Suriye’de Nusayrilerin iktidarı ele geçirme süreci

İSMAİL ÇOKTAN, Nusayrilerin Suriye’de iktidarı nasıl ele geçirdiklerini ve ordu içindeki hakimiyetlerini inceledi:

Suriye’de Mart 2011’de başlayan bunalım 10’uncu yılını geride bıraktı. Ülkede yaşanan savaşın bir halk devrimi mi yoksa farklı mezhepsel ve etnik gruplar arasındaki bir iç savaş mı olduğu tartışmaları sürerken Omran Araştırma Merkezi, Suriye ordusundaki etkili kademelerin komutanlarının mensup olduğu mezheplere dair bir rapor yayımladı. Bu raporda, ordu içindeki en önemli 40 kademe mercek altına alınıyor.

Birinci Dünya Savaşı sonrası Fransız Mandası haline gelen Suriye siyasetinde en önemli rolü her zaman Ordu oynadı. Zira Fransız Mandası’ndan bağımsızlığın kazanıldığı 1946 yılından 3 yıl sonra 1949 yılında peş peşe gelen askeri darbelerle birlikte yönetim hep ordunun hakimiyetinde oldu. Ordu ise Manda döneminde Fransızlar tarafından dizayn edilmişti. Fransız Mandası, Suriye’deki Sünni çoğunluğun ticaret ve iş dünyasında etkili olmasına karşılık ülkedeki Nusayri ve Dürzi azınlığı orduya yerleştirmiştir.

Arap Sosyalist Baas Partisi, bağımsızlık sonrası Hristiyan, Dürzi ve bazı Nusayri siyasetçilerin oluşturduğu bir partiydi. Baas Partisi, 1963 yılında desteklediği bir darbeyle perde arkasından iktidarı ele geçirmişti. Bu dönemden sonra Baas içindeki mezhep gruplarının kendi aralarındaki mücadelesi 1966 yılında ordu içindeki “Yenilikçiler” olarak tanımlanan Baasçı subayların Nusayri Salah Cedid liderliğinde gerçekleştirdiği darbeye kadar sürdü. Bu dönemde ordu içerisinde Dürzi ve Nusayri subaylar etkindi ancak ülkenin güneyindeki Dürzi çoğunluklu Suveyde’deki isyan ile Halep’teki Topçu Okulu kalkışması, mezhepsel çatışmayı zirveye ulaştırdı. 1970 yılında Hafız Esed liderliğindeki darbe ise bir taraftan askerin kesin hakimiyetini kurarken diğer taraftan ülkedeki rejimi bir azınlık Nusayri rejimi haline getirdi. Zira Suveyde ve Halep isyanlarıyla Dürzi subaylar da tasfiye edilmiş ve Nusayriler orduya dolayısıyla iktidara tam bir hakimiyet kurmuştu.

Hafız Esed, Arap Sosyalist Baas Partisi’ne bağlı subayların 1963 yılında gerçekleştirdiği darbe sonrası ordu içerisinde yükselen Baas Partili subaylardan biri oldu. 1963-1966 yılları arasında ise yönetimi ele geçiren Baasçı subaylar yaptıkları darbelerle birbirini tasfiye etti. Hafız Esed ise 1966 yılında son askeri darbeyi yapan yakın dostu Salah Cedid’i 1970’te devirerek iktidarı ele geçirdi.

Lazkiye’nin Kardaha ilçesinden el-Kelbiye aşiretine mensup olan Hafız Esed, Suriye’de iktidarın askeri darbelerle el değiştirdiğini anlamış ve bu tarihten sonra kendisine karşı muhtemel bir darbeyi engellemek için orduya büyük önem vermişti. Burada çevirisini verdiğimiz rapor, Esed’in bunu yaparken uyguladığı orduyu Nusayrileştirme stratejisi ve bu kapsamda Suriye ordusuna atadığı akraba ve aşiretinden yakın adamlar ile diğer Nusayri subayların ordu içindeki etkinliğini ortaya koyuyor. 

Omran Araştırma Merkezi tarafından hazırlanan ve tamamını çevirdiğimiz bu raporda, Suriye ordusundaki Nusayrileştirme hamlesi, ordu içindeki en etkili 40 güç merkezini yöneten subayların Nusayrilerden seçildiği görülüyor. Buna karşılık farklı etnik ve dini grupları barındıran Suriye’de, ordu içerisinde bu etnik ve dini grupların mensuplarına neredeyse hiç yer verilmediğini görüyoruz. Bu atamaların çoğunluğu 2011 yılı Mart ayında başlayan ve tüm ülkeye yayılan halk isyanı sonrası meydana gelmiştir. Ancak bu rejimin 2011 sonrası orduyu Nusayrileştirdiği anlamını vermeyecektir. Zira daha öncesinde de özellikle Sünni subayların en fazla Albay rütbesine kadar terfi edebildiği bir gerçektir.

