Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrası AB ve ABD, Rusya’ya çeşitli yaptırımlar uyguladı. Ve son olarak Avrupa Birliği (AB) Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, belirlenen Rus bankalarının uluslararası para transferi sağlayan SWIFT sisteminden çıkarılacağını duyurdu. Leyen, yaptığı açıklamada, “Rusya Merkez Bankası'nın varlıklarını felç edeceğiz. Bu, işlemlerini donduracak, varlıklarını tasfiye etmesini imkansız hale getirecektir” dedi.
Rus oligarkların finansal varlıklarını AB piyasalarında kullanmalarını yasaklamak için çalışacaklarını bildiren von der Leyen, belirlenen Rus bankalarının uluslararası para transferi sağlayan SWIFT sisteminden çıkarılacağını açıkladı.
Beyaz Saray da yaptığı açıklamada, ABD ve müttefiklerinin belirli Rus bankalarını küresel finansal mesajlaşma sistemi SWIFT’den çıkarmayı kabul ettiğini duyurdu. Peki SWİFT nedir? SWİFT ne için kullanılır? Sahibi kim? SWIFT’ten çıkarmak Rusya’yı nasıl etkiler?
SWIFT NEDİR? SWIFT NE ANLAMA GELİYOR?
Öncelikle SWIFT nedir? Ne anlama geliyor? SWIFT paranın sınırlar arasında sorunsuz ve hızlı bir şekilde transferini sağlayan küresel finans arteri. Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication ifadelerinin kısaltmasından oluşuyor. Türkçesi Dünya Bankalar Arası Finansal İletişim Topluluğu olan SWİFT, bankaların hızlı ve güvenli sınır ötesi ödemeler yapmak için kullandıkları ve uluslararası ticaretin sorunsuz bir şekilde akmasını sağlayan ana güvenli mesajlaşma sistemi. SWİFT, uluslararası ticaretin finansmanı için temel mekanizma haline gelmiştir. 2020’de SWİFT platformu üzerinden her gün yaklaşık 38 milyon işlem gönderilerek trilyonlarca dolar değerinde işlem yapıldı.
Belçika merkezli SWIFT, dünya çapında finans kuruluşları arasındaki işlemlerin güvenli ve standart bir halde gerçekleştirilmesine imkan sağlıyor. Halihazırda 200’den fazla ülke ile 11 binden fazla finans kurumunun bağlı olduğu SWIFT ile dünyadaki sınır ötesi ödemelerin büyük kısmı gerçekleştiriliyor.
SWİFT NE ZAMAN NEREDE KURULDU, SAHBİ KİM?
1973 yılında kurulan ve merkezi Belçika’da bulunan SWİFT, 200’den fazla ülkede 11.000 banka ve kurumu birbirine bağlıyor. Ancak SWİFT, geleneksel bir banka değil. Ödemeler gönderildiğinde ve geldiğinde kullanıcıları bilgilendiren bir tür anlık mesajlaşma sistemi. Şirketler ve hükümetler arasında trilyonlarca dolar el değiştirirken, günde 40 milyondan fazla mesaj gönderiyor. Ve BBC’nin haberine göre bu mesajların %1’inden fazlasının Rus ödemelerini içerdiği düşünülüyor.
SWİFT, tek bir kurumun kendi sistemini geliştirmesini ve tekel olmasını istemeyen Amerikan ve Avrupa bankaları tarafından yaratıldı. SWİFT, hizmeti kullanan binlerce üye kurumun bir kooperatifi. Merkezi Belçika’da, ticaret anlaşmazlıklarında tarafsız kalır ve esas olarak hizmet olarak yönetilir.
BBC’nin haberine göre ağ şu anda 2.000’den fazla banka ve finans kuruluşunun ortak mülkiyetindedir ve ABD Federal Rezervi ile İngiltere Bankası da dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki büyük merkez bankalarıyla ortaklaşa Belçika Ulusal Bankası tarafından denetlenmektedir.
İRAN SWİFT'TEN ÇIKARILMIŞTI
Batılı ülkeler, geçmişte benzer biçimde İran’ı SWİFT'ten çıkarmıştı. İran, söz konusu sistemin dışında olduğu için petrol gelirlerini tahsilde, ticari ödemelerde zorluklar yaşamış, ülke ekonomisinde çeşitli sıkıntılarla karşılaşmıştı. Ülke o dönem nükleer programı üzerindeki yaptırımların bir parçası olarak 2012 yılında SWİFT’den men edilmişti. Petrol ihracat gelirlerinin neredeyse yarısını ve dış ticaretinin %30’unu kaybetti. SWİFT ise yaptırımlar üzerinde hiçbir etkisinin olmadığını ve bunları uygulama kararının hükümetlere ait olduğunu söylüyor.
