"Polis veya jandarma eşliğinde hapishaneye ilk getirildiğinde, hapishane personeli tarafından evrakların incelendikten sonra arama odasına alınırsın"...
"İster tutuklu, ister hükümlü ol, avukatla görüşme hakkın vardır. Tutukluysan avukatlar vekaletname çıkarmamış olsan dahi seninle görüşebilirler."
İlk kez bir rehber kitap yazıldı
Mahpus Hakları El Kitabı böyle bilgilerle başlıyor. Tutuklu ya da hükümlünün daha hapishaneye girdiği an neyle karşılaşacağı, avukat ile görüşme, ziyaretçi kabul hakkı, telefon konuşması, ilk sağlık muayenesi, hastaneye sevk işlemi... Mahpusların hapishanede yaşayacağı aşamalar ve olası hak ihlallerine karşı mücadele yolları bir kitap halinde getirildi.
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST) tarafından hazırlanan, Heinrich Böll Stiftung Derneği ve Açık Toplum Derneği'nin desteği ile basılan Mahpus Hakları El Kitabı kendi türünde bir ilk kitap olma özelliğini taşıyor.
Kitap, Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi'nin İstanbul Beyoğlu'ndaki Merkez Ofisi'nde tanıtıldı. Mustafa Eren ve Başak Ekinci tarafından kaleme alınan el kitabının önsözünde neden böyle bir çalışma yapıldığı, bu kitabın hangi ihtiyaçtan doğduğu şöyle anlatılıyor:
'Hapsedilenin de hakları var'
"Hapsetmek sadece 'özgürlüğünden yoksun bırakma' cezasıdır. Hapsedilen kişiler birçok haklarını korurlar ve hapishanede de, hapsedilmekten kaynaklı hakları vardır. Mahpus Hakları El Kitabı, mahpuslara hapishanenin kapısından içeri alındıkları andan itibaren haklarının neler olduğunu, bu hakları nasıl kullanacaklarını, hakları ihlal edildiğinde nereye nasıl başvuracaklarını dilekçe örnekleriyle açıklamaktadır."
CİSST, aynı anda hem tutuklu hem de hükümlüleri ifade ettiği için metinlerinde ''Mahpus'' ifadesini kullanıyor. Kitabın yazarlarından Mustafa Eren, Türkiye'de hapishanelerdeki tutuklu ve hükümlü sayısının düzenli olarak her yıl arttığını ve resmi rakamlara göre 15 yıl içinde 3 katına çıktığını söylüyor. İstatistiklere göre 2000 yılında 50 bin olan mahpusların sayısı, 2015 Mart ayında 160 bine ulaştı.
Bu mahpusların yaklaşık 10 bini yani yüzde 5'i 'siyasi', geriye kalan 150 bin kişi adlî tutuklu ya da hükümlülerden oluşuyor. Yapılan bir diğer çarpıcı istatistik bu kişilerin 5 bin 848'inin okuma yazma bilmediği, 68 bininin ise ilkokul mezunu olduğunu gösteriyor.
Bu kitap da hapishanedekilerin eğitim durumuna dair bilgiler ışığında, mahpusların büyük bir kesiminin kendi hakları konusunda yeterince bilgi sahibi olmadığı düşüncesinden çıktı. Yazarlardan Başak Ekinci, mahpusun sadece "suçlu" değil, hakları olan bir kişi yani kendi deyimiyle "hak öznesi" olduğunu söylüyor. Ekinci, kitabın mahpusların haklarını nasıl kullanacaklarını en basit dille anlatmayı amaçladığını ifade ediyor.
Dilekçe örnekleri de var
Mustafa Eren de kitabı, eğitim durumu ne olursa olsun, hak ihlali yaşayan tutuklu veya hükümlünün hakkını aramasını kolaylaştıracak şekilde dilekçe örneklerine de yer vererek hazırladıklarını söylüyor.
Peki Türkiye'de buna benzer başka kitaplar yok mu? Ya da bu kitap neden bir ilk olma özelliği taşıyor? Aslında ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü ve bazı cezaevi müdürlüklerinin hazırladığı kitaplar var. Fakat CİSST, bu kitapların, eğitim seviyesi düşük mahpuslar tarafından anlaşılması güç ve kanun maddesi derlemelerinden ibaret olduğunu, kitabı bu nedenle kaleme almaya karar verdiklerini söylüyor.
Mahpus Hakları El Kitabı 5 bin adet basıldı. Türkiye'deki her hapishaneye onar adet gönderilecek. Derneğin ve yazarların amacı tutuklu ve hükümlülerin kitaptaki açıklamalar ve dilekçe örnekleri ile haklarını aramalarına yardımcı olmak.
(Murat Utku / Al Jazeera)