2011 isyanının temel itici grubu her ne kadar Sünni çoğunluk olsa da, bu isyana başlangıçta Kürtler ve Suveyde ile Dera’da Dürziler ve hatta bazı Alevi kesimler de katılmıştır. Bununla birlikte Suriye devriminin başlangıcından itibaren Sünni tonlu değil daha seküler tonlu bir söylem benimsemesi de isyanın mezhepçi bir isyan olarak nitelendirilmesini zorlaştırıyor. Buna karşılık Esed rejiminin süreç içinde giderek Nusayri mahallesine çekilmesi ve bu mahalleden gördüğü destek, üstelik İran’ın da Şii mezhepçi saiklerle rejimin halka karşı başlattığı kıyımlara katılması, süreci muhalefetten çok rejimin mezhepçiliğe evirmeye çalışıldığını ortaya koyuyor.

Suriye Ordusu’nun Nusayrileşme süreci

Hafız Esed, Suriye’de iktidarı ele geçirir geçirmez kendisine karşı yapılacak muhtemel bir darbeye karşı askeri ve güvenlik birimleri kurmaya başladı. Esed, kendisinden önce Salah Cedid’in başladığı Sünni ve Dürzi subayları ordudan tasfiye etme sürecini de devam ettirdi. Muhaliflerini tasfiye hatta ortadan kaldırma yoluna giden Esed’in bu hamlesinden Salah Cedid ve ilerde Rıfat Esed ile Suriye ordusundaki diğer çok sayıda subay da nasibini aldı. Suriye ordusunda çeşitli birlikler oluşturarak özellikle başkent Şam ve çevresinde olmak üzere etkili bir coğrafi dağılıma yayan Esed, bu birliklere Nusayrileri ve kendi aşiretinden subayları yerleştirdi. Böylece orduda üçlü bir yapılanmaya (Birlik Komutanlığı, Genelkurmay Başkanlığı ve Güvenlik Komutanlığı) gitti. Bu yapılanmanın her birindeen az bir Nusayri lider olması zorunlu olmak üzere mezhepsel farklılık vardı. Ancak, Cumhurbaşkanlığı Muhafızları, Dördüncü Tugay ve Özel Görevler Birliği gibi bazı askeri güvenlik şebekeleri bu çeşitlilikten istisna tutulmuştu.

Suriye Ordusu, ülkedeki mevcut rejimin korunmasında on yıllardır önemli bir rol oynayarak her seferinde rejime bağlılığını göstermiştir. Ordu, 1967 Arap-İsrail savaşı, 1970 Kara Eylül’ü, 1973 Arap-İsrail savaşı, 1982 Lübnan iç savaşı gibi dış tehditlerin yanı sıra 1965, 1982 ve 2011’deki iç isyan süreçlerinde de rejimi korudu. Aynı zamanda ordu, 2011 yılında başlayan Suriye devriminin başından beri rejimin yanında durdu. Bu kriz, Suriye rejiminin en büyük krizi olarak nitelenmiştir. Zira rejim bu süreçte kendi başına ayakta durma gücünü yitirmiş ve İran ile Rusya’nın müdahalesi olmasa hem rejim hem de ordu tarihe karışma riskiyle karşı karşıya kalmıştır.

Tarihsel olarak Suriye Ordusu, mevcut durumuna gelene kadar çeşitli dönüşümler geçirdi. Bu dönüşümlerden ilki, Suriye Baas Partisi’nin Mart 1963’te iktidarı ele geçirmesinin ardından Suriye Ordusu’nun ulusal ordudanideolojik orduya dönüşmesiydi. Bunu Hafız Esed’in 1970’te yenilikçi hareket olarak bilinen askeri darbesi izledi. Tarihi bir kopuş noktası olan bu darbenin ardından modern Suriye tarihinde ilk kez bir Nusayri lider olan Hafız Esed, Devlet Başkanlığı koltuğuna oturmuştu. Esed, 1966 yılında Savunma Bakanlığı’na getirilmiş ve böylece günümüze kadar Suriye’deki Esed ailesi hakimiyeti başlamıştı.