ÜLKELER NEDEN SWİFT KONUSUNDA BÖLÜNMÜŞTÜ?
Yaptırımların ilk aşamasında Batı ülkeleri Rusya’yı SWİFT'ten çıkarmak konusunda 2’ye ayrılmıştı. BBC’nin analizine göre bir görüşe göre Rusya’yı SWİFT’ten çıkarmak, başta Almanya olmak üzere Rusya’ya mal tedarik eden ve Rusya’dan satın alan şirketlere zarar verir. Analizde şu yorumlar yapılıyordu:
“Rusya, Avrupa Birliği’nin ana petrol ve doğal gaz tedarikçisi ve alternatif arz bulmak kolay olmayacaktır. Halihazırda yükselen enerji fiyatlarıyla birlikte, daha fazla kesinti, birçok hükümetin kaçınmak istediği bir şey. Rusya’nın borçlu olduğu şirketler, ödeme almak için alternatif yollar bulmak zorunda kalır.
Bazı görüşler ise uluslararası bankacılık kaosu riskinin çok büyük olduğunu söylüyor.
Rusya’nın eski maliye bakanı Alexei Kudrin ise SWİFT’ten ayrılmanın Rusya ekonomisini %5 küçültebileceğini öne sürdü.
Ancak bunun Rusya ekonomisi üzerindeki kalıcı etkisi konusunda şüpheler var. Rus bankaları, ödemeleri kendi ödeme sistemine sahip Çin gibi yaptırım uygulamayan ülkeler üzerinden yönlendirebilir”
Guardian’ın haberine göre ise SWİFT yaptırımı istemeyen ülkelerin bir nedeni, Rus işletmeleri üzerindeki etkinin çok ciddi olmama ihtimali olabilir. Haberde, “Büyük bir Rus bankasının başkanı kısa süre önce ödemeler için telefonlar, mesajlaşma uygulamaları veya e-posta gibi diğer kanalları kullanabileceğini söyledi. Rus bankaları, SWİFT’e rakip olmak için kendi ödeme sistemini kuran Çin gibi yaptırım uygulamayan ülkeler aracılığıyla da ödemeleri yönlendirebilir. Rusya’nın SWİFT’i kullanma yasağı, Çin’in rakibi Cips sisteminin kullanımını hızlandırabilir. Ayrıca ABD dolarının küresel rezerv para birimi statüsüne zarar verebileceği ve kripto para birimleri gibi alternatiflerin kullanımını hızlandırabileceği korkusu da var” ifadeleri var.
SWİFT YASAĞI DİĞER ÜLKELERİ ETKİLER Mİ?
Rusya, özellikle Hollanda ve Almanya’dan yabancı mamul malların büyük bir alıcısı. Rusya, ham petrol, doğal gaz ve katı fosil yakıtların ana AB tedarikçisi ve Avrupa ülkeleri yedek tedarikçi bulmakta zorlanabilir.
SWIFT’TEN ÇIKARMAK RUSYA’YI NASIL ETKİLER?
Peki, SWİFT'ten çıkarmak Rusya’yı nasıl etkiler? Bu konuda dış basındaki ilk yorumlar ve ilk analizler şöyle:
USA Today’in analizinde, “Rusya’yı SWİFT'ten men etmek ülke ekonomisine hemen zarar verir ve uzun vadede Rusya’yı bir dizi uluslararası finansal işlemden uzaklaştırır. Buna, Rusya’nın gelirinin %40’ından fazlasını oluşturan petrol ve gaz üretiminden elde edilen uluslararası karlar da dahildir. İran, nükleer programı üzerindeki yaptırımların bir parçası olarak 2012’de Swift'e erişimini kaybetti, ancak ülkedeki bankaların çoğu 2016’da sisteme yeniden bağlandı. Petrol ihracat gelirlerinin neredeyse yarısını ve dış ticaretinin %30’unu kaybetti” denildi.
‘SWIFT BANKALAR İÇİN TWITTER GİBİ’
CBC’in analizi ise şöyle:
“Massachusetts’teki Harvard Üniversitesi’ndeki Davis Rusya ve Avrasya Araştırmaları Merkezi’nin yönetici direktörü Alexandra Vacroux, SWİFT'in parayı hareket ettirmeyen, ancak paranın nereye gittiği hakkında bilgi sağlayan bir “bankalar için sosyal ağ” gibi olduğunu söyledi. Vacroux, “Gerçekten bir sosyal mesajlaşma sistemi gibi ve bankalar için Twitter gibi” dedi.
