Gelir dağılımında eşitsizlik, sosyal adalet ve toplumsal barışın önündeki en büyük engellerden birisi. Türkiye’de son yıllarda ekonomik durum nedeniyle yoksul daha da fakirleşirken zenginler servetlerini hızla artırdı.
Öte yandan işçilerin milli gelirden aldığı pay azalırken şirketlerin payı artıyor.
Gini katsayısı gelir dağılımı eşitsizliği ölçmek için kullanılan en temel göstergelerden biri.
Gini katsayısına göre Avrupa’da gelir dağılımı eşitsizliğinde Türkiye ilk sırada yer alıyor.
Dünyadaki 130 ülke içinde ise 28. sırada bulunuyor. TÜİK’e göre Gini katsayısı ile ölçülen bu eşitsizlik 2023 yılında daha da arttı.
Gini katsayısı nedir, neyi gösterir?
TÜİK’e göre Gini katsayısı, “kişisel gelir dağılımını ölçmek için, yaygın olarak kullanılan bir dağılım ölçüsü”.
Gini ölçüsü “0 ile 1” arasında değişiyor. Bir toplumda, gelir adaletli olarak paylaşılmışsa, Gini katsayısı “0”a eşit, toplumdaki gelirleri yalnız bir kişi almışsa, Gini katsayısı “1” e eşit oluyor. Gini katsayısını 100 ile çarparak gösteren indeksler de var.
Avrupa’da gelir dağılımı eşitsizliğinin en kötü olduğu ülke Türkiye
AB İstatistik Ofisi Eurostat verilerine göre 2022 yılında AB’de Gini katsayısı 29,6 oldu. Eurostat’ta Türkiye’ye ait son güncel veri 2021 yılına ait. Buna göre Türkiye’nin Gini katsayısı 42,6. Türkiye bu değerle Avrupa’da 36 ülke içinde ilk sırada yer alıyor. Bu ne demek? Gelir dağılımı eşitsizliğinin en yüksek olduğu ülke Türkiye.
Türkiye’nin arkasından Bulgaristan (38,4), Litvanya (36,2) ve Letonya (34,3) geliyor.
Slovakya (21,2) ise gelir dağılımı eşitsizliğinin en düşük olduğu ülke. Ardından Slovenya (23,2), Çekya (24,8) ve Belçika (24,9) geliyor.
Gini katsayısı Fransa’da 29,8 ile AB’nin hemen üstünde. Almanya ise 29 ile AB’nin hemen altında bulunuyor.
Gelir dağılımı eşitsizliği: Türkiye birçok Afrika ülkesinden kötü durumda
Dünya Bankası verileri de dünyadaki gelir dağılımı eşitsizliğini ortaya koyuyor. 2022 veya buna yakın en yakın yıl verileri dikkate alındığında Türkiye 130 ülke içinde 28. sırada bulunuyor. Yani, Türkiye dünyada gelir dağılımı eşitsizliğinin en kötü olduğu 28. ülke konumunda. Dünya Bankasına göre 2019 yılında Türkiye’nin Gini endeksi 41,9 oldu. En güncel verisi 2015 yılı öncesi olan ülkeler listeye alınmadı.
En kötü durumda Namibya (59,1) bulunurken ardından Zambiya (55,9) ve Eswatini (54,6) geldi. Türkiye’den daha kötü durumda olan ülkeler arasında Brezilya, Meksika ve Arjantin gibi ülkeler var.
Çok sayıda Afrika ve Asya ülkesi Türkiye’den daha iyi
Listeye bakıldığında çok sayıda Afrika ve Asya ülkesinin gelir dağılımı eşitliğinde Türkiye’den çok daha iyi durumda olduğu ortaya çıkıyor.
Bunlar arasında Cibuti, İran, Malezya, Tanzanya, Kenya, Senegal, Mali ve Nijerya gibi ülkeler var.
Slovakya ve Slovenya’dan sonra gelir dağılımı eşitsizliğinin en düşük olduğu ülkenin Belarus olması dikkat çekti.
Türkiye’de gelir dağılımı eşitsizliği artıyor
TÜİK verilerine göre Türkiye’de 2014 yılında Gini katsayısı 0,391 iken bu değer 2023 yılında 0,433’e çıkarak son 10 yıldaki en yüksek değer oldu
Gelir dağılımı eşitsizliğinde bazı yıllar düşüş olsa da son 10 yıldaki eğilim artış gösteriyor. Rasyonel olmadığı gerekçesiyle rafa kaldırılan “Yeni Ekonomi Modeli”nde gelir dağılımı eşitsizliğindeki keskin artış ise dikkat çekiyor.
Sağlıklı kıyas için Eurostat, Dünya Bankası ve TÜİK’in açıkladığı veriler esas alındı.
Gini katsayısı hesabında hanehalkındaki her bir ferdin elde ettiği kişisel yıllık kullanılabilir gelirleri ile hane bazında elde edilen yıllık gelirlerin toplamından, gelir referans döneminde ödenen vergiler ve diğer hane veya kişilere yapılan düzenli transferler düşüldükten sonra bulunan hanehalkı kullanılabilir geliri kullanılıyor.