Suriye’deki mezhepsel bölünme, Esed rejimi ile Müslüman Kardeşler arasında yoğun bir mücadelenin yaşandığı 70’li yıllarda derinleşti. Bu mücadele 1982’deki Hama isyanına kadar sürdü. Ardından Hafız Esed, devlet kademelerindeki akraba ve Nusayri sayısını artırdı. Bu sebeple Suriye Ordusunun Nusayri nüfusu da hızla artmaya başladı. 1970-1997 döneminde, doğrudan Hafız Esed tarafından Ordu’ya atanan komutan sayısı 31 olmuştur. Yüzde 61’ini Nusayrilerin oluşturduğu bu komutanların içinde Esed’in aşiretinden 8, eşinin aşiretinden 4 Komutan yer alıyordu. Bu komutanların 7’sinin Hafız Esed ile doğrudan bir akrabalık bağı bulunuyordu. Atanan Komutanlar, dikkatlerini Suriye’deki askeri darbelerle doğrudan bağlantılı olan vurucu güçlere çevirerek bunları kontrol etmeyi başardı.Dolayısıyla Nusayrilerin Suriye’deki nihai zaferine önemli bir katkı sağladı. Kontrol altına aldıkları bu güçlerin arasında İstihbarat biriminin yanı sıra, karşıt İstihbarat birimi de yer alıyordu.

Hafız Esed’in iktidarı ele geçirmesinin üzerinden 50 yıl geçmesine rağmen onun belirlediği yukarıda işaret edilen bu politikanın hala devam ettiği açıkça görülüyor. Nusayriler, Suriye Ordusu’ndaki kilit mevkilerinin tamamını elinde bulunduruyor. Ayrıca Devlet Başkanı BeşşarEsed’in korunması görevini üstlenen çeşitli birliklerin de üyelerinin tamamı Esed’in memleketi olan Lazkiye’nin Kardaha köyünden Esed’in baba ve anne tarafından akrabalarından oluşuyor.

Yukarıda bahsi geçen meselelerin yanı sıra, Esed rejiminin iktidarda kalma stratejisinin merkezine koyduğu mezhepçi yönelim, Suriye’deki Sünni subayların aşağılanmasının temel sebebi oldu. Sonuçta onlarca yıldır Suriye Ordusu’nda bulunan subaylar tamamen Nusayrilerin çıkarları için çalıştı. Bu durum Sünnilerin Ordu içindeki temsiliyetinin beklenenin oldukça altında kaldığını da gösteriyor. Bu temsiliyet, özellikle istihbari ve operasyonel birimlerde dibi gördü. Sünniler, Ordu içerisindeki temsiliyetlerinin bu kadar düşmesinin sebebinin atanan Nusayri subayların kasıtlı ihmali olduğunu anladı. Aynı zamanda Ordu içindeki din düşmanı genel yaklaşım ise hem Sünnileri ötekileştirdi hem de rejimin Arapçılık iddiasının inandırıcılığını yitirmesine sebep oldu. 2011 yılındaki halk hareketliliğinin ardından Sünni subayların Ordudan kopuşu, rejimin onları ötekileştirmesinin sonucu oldu. Bununla birlikte Sünni subaylar, çoğunluğu Sünni Müslüman olan rejime isyan eden sivilleri kıyımdan geçirmeyi reddettikleri için de Ordudan kopma yoluna gitmiştir. Buna karşılık Ordu içindeki Nusayri subaylar ise 2011 yılından beri rejimin yanında olmayı sürdürdü.

Genel olarak, 60’lı yılların ortasından itibaren Nusayri subayların Suriye Ordusu içindeki yükselişine birbirini besleyen çeşitli etmenler sebep oldu. 80’li yıllarda yaşanan şiddet olayları ise Suriye’deki Nusayri kesim içinde korkuya sebep olmuş ve Nusayrileri ordu içinde yapılanmaya itmiştir. Ordunun ana omurgasının Esed ailesinin akraba, dost ve tanıdıklarından oluşması da Nusayrilerin orduya yerleşmesini ve Sünnilerin sayılarının giderek azaldığı askeri akademilere girişini kolaylaştırmıştır.

2011 sonrası Ordu’nun üçlü yapısı: Gizli Nusayrileştirmeye doğru

Suriye Ordusu, 2011 öncesi geleneksel olarak, 12 Tugaydan oluşan Kara Kuvvetleri Komutanlığının içinde yer alan 3 ana koldan oluşmuştur. Bunların yanında Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı, Sınır Muhafızları ve iki Hava Kuvvetleri Alayı ile iki Hava Savunma Alayı’nın yanı sıra, Deniz Kuvvetlerine bağlı bazı Tümenler, onlarca Askeri İdare Birliği ve bağımsız Tümenler de ordu içinde yer aldı. Bu Tugay, Alay ve Tümenlerdeki yönetim kademeleri, Ordunun üçlü yapılanması içinde Nusayrilere öncelik verilmesiyle birlikte Suriye’deki çeşitli mezheplere paylaştırılmıştı. Ordu içindeki bu üçlü düzen Mart 2011’de Suriye devrimi başlayana kadar devam etti. Rejim, devrimin başında mezhep aidiyeti bilinen birlikleri sahaya sürdü ancak halk ayaklanmasının giderek büyümesi ve güvenlik güçlerinin başarısız olması üzerine Ordunun da vahşi uygulamalara gitmesiyle birlikte Ordudan kopuşların başlaması nedeniyle sahaya yeni birlikler sürülmeye başlandı. Ordu sahaya yeni birlikler sürdükçe kopuşlar da devam etti. Bu süreçte Ordudan kopanların büyük çoğunluğunu her rütbeden ve hatta erlerden Sünni askerler oluşturmuştu. Olayların devam etmesiyle birlikte zorunlu askerlik görevi olan kişiler de askere gitmemeye başladı.