Manchester Üniversitesi’nde finansal teknoloji ve bilgi sistemleri profesörü ve başkanı Markos Zachariadis, “SWİFT’i finansal hizmetler sektörünün bel kemiği olarak düşünebilirsiniz” diyor ve ekliyor: “Dünya çapında taşınan paranın hacmi ve değeri açısından finansal hizmetlerde sahip olduğumuz en etkili altyapıdır.”
Rusya Ulusal Swift Derneği’ne göre, ülkedeki yaklaşık 300 önde gelen banka ve kuruluş Swift kullanıcısıdır, Rus kredi kuruluşlarının yarısından fazlası SWİFT’de temsil edilmektedir ve Rusya, platformun kullanıcı sayısına göre ikinci sırada yer almaktadır. (İlk sırada ABD var)
Rus bankalarının SWİFT'den çıkarılması, ülkenin dünyadaki finansal piyasalara erişimini kısıtlayacaktır. Profesör Zachariadis, neredeyse bir ülkeyi internetten kesmek gibi olacağını söyledi: “Çevrimiçi faaliyet gösteren tüm bu organizasyonları hayal edin. Ve bu altyapıya aniden sıfır erişim…
Helsinki merkezli uluslararası yaptırımlar uzmanı Maria Shagina, geçen yıl Carnegie Moskova Merkezi için yazdığı bir makalede, Rusya’nın SWİFT'den men edilmesinin etkisinin, 2012’de sisteme erişimi reddedilen İran için olduğu kadar yıkıcı olabileceğini yazmıştı: "Rusya, ABD doları cinsinden hidrokarbon ihracatı nedeniyle SWİFT'e büyük ölçüde bağımlı. Kesinti, tüm uluslararası işlemleri sona erdirecek, döviz oynaklığını tetikleyecek ve büyük sermaye çıkışlarına neden olacak”
Vacroux, Rusya’nın federal bütçesinin petrol ve gaz gibi hammaddelerin ihracatından elde edilen vergilere çok bağımlı olması nedeniyle, satışların yapılmasını ve ardından ülke bütçesi için gereken parayı elde edilmesini zorlaştıracağını söyledi.
BAZI UZMANLAR İSE FARKLI GÖRÜŞTE
Ancak bazı uzmanlar, Rusya’yı SWİFT’den çıkarmanın diğer olası yaptırımlar kadar yıkıcı olup olmadığını sorguluyor. Tufts Üniversitesi’nden Chris Miller, Miller, büyük Rus bankalarını ABD finans sisteminden koparmakla tehdit etmenin kesinlikle daha fazla etkili olacağını söyledi.
Uluslararası ticarete odaklanan ve Obama yönetiminde çalışan uluslararası bir avukat olan Adam Smith, CBS News’e verdiği demeçte, “Bu bir finansal ödeme sistemi değil, bir iletişim platformu” dedi. “Rusya’yı SWIFT’den çıkarırsanız, onları önemli bir finans arterinden çıkarmış olursunuz, ancak bankadan bankaya işlemlerde bulunmak için telefon, teleks veya e-posta gibi SWIFT öncesi araçları kullanabilirler.”
RUSYA'NIN KULLANABİLECEĞİ ALTERNATİF SİSTEMLER VAR MI?
2014 yılında Rusya’nın SWIFT’den çıkarılması çağrılarına yol açan Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesinin ardından, Rusya Merkez Bankası bir SWIFT alternatifi olan Finansal Mesajların Aktarımı Sistemi (SPFS) geliştirme planlarına başladı.
Rusya ve Rus-Çin ilişkileri uzmanı ve Washington DC’deki Georgetown Üniversitesi’nde fahri profesör olan Harley Balzer’e göre, Şubat 2020 itibariyle 400’den fazla Rus bankası SPFS’ye katılarak SWIFT’e kayıtlı Rus bankalarının sayısını aştı.
Balzer, Rus hükümetinin kullanımı teşvik etmek için bankalara sübvansiyon verdiğini ve bunun da ülkedeki bankaların ücretlerini düşürdüğü için SPFS’nin bir parçası olmak istemesine neden olduğunu söyledi.
Ancak şimdiye kadar, bir Çin bankası da dahil olmak üzere yalnızca yaklaşık bir düzine yabancı banka bunu kullanıyor, bu da “uluslararası ödeme transferleri için gerçekten [Rusya’ya] pek yardımcı olmayacak” anlamına geliyor.
SWIFT YASAĞI NEDEN BU KADAR CİDDİ?
Guardian’ın analizinde bu soruya “Sıradan işlemlerin doğrudan bankalar arasında yapılması ya da yeni gelişen rakip sistemler aracılığıyla yönlendirilmesi, maliyetlere ek olarak ve gecikmeler yaratacaktır” deniliyor.