Elif Şahin Çalık / Middle East Monitor
Çev: Yusuf Ahmet Kaya / Haksöz Haber
“Srebrenitsa'dan sonra bir daha asla demedin… Utan kendinden Dünya!” Bunlar, Esed rejiminin Suriye'nin Halep kuşatmasını kınamak için 2016'da Saraybosna'da toplanan göstericilerin posterlerinde yazılan sözlerdi.
Bu ay BM'nin Srebrenitsa'daki sözde “güvenli bölgesini” koruyamayışının yıldönümünü kutladı ve bu da yaklaşık 8.000 Müslüman erkek ve erkek çocuğun katledilmesine yol açtı. Yirmi beş yıl sonra, hiç ders alınmamış gibi görünüyor. Suriye'de BM 2011'den beri 400.000 kişinin öldürüldüğünü tahmin ediyor.
Şüphesiz, Srebrenitsa soykırımı dünya çapında barışı koruma hareketleri tarihinde siyah bir leke olmaya devam ediyor. Daha önce, yaklaşık 20.000 mülteci, BM barış güçlerinin Hollandalı bir grubunun korunması altında başkent Saraybosna'dan Srebrenitsa'ya kaçmıştı. Ancak Ratko Mladiç liderliğindeki Bosnalı Sırp güçleri şehri kuşattı.
Srebrenitsa Potoçari Anıt Soykırımı’nda sağ kalanlardan biri bana şunları söyledi: “Biz güvenli bölgelerin oluşturulduğu Srebrenitsa ve Zepa'da BM tarafından korunduk. Bu iki yerde yaklaşık 60.000 kişi vardı.”
Geçen yıl, Hollanda'daki bir mahkeme Hollanda devletinin Bosnalı Sırp güçleri tarafından öldürülen 350 kişinin ölümüne yüzde on sorumlu olduğunu ve Srebrenitsa'daki Hollanda BM barış gücünün eylemlerinin tekrar gündeme getirilmesini karar verdi. Her şey Nisan 1992'de Bosnalı birlik için barışçıl bir yürüyüşün Saraybosna'da şiddete dönüşmesi ve daha sonra Srebrenitsa'yı da içeren diğer Bosna-Hersek şehirlerine yayılmasıyla başladı. Nisan 1992'den Şubat 1996'ya kadar süren Saraybosna kuşatmasının, modern savaş tarihinde kuşatma altında kalan en uzun başkent olduğunu hatırlamak önemlidir.
Bosnalı ve Suriye'deki çatışmalardan kurtulanlarla yaptığım görüşmelerden ve röportajlardan hem halklar hem de deneyimleri arasında şaşırtıcı benzerlikler buldum. 2012 yılında Srebrenitsa Anneleri Vakfı'nın kurucusu Hatidza Mehmedoviç ile görüştüm. Bosna'daki savaştan sağ çıktı, ancak kocası Abdullah ve iki oğlu Azmir ve Almir ile birlikte birçok aile üyesini kaybetti. “Kocam ve iki oğlum suçlu değildi, kimseye zarar vermediler, sadece Müslüman oldukları için öldürüldüler. Ailemi kaybettiğim için çok ağladık ama artık ağlamaya gerek yok. Soykırımdan kurtulanları korumak için istihdama ve ekonomik güce ihtiyacım var.”
Boşnaklar gibi Suriyeliler, soykırım savaşları karşısında bile oldukça direngen ve çalışkandır. Halep'in Azez ilçesindeki Bab Al-Salam mülteci kampına 2017 ziyaretim sırasında Suriyeli genç bir adam bana şunları söyledi: “Kardeşim, kendinizi bu kamptan başkasının yerine