7,8), diğer (Yüzde 13,1).
Suriyelilerin yüzde 46'sının İstanbul'da çalıştığı, bu kenti Adana (Yüzde 9), Bursa (Yüzde 9), Gaziantep (Yüzde 7), Hatay (Yüzde 5), Konya (Yüzde 4), Şanlıurfa (Yüzde 3) ve İzmir'in (Yüzde 3) takip ettiği belirtiliyor.
Rapora göre Suriyelilerin yüzde 75'ten fazlası, Türkiye'de yasal haftalık çalışma süresi olan 45 saatten fazla çalışıyor.
Suriyelilerin ortalama kazancının asgari ücretin altında olduğu belirtiliyor.
Yine raporda ortalama olarak Türk vatandaşlarının, Suriyelilerden daha fazla ücret aldıkları; Suriyeliler arasında, 5-14 yaş arasındaki çocuk işçilerin sayısının yüksek olduğu ve sayının 127 bin 140 olduğu tahmin edildiği de aktarılıyor.
Suriyeliler Türkiye'de ne kadar şirket kurdu?
Ticaret Bakanlığı'nın açıklamasına göre 26 Şubat 2019 tarihi itibarıyla en az bir ortağı Suriye uyruklu olan şirket sayısı 15 bin 159.
Bakanlık, söz konusu şirketlerin en fazla İstanbul, Gaziantep, Mersin, Hatay ve Bursa'da bulunduğunu, toptan ve perakende alanında faaliyet gösterdiğini aktarıyor.
Suriye uyruklu kişilerin kurduğu şirketlerde 10 bin 46 Suriyeli istihdam edildiği belirtiliyor.
Suriyelilerin işlettiği bir kuyumcu dükkanı
ABD merkezli Building Markets adlı kâr amacı gütmeyen kuruluşun 2020 tarihli, Türkiye'deki Suriyelilerin ticari işleriyle ilgili raporunda, bu şirketlerin ortalama yedi kişiyi istihdam ettiği, istihdam edilenlerin yaklaşık yüzde 60'nın Suriyeli olduğu öne sürülüyor.
Yine raporda bu işletmelerin yüzde 80'inin bir ila dokuz kişi arasında kişi çalıştıran küçük işletmeler olduğu aktarılıyor.
Suriyelilerin suça karışma oranı ne?
Bu konuda 2021 yılına ait net bir veri bulunmamakla birlikte Türk yetkililer, dönem dönem yaptıkları açıklamalarla Suriyelilerin suça karışma oranının Türk vatandaşların suça karışma oranından daha fazla olmadığını belirtiyor.
İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürü Abdullah Ayaz 28 Ağustos 2018'de yaptığı açıklamada, Türkiye'de 2014-2017 yılları arasında yaşanan asayiş suçları içerisinde, Suriyelilerin karıştığı olayların genel olaylar içindeki payının yüzde 1,32 olduğunu, bu rakamın 2018'de düştüğünü söylemişti.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Ekim 2018'de, "2018 yılının ilk 9 aylık rakamlarını veriyorum. Toplam nüfusa oranla Türkiye'de işlenen suçların oranı yüzde 2,5. Suriyelilerin ise yüzde 0,8" açıklamasını yapmıştı.
Ankara Barosu Mülteci Hakları Merkezi'nin mültecilerle ilgili hazırladığı bir çalışma raporunda; Ankara'da baro için, 2019'da Ceza Muhakamesi Kanunu kapsamında yapılan toplam görevlendirme sayısının 63 bin 156, yabancılara yapılan görevlendirme sayısının 2 bin 363 olduğu belirtiliyor. 2020'de ise toplam görevlendirmelerin 58 bin 540, yabancılar için görevlendirmelerin 1546 olduğu aktarılıyor.
Raporun değerlendirme bölümünde bu rakamlara dayanılarak, "Yabancılar için yapılan görevlendirmelerin, basında ve sosyal medyada gösterilmek istenildiği kadar yüksek olmadığı dikkati çekmektedir" ifadesine yer veriliyor.
Suriyeliler oy kullanabiliyor mu?
Geçici koruma statüsündeki Suriyelilerin oy kullanma hakkı bulunmuyor.
Sadece vatandaşlık almış Suriyeliler oy kullanabiliyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, bu yılın Aralık ayında yaptığı açıklamada, vatandaşlık verilen 110 bin Suriyeli'den 53 bininin yetişkin, 57 bininin ise çocuk olduğunu söylemişti.
Suriye'ye dönenler, hükümet karşıtı grupların denetimindeki alanlara yerleşiyor.
Ülkesine dönen Suriyeli sayısı ne kadar?
İçişleri Bakanlığı yetkilileri dönem dönem ülkelerine geri dönen Suriyelilerle ilgili veriler paylaşıyor.
İçişleri Bakan Yardımcısı ve Bakanlık Sözcüsü İsmail Çataklı, 5 Haziran 2021'de yaptığı açıklamada, ülkesine geri dönen Suriyeli sayısının 441 bin 571 olduğunu açıkladı.
Suriye'ye dönenler, hükümet karşıtı grupların denetimindeki alanlara yerleşiyor.