Birleşmiş Milletler Entegre Geçiş Yardım Misyonu (UNITAMS), Doğu Afrika bloğu Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi (IGAD), Afrika Birliği (AfB) ve Güney Sudan'ın yanı sıra Ümmet Partisi ve Sudanlı Rektörler Girişimi, 25 Ekim 2021'den bu yana süren krizin çözümüne dair önerilerde bulundu.
UNITAMS'ın ilk temasları STK'ler ve siyasi partilerle
UNITAMS Başkanı ve Birleşmiş Milletler (BM) Sudan Temsilcisi Volker Peretz, 8 Ocak'ta, krizi çözmek için Sudanlı taraflar arasında kapsamlı siyasi süreç için ön istişarelerin başlatıldığını duyurdu ve ilk olarak sivil toplum örgütleriyle görüştü.
Peretz ilk açıklamasında, BM misyonunun herhangi bir taslak, proje, fikir ve öneri getirmediğini, herhangi bir taraf için bir proje benimsemediğini ve önceden bir proje sunmadığının altını çizerek, tüm Sudanlı aktörleri dinleyeceklerini ifade etti.
UNITAMS, sivil koalisyon Özgürlük ve Değişim Bildirgesi güçleri (ÖDBG), Komünist Parti, Sudan Kongre Partisi, Direniş Komiteleri, kadın grupları ve sivil toplum güçleri ile görüşmeler yaptı.
IGAD diyaloğu kolaylaştırmak istiyor
IGAD ise 11 Ocak'ta Sudan krizine nihai çözüm bulmak için tüm taraflar arasında diyaloğu kolaylaştırmak amacıyla bir girişime imza attı.
IGAD, girişiminin ayrıntılarını henüz açıklamasa da bloğun Sudan'daki misyon şefi Osman Hasan Belil, Egemenlik Konseyi üyeleri ve bazı siyasi güçlerle girişim hakkında görüşmeler yaptı.
Belil, IGAD girişiminin, Sudan'ın içinden geçtiği siyasi krizin çözülmesine ve ülkedeki siyasi taraflarla IGAD himayesinde müzakerelerin benimsenmesine katkıda bulunmayı amaçladığını belirtti.
Afrika Birliği mektup sundu
Afrika Birliği Temsilcisi (AfB) Edewe Bankole, Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan'a, birliğin, siyasi gelişmeler ve krizden çıkış yollarına ilişkin vizyonunu içeren mektup iletti.
Bankole, AfB'nin Sudan'da siyasi geçişi sağlamak için fikir birliğini desteklemeye hazır olduğunu, barışçıl ve uygulanabilir bir siyasi çözüme ulaşmak için hükümet ve toplumun tüm bileşenleri ile istişare edileceğini vurguladı.
Komşu Güney Sudan'ın girişimi
Güney Sudan Cumhurbaşkanı Danışmanı Tut Gulwak, 6 Ocak'ta, Burhan ve yardımcısı Muhammed Hamdan Dagalu ile bir taslak anlaşmaya varmanın yollarını tartıştığını söyledi.
15 Ocak'ta Güney Sudan hükümeti, UNITAMS ile istişare ederek Sudan krizini çözmeye yönelik uluslararası çabalara katkıda bulunmaya hazır olduğunu duyurdu.
Güney Sudan Cumhurbaşkanlığı İşleri Danışmanı Costello Garang, BM misyonunun Hartum'daki karargahını ziyaret etti.
Garang, gelişmeleri öğrenmek için Cumhurbaşkanı Salva Kiir tarafından görevlendirildiğini, istişarelerin yalnızca BM'yi ve dış güçleri ilgilendirmediğini belirterek, sonuçlarının tamamen Sudan'a özel olabilmesi için tüm tarafların görüşlerine yer verilmesi gerektiğini dile getirdi.