Suriye Ordusu’nun üçlü yapılanması, bu kopuşları Nusayri subayları eskisinden daha fazla komuta kademelerine getirerek telafi etme yoluna gitti. Nusayrilerin getirildiği komuta kademeleri gözle görülür şekilde bütün orduya yayılarak arttı. Böylece Suriye Ordusu, tek önceliği mevcut rejimi ve Nusayrilerin ordudaki mevkilerini korumak olan bir Nusayri kurumuna dönüştü. Nusayriler, Suriye nüfusunun yüzde 10’unu geçmezken ordu içerisinde üst düzey komuta kademeleri dahil bütün kademeler Nusayrilerden oluşuyordu. Bu durumun temel sebebi rejimin çökmesinden duyulan korkuyla Nusayrilerin askerleştirilmesiydi.

Burada dikkat çeken nokta şu oldu: 2011 sonrası yaşanan bir dizi dönüşüm ve başta Rusya olmak üzere yabancı güçlerin Suriye krizine rejimden yana müdahil olmasıyla birlikte Suriye Ordusu, 17 temel Tümenden oluşan Kara Kuvvetleri içindeki 5 Tugayın meydana getirdiği bir ordu haline geldi. Bu tugaylara ek olarak Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı ve Özel Kuvvetler Alayı da dönüşümler geçirirken, Hava Kuvvetleri, Hava Savunma Kuvvetleri ve Deniz Kuvvetleri yapısını korumayı başardı. Muhalefete karşı verilen savaş sürecinde yerlerine yeni birlikler kurulan bazı birliklerin hizmeti son buldu. Rejim bunlara ek olarak Lübnan Hizbullahı ve Iraklı Şii gruplar gibi Şii ideolojisine bağlı milis grupları da sahaya sürdü. Ayrıca rejim, Arapçıların desteğini çekmek ve kendisini Arapçı bir direniş rejimi olarak göstermek amacıyla Arap milliyetçiliği ideolojisine bağlı milis gruplar da oluşturdu.

Suriye Ordusu’nun Nusayrileşmesinin çeşitli sebepleri bulunuyor. Doğal olarak bu Nusayrileşme ordunun üst düzey komutasında ve ordu mensuplarının uygulamalarında görülüyor. Sebeplere dönecek olursak tamamının tarihsel süreçlere dayandığını görüyoruz. Bu sebepler arasında Özel Doğu Birlikleri meselesinden bu yana ordunun üzerine kurulduğu temel, Baas Partisi’nin 1963’teki askeri darbeyle iktidara gelmesi, Parti içindeki azınlık gruplara bağlı subayların “Devrim Meclisinde” hakimiyet kurmaları ve Müslüman Kardeşler hareketiyle verilen mücadele yer alıyor. Bu mücadele, Halep’teki Topçu Okulu isyanı ve 2011’debaşlayan Suriye devrimi ile ivme kazanarak devam etti. Sonuçta bütün bu süreçler, Harp Okulunda Sünniler başta olmak üzere diğer mezheplere tabi öğrencilerin azalmasına karşılık Nusayri öğrencilerin sayısının artması şeklinde yansıdı. Suriye Ordusu içinde üst düzey rütbelere sadece Nusayrilerin gelebileceği ve Sünnilerin en fazla Albay rütbesine kadar terfi edebileceği yönündeki yaygın algı ise Sünnilerin orduya katılmaya yönelik isteklerini en az seviyeye düşürmüştür.

Omran Araştırma Merkezi tarafından “Suriye Ordusu’nun Nusayrileşme Süreci” başlığıyla yayımlanan raporun tam metni aşağıda bulunabilir.

Suriye Ordusu’nun 2020 yılı ilanında Ordu Komutanları: Sadece Nusayriler

Aşağıda verilen tablo, Suriye Ordusu’ndaki en önemli 40 komuta kademesinin mezheplere göre dağılımını gösteriyor. Tabloda yer alan isimlerin tamamının hangi şehirlerden olduğuna dair bilgiler tarafımızdan eklendi.

