Özbay, özetle şu konulara değindi:
İctihad : Allah'ın kitabının ve resulünün sünnetinin, pratiğe geçirilmesi çabasının adıdır. Günlük meselelere dinin çözümünü bulup söylemek ve insanların bunu tatbik etmesi demektir. İctihad yapan kişiye müctehid denir. İctihad yapan kişi Kuran'ı ve sünneti özümseyip, toplumun örf ve adetlerini iyi bilmelidir. İctihad, bir kuruma yada belli başlı bir gruba isnat edilemez.
Peygamberimiz de birçok konuda ictihad etmiştir ve ictihad etmeyi desteklemiştir. Peygamberimizin ictihadı desteklediğini şu hadiseden hatırlıyoruz:
Peygamberimiz Muaz bin Cebel'i Şam'a vali olarak atarken "Sana herhangi bir dava getirildiği zaman nasıl ve neye göre hüküm verirsin?" diye sordu. Hz. Muaz,
"Allah'ın kitabındaki hükümlerle hüküm veririm." dedi. Resûl-i Ekrem Efendimiz,
"Eğer Allah'ın kitabında onunla ilgili bir hüküm bulamazsan neye göre hüküm verirsin?" diye sordu. Hz. Muaz,
"Resûlullahın sünnetine göre hüküm veririm." dedi. Resûl-i Ekrem Efendimiz bu sefer,
"Resûlullahın sünnetinde de onunla ilgili bir hüküm bulamazsan, ne yaparsın?" diye sordu. Hz. Muaz,
"O zaman, kendi görüşüme göre ictihad eder, hüküm veririm." dedi. Peygamberimiz de bunu memnuniyetle karşıladı.
İctihad, şu tarihten şu tarihe kadar açık idi sonra kapandı veya kapatıldı demek yanlıştır. Bu husus için hiçbir kimseye yetki verilmemiştir. İctihat kapısı ahirete kadar açıktır. İctihad açık helalleri haram, haramları da helal kılamaz. Örnegin; faiz hakkında ihtiyaçları masum gösterip faiz çekilmesine fetva verilse dahi kuranda açıkça haram kılındığından bu ictihad dikkate alınmamalıdır. Ana çizgimiz Kuran olmalıdır.
Namaz dışında camilerin kapısına kilit vuruluyor. Cami Müslümanların müşveret yeri olmaktan çıktı. Hutbeler ve vaazlar, sivil karakterli dinin özünden alınan ilhamla günün problemlerine çözüm getiren konular içermiyor. Cami ilk zamanlarda siyasi sosyal kültürel bir merkezdi. Tekrar aynı konuma gelmesi gerekiyor.
Vadeli satış, kredi kartı, organ nakli, elektronik cihazlarla yapılan kesim, trafik kazaları, finans kurumları, borsa, banka, emeklilik sistemi... siyasi ve sosyal hayatımızın bazı güncel meseleleridir. Bu gibi birçok konuda İctihad edilmesi önemlidir.
Özbay, son olarak mezheplerin çıkış noktasına değinerek mezheplerin din olmadığını dinin yorumu olduğunu, mezhepçi değil mezhepli olmayı vurgulayarak konuşmasını sonlandırdı.
Seminer dinleyicilerin soru ve katkılarıyla son buldu.