Sudanlı rektörler girişimi
Ahfad Üniversitesi Rektörü Malik Bedri'nin başını çektiği rektörler, 1 Ocak'ta başlattıkları girişimin barışı, yasal ve anayasal prosedürleri içerdiğini, mantıklı ve kabul edilebilir çözüm bulmak amacıyla tüm Sudan siyasi güçlerini bir araya getiren tek bir belge hazırlamaya çalıştıklarını açıkladı.
Girişim, asgari çözüm üzerinde anlaşmaya varmak için bir yol haritası sunmayı ve sivil taraflar arasında etkili diyalog oluşturmayı amaçlıyor.
Ümmet Partisi'nin yol haritası
Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri koalisyonunun en büyük partisi olan Ümmet Partisi, 29 Aralık 2021'de meşruiyetin yeniden tesisi ve geçiş sürecinin tamamlanması için Burhan'a bir yol haritası sundu. Partinin girişimi, asker ve siviller arasındaki ortaklığın temelleri ve garantilerinin köklü şekilde gözden geçirilmesine dayanıyor.
Girişim, 17 Ağustos 2019'da imzalanan Anayasal Bildiri metninin geliştirilmesi ve değiştirilmesi, geçiş dönemi kurumlarının yapılarının reformu ve tamamlanması, komisyonların kurulması, yargı ve hukuk kurumlarının reformu ve barış sürecinin tamamlanması ile ilgili maddeleri içeriyor.
İçeriden ve dışarıdan sunulan çözüm önerileri ve girişimlerden henüz netice alınamadı.
Bazı gözlemciler, ÖDBG, Sudan Meslek Odaları Birliği, Komünist Partisi ve bazı siyasi güçlerin orduyu kastederek, "müzakere yok, ortaklık yok, meşruiyet yok" sloganının Sudan'daki girişimlerin önündeki en büyük engel olduğunu belirtiyor.
Ordu Komutanı Burhan başkanlığındaki Egemenlik Konseyi, ÖDBG, Devrimci Cephe, Misak-ı Vatani Güçleri, Demokratik Birlik Partisi, girişimleri memnuniyetle karşılıyor.
Halk Kongresi Partisi ile Ümmet Partisi de girişime sıcak bakıyor ancak bazı garantiler talep ediyor.
Askeri darbe karşıtı protestoların organizatörü Sudan Meslek Odaları Birliği ve Komünist Parti ise tüm girişimleri reddediyor.
Askeri müdahale sonrası siyasi istikrar sağlanamadı
Sudan'da 19 Aralık 2018'de hayat pahalılığı nedeniyle başlayan gösterilerin ülke genelinde rejim karşıtlığına dönüşmesi üzerine ordunun 11 Nisan 2019'daki müdahalesiyle 30 yıllık Ömer el-Beşir dönemi sona erdi.
Asker ve siviller arasındaki 4 ay süren krizin sonlandırılması için 39 ay sürmesi öngörülen ortak geçiş yönetimini başlatacak Anayasal Bildiri Anlaşması, geniş bir uluslararası katılımla 17 Ağustos 2019'da imzalandı.
Başbakanlığa getirilen Abdullah Hamduk, 21 Ağustos 2019'da yemin etti ve 5 Eylül'de geçiş döneminin ilk hükümetini kurdu.
Hükümet, 3 Ekim 2020'de ise ülkedeki silahlı gruplarla Güney Sudan'ın başkenti Cuba'da barış anlaşması imzaladı.
Barış anlaşmasını imzalayan silahlı grupların yönetime dahil edilmeleri için Hamduk, eski hükümeti feshedip 9 Şubat 2021'de yeni kabinesini kurdu.
Ordu ile sivil yönetim arasında iktidar mücadelesi ve ciddi fikir ayrılıkları yaşanması sonucu asker, 25 Ekim 2021'de yönetime el koyarak olağanüstü hal ilan etti, hükümeti feshetti, Başbakan Hamduk dahil onlarca siyasetçiyi gözaltına aldı.
Teknokrat hükümeti kurması için görevine iade edilen Hamduk, siyasi krizin çözülememesi nedeniyle 2 Ocak 2022'de görevinden istifa etti.