Detaylı değerlendirme: Askeri kademelerin mezheplere ve bölgelere göre dağılımı

Yukarıdaki tabloda tamamı Nusayri olan subayların komuta ettiği Suriye ordusundaki en önemli 40 kademe görülüyor. Tabloda ismi geçen komutanlar arasında doğrudan BeşşarEsed ile kan bağı olan iki akrabası bulunuyor. Bunlar, dördüncü Tümen Komutanı Mahir Hafız el-Esed ve ikinci Tugay Komutanı TallalMahluf’tur. Ayrıca, Esed’in bir başka akrabası Zuheyr el-Esed de 7 Şubat 2020 tarihine kadar Birinci Tümen Komutanlığı kademesinde bulunuyordu ancak yerine İbrahim Halife atandı. Bununla birlikte Suriye ordusunun iki önemli şubesi olan Askeri İstihbarat Şubesi ile Hava İstihbarat İdaresi de aynı şehir, aynı ilçe ve hatta aynı köyden iki kişi tarafından yönetiliyor. Bunlar, Tartus’unCeble ilçesi Cenine Reslan köyünden General KefahMulhim ve Gassan İsmail’dir.

Suriye ordusunun en önemli 40 kademesinin illere göre dağılımına dair rakamsal ve oransal istatistikler

Orduya en fazla komutan veren il konumundaki Lazkiye’den 23 komutan yer alırken bunlar toplamda ordu kademelerinin yüzde 58’inin komutanlığını üstleniyor. Söz konusu komutanların yer aldığı kademeler arasında Silahlı Kuvvetler Genel Komutanlığı, Savunma Bakanlığı, Cumhuriyet Muhafızları, Özel Birlikler, Dördüncü Tümen gibi önemli kademeler var. Akdeniz kıyısındaki Tartus ili ise 7 kademeye komutan göndermiş.Bu da toplam kademelerin yüzde 17’sini oluşturuyor. Tartus ve Lazkiye’yi 6 komutan (yüzde 15) ile Humus, 4 komutan (yüzde 10) ile Hama izliyor. Dolayısıyla Suriye ordusundaki en önemli 40 kademenin komutanlarının ülkenin 14 ilinden sadece 4’üne dağıldığı görülüyor: Lazkiye, Tartus, Humus ve Hama.

İlçelere göre bakıldığında ise komuta kademelerinin Suriye’deki 60 ilçeye dağıldığı görülmektedir. Buna göre Lazkiye’nin Ceble ilçesinden 11, BeşşarEsed’in de mensubu olduğu Kardaha ilçesinden 9, Lazkiye merkez ilçesinden 2 ve el-Hiffa ilçesinden ise bir komutan yer alıyor. Tartus ili komutanlarının ise biri Benyas, 3’ü Tartus merkez ve 3’üDarikiş ilçesindendir. Humuslu komutanların tamamı Tel Kelih ve Humus merkez ilçelerindenken, Hamalı komutanların 2’si Selemiye, biri Misyaf ve biri de el-Sukaylebiyye ilçesinden.

Lazkiye’nin Ceble ve Kardaha ilçelerinden komutanların Suriye ordusundaki kademelerin yüzde 27 ve yüzde 22’sini işgal etmeleri önemli bir detay olarak öne çıkıyor. Toplam kademelerin yüzde 49’unu işgal eden Ceble ve Kardahalıların yanında yine bir Nusayri ilçesi olan Tartus merkezli komutanlar ordudaki kademelerin yüzde 7’sini ellerinde tutarken, Humus’un Tel Kelih ilçesinden komutanlar ise bu kademelerin yüzde 8’ine sahip durumda. Dolayısıyla Kardaha, Ceble, Darikiş, Tartus, Humus ve Tel Kelih il ve ilçelerinden komutanlar, Suriye ordusundaki kademelerin yüzde 79’unu işgal ediyor. Bu noktada öne çıkan bir başka detay ise BeşşarEsed’in de memleketi olan 108 bin 369 nüfusluKardaha’nın, Suriye’nin 2014 verilerine göre 22.7 milyon olan toplam nüfusunun sadece yüzde 0.06’sını oluşturmasıdır. Kardahalı komutanlar ise ilçe nüfusunun yüzde 0.005’ini oluşturuyor.

Humus ve Lazkiyeli Tugay Komutanları

Suriye ordusundaki Tugay Komutanlarının beşinin Lazkiye ve Humus illerinden olduğu görülüyor. Humus’un Tel Kelih ilçesi doğumlu General Ali Es’ad, Birinci Tugay Komutanlığı görevini üstlenirken, diğer 4 Tugay’ın komutanlığını Lazkiyeli Nusayriler yürütüyor. Buna göre, KardahalıTallalMahluf İkinci Tugay’ın, Cebleli Hasan Muhammed, Hasan Murhic ve Zeyd Salih ise 3, 4 ve 5’inci tugayların komutanlığını sürdürüyor.

Kara Kuvvetleri Tümen Komutanlıklarının İl ve İlçelere dağılımı

Yukarıda da belirtildiği gibi Suriye ordusunda her biri bir Tümen olan Cumhuriyet Muhafızları, Özel Birlikler ve Sınır Muhafızları’ndan ayrı olarak 17 Tümen bulunuyor. Bu Tümenler, Meka olarak bilinen Mekanize Piyade ve Tank Tümenleri gibi her biri farklı görevler üstleniyor. Bağımsız Tümenler dışında bahsi geçen bütün Tümenler, ordunun ana omurgasındaki 4 Tugay’a dağılıyor. Suriye ordusunun Beşinci Tugayı ise diğerlerinden farklı olarak Tümenlerden değil çeşitli askeri oluşumlardan meydana gelmektedir. Dolayısıyla büyük önem taşıdığı için aşağıdaki tabloda Tümen Komutanlıklarının il ve ilçelere dağılımının verilmesi gerekiyordu.

Kara Kuvvetleri Tümenlerine bağlı Birliklerin görevleri

Suriye ordusunda 7 Tank Tümeni ve 6 Mekanize Piyade Tümeni’nin yanı sıra, iki Tümenden oluşan Cumhuriyet Muhafızları, iki Özel Kuvvetler Tümeni, bir Özel Kuvvetler Komutanlığı, bir Özel Kuvvetler Birliği ve Sınır Muhafızları Tümeni ile terörle mücadele için yeni kurulmuş bir Özel Görevler Tümeni bulunuyor.

Suriye ordusunun Kara Kuvvetleri’nin yüzde 35’ini Tank Tümenleri, yüzde 30’unu Mekanize Piyade Tümenleri, yüzde 10’unu Cumhuriyet Muhafızları ve yüzde 10’unu Özel Kuvvetler oluşturuyor. Bunların yanı sıra Özel Birlikler, Özel Görevler Birliği ve Sınır Muhafızları ise Kara Kuvvetleri’nin yüzde 5’ini meydana getiriyor.Ancak bu, Cumhuriyet Muhafızları’nın Tank gücüne sahip olmadığını göstermiyor. Aksine ordu envanterlerindeki en iyi Tanklar Cumhuriyet Muhafızları tarafından kullanılıyor.

Kara Kuvvetleri Tümen Komutanlarının illere göre rakamsal ve oransal dağılımları

Suriye ordusunun Kara Kuvvetleri Tümenlerine en fazla Komutan gönderen ilin, 12 Komutanla yine Lazkiye olduğu görülüyor. Lazkiye’yi 4 Komutan ile Humus ve ikişer Komutanla Tartus ve Hama izliyor.Dolayısıyla Kara Kuvvetleri Tümenlerinin yüzde 60’ına Lazkiyeli, yüzde 20’sine Humuslu, yüzde 10’una ise Tartus ve Hamalı Subaylar komuta ediyor.

Kara Kuvvetleri Tümen Komutanlarının İlçelere rakamsal ve oransal dağılımı

Suriye ordusu Kara Kuvvetleri Tümenlerinde en çok Kardahalı komutanlar yer alıyor. 6 Tümenin komutanlığını yapan Kardahalıları, 4 Tümenle Ceble, 3 Tümenle Humus izliyor. Kalan Tümen Komutanlıkları da diğer ilçelere dağılıyor. Oransal olarak baktığımızda Kara Kuvvetleri Tümen Komutanlarının yüzde 30’unu Kardahalı, yüzde 20’sini Cebleli Komutanlar oluşturuyor. Yani her iki ilçeden subaylar Kara Kuvvetlerinin yüzde 50’sine komuta ediyor. Buna göre, Lazkiye Merkez ve el-Hiffalı Komutanlar Tümenlerin yüzde 5’ini, Humus Merkez ilçeli Komutanlar yüzde 15’ini, Tel Kelihli Komutanlar yüzde 5’ini, Hama’nınMisyaf ve Selemiye ilçelerinden Komutanlar yüzde 5’ini ve Tartus’unDarikiş ilçesinden Komutanlar da yüzde 5’ini yönetiyor.

Tümenlerin görevlerine göre komutanlarının illere dağılımı

Lazkiyeli komutanlar, 4 Tank Tümeni ve 4 Mekanize Piyade Tümenine ek olarak Cumhuriyet Muhafızları 30. Tümeni ile bir Özel Kuvvet Tümeni ve Terörle Mücadele Tümeni’ni de komuta ediyor. Humuslu komutanlar 2 Tank Tümeni, bir Sınır Muhafızları Tümeni ve Özel Kuvvetler Tümeni’ni komuta ederken, Tartuslu komutanlar bir Mekanize Piyade ve bir Özel Kuvvetler Tümeni’ni, Hamalı komutanlar ise bir Mekanize Piyade bir de Tank Tümeni’ni komuta ediyor.

Tümenlerin görevlerine göre komutanlarının ilçelere dağılımı

Suriye ordusundaki Kardahalı komutanlar, Cumhuriyet Muhafızları 30. Tümeni’nin yanı sıra, bir Tank Tümeni, 2 Mekanize Piyade Tümeni ve bir Özel Kuvvetler Tümeni’ni komuta ediyor. Ordu’daki 2 Tank Tümeni, bir Özel Kuvvetler Tümeni ve bir Mekanize Piyade Tümeni Cebleli komutanlar tarafından yönetilirken, Lazkiye merkez ilçeli komutanlar bir Tank Tümeni, el-Hiffalı komutanlar ise bir Mekanize Piyade Tümeni’ni komuta ediyor. Humus merkezli komutanların 2 Tank Tümeni ve bir Özel Kuvvetler Tümeni’ni komuta ettiği orduda, Tel Kelihli komutanlar bir Sınır Muhafızları Tümeni’ni yönetiyor. Tartus merkez ilçeli bir komutan bir Mekanize Piyade Tümeni, Darikişli bir komutan ise bir Özel Kuvvetler Komutanlığı’nı üstleniyor. Bunun yanı sıra Hama’nınSelemiye ve Misyaf ilçelerinden iki komutan da bir Tank Tümeni, bir de Mekanize Piyade Tümeni’ni komuta ediyor.

Suriye ordusundaki Kara Kuvvetleri Tümenlerinden bazıları bizatihi önemliyken bazıları ise üstlendikleri görevler nedeniyle önem kazandı. Askeri görevi olan bazı Tümenler, güvenlik ve istihbarat alanlarında da rol üstleniyor. Dolayısıyla bu Tümenlerin, üstlendikleri birbirine geçmiş askeri ve güvenlik görevleri nedeniyle diğer Tümenlere oranla gücü artıyor. Bu da onları Suriye ordusunda birer güç merkezi haline getiriyor.

Suriye ordusundaki askeri güç merkezlerinin görevleri ve bu merkezleri yöneten komutanların il, ilçe ve mezhepsel dağılımı ise şöyle;

Lazkiyeli komutanlar, ordu içindeki en önemli görevleri üstleniyor. Bunlar, toplam güç merkezlerinin yüzde 77’sine sahip. Tartuslu komutanlar ise güç merkezlerinin yüzde 23’ünü elinde tutuyor. İlçe bazında güç merkezlerinin yüzde 39’u Kardaha, yüzde 23’ü Ceble, yüzde 15’i Lazkiye merkez, yüzde 15’i Darikiş ve yüzde 8’i Tartuslu komutanların kontrolünde bulunuyor.

Suriye’de Nusayriliğin yanı sıra Sünnilik, Dürzilik, İsmaililik ve çeşitli Hristiyan mezheplere bağlı insanlar yaşamaktadır. Ancak bu çalışmada görüldüğü gibi Suriye ordusundaki en önemli 40 güç merkezinin tamamı Nusayriler tarafından kontrol ediliyor.

Öte yandan, Suriye’de başkent Şam, Şam Kırsalı, Halep, Suveyde, İdlib, Deyr-i Zor, Rakka, Hama, Humus, Lazkiye, Tartus, Dera, Haseke ve Kuneytira olmak üzere 12 il (idari bölge) yer alıyor. Bunlardan Lazkiye ve Tartus illerinde Nusayri nüfus oranı yüksekken Hama ve Humus’ta birkaç ilçede Nusayri nüfus bulunmaktadır. Ancak, ordu içerisindeki 40 önemli güç merkezinin 23’ü Lazkiye, 7’si Tartus, 6’sı Humus ve 4’ü Hamalı komutanlara verilmiş durumda. Dolayısıyla bu konuda da mezhep temelli ciddi bir dengesizlik göze çarpıyor.

Sonuç

Hafız Esed, 21. yüzyılın son çeyreğinde, siyasetin en zayıf halkasının parti-halk ilişkileri olduğunu anladı. Bu sebeple iktidarında parti-halk ilişkisine şekli bir önem verirken güç dengesini büyük oranda, rejimi koruyan askeri ve güvenlik yapıları oluşturarak askeri müesseseye oturttu. Esed bu kapsamda, askeri müessese içinde tam bir denge oluşturmak için de mezhep-aşiret-aile üçgenine dayandı. Hafız Esed’in bu yöntemini ölümünden sonra yerine geçen oğlu BeşşarEsed de sürdürdü. Oğul Esed döneminde, bakanlıkların çoğunluğunun Sünni siyasetçilere verildiğini buna karşılık askeri müesseselerde tam bir Nusayri hakimiyetini görüyoruz. Bu durum dramatik bir şekilde gerilimin artması ve 2011 olaylarının patlak vermesiyle sonuçlandı. Suriye ordusunun gerek önemli güç merkezleri, gerekse karar alma ve uygulama mekanizmalarıyla bir mezhep ordusu olduğunu söyleyebiliriz. Ordunun tabanı ise yine Nusayrilerin çoğunlukta olduğu farklı mezheplerden subaylardan oluşmuştu. Suriye rejiminin özellikle de askeri ve güvenlik müesseselerindeki mezhepçi yüzünün ortaya çıkmasında 2011 yılından beri Suriye’de yaşanan olayların büyük bir etkisi oldu.

Ordu içindeki üst düzey tayinlerin liyakata dayalı olduğunu söylemek mümkün olmamakla birlikte, aşiret ilişkilerinin etkisinin de çok fazla olduğu söylenemez. Zira tayinler doğrudan doğruya BeşşarEsed tarafından yapılıyor. Dolayısıyla ordudaki durum Esed tarafından yapılacak yeni kapsamlı ya da sınırlı atamalarla değişebilir. Ancak mevcut durumda Suriye ordusunun resmi olarak bir Nusayri ordusuna dönüştüğünü söyleyebiliriz.

Ekler

Suriye ordusundaki bazı komuta kademelerinde yapılan değişikler.

Görüldüğü gibi değişiklik bir Nusayri komutanın başka bir Nusayri komutanla değiştirilmesi şeklinde gerçekleşmiş.

Komutanların isimleri ve üyesi oldukları aşiretlerin listesi

Suriye’de, önde gelen 4 Nusayri aşiret bulunmaktadır. Bunlar; el-Kelbiye, el-Haddadin, el-Hayyatin ve el-Mutavera aşiretleridir. Bunlar söz konusu Nusayri aşiretlerin genel ismi olmakla birlikte bu aşiretlere bağlı el-Resalina, el-Karahila, el-Muharize, el-Savamira, el-Nemilatiye, el-Şevariğa ve el-Behlula kollar vardır. Aşağıdaki tabloda, Suriye ordusunun en önemli 40 askeri kademesindeki Nusayri komutanlar ve bağlı oldukları aşiretlerin ismi verilecektir.

Notlar

1- Cumhuriyet Muhafızları Alayı, Savunma Seriyeleri ve Özel Kuvvetleri Hafız Esed bizzat kurdu. Bunların görevi, tamamen rejimi bir askeri darbe tehdidinden korumaktı.

2- Hana Batatu, “Suriyeli Fellahlar, siyasetle ilgilenmeyen önde gelenleri ve köylülerinin çocukları” İngilizceden Arapça’ya tercüme kitap, el-Arabi Siyasi Araştırmalar Merkezi, Beyrut, 2014

3- Esed ailesi el-Kelbiye aşiretine mensupken, Esma Esed’in üyesi olduğu Mahluf ailesi de el-Hadidiyin aşiretine bağlı. Her iki aşiret de Nusayri.

4- Hişam Bu Nasif, “Suriye Silahlı Kuvvetleri’ndeki Sünni subayların mazlumiyeti: İkinci dereceden subaylar” el-Cumhuriye internet sitesi, 03.05.2016 https://www.aljumhuriya.net/ar/34927

5- HadırHaddur, “Gito..Esed’in subayları: Suriye ordusu neden hala rejime bağlı?” https://carnegie-mec.org/publications/61642

6- Sünnilerin neden orduda yer alamadığına dair daha fazlası için: https://bit.ly/3aLHc0c

7- General Selim el-Salih’in 24. Tümen Komutanlığına getirildiği bilgisine Umran Araştırma Merkezi özel kaynaklarından ulaşmıştır.

8- Kardaha, Ceble, Tartus, Humus merkez, Darikiş ve Tel Kelih ilçeleri nüfusunun Suriye’nin toplam nüfusuna oranı şöyle:

Ceble: 315.864 (yüzde 0.014)

Kardaha: 108.369 (yüzde 0.005)

Darikiş: 87.454 (yüzde 0.004)

Tartus: 243.864 (yüzde 0.011)

Humus: 612.271 (yüzde 0.027)

Tel Kelih: 49.797 (yüzde 0.002)

Toplam: 1.417.570 (yüzde 0.06)

Suriye Toplam: 22.740.000

Suriye İstatistik Merkezi: http://cbssyr.sy

9- Tugay komutanları dahil edilmemiş sadece Tümen komutanları dikkate alınmıştır.

10- Beşir Zeydeddin “Suriye’de ordu ve siyaset” Daru’lCabiye, Londra, birinci baskı, s426, 2008.

11- Muhammed Emin Galib Tavil “Nusayri Tarihi” el-Terakki matbaası, Lazkiye, 1924,   Munir Şerif, “Alevi Müslümanlar, kimdir, nerededir” Şam, 2. Baskı, 1960, Emile Abbas, “Alevilerin Bilad-ı Şam’daki tarihi” 3. Cilt, Daru’l Emel ve’l Selam, Beyrut, birinci baskı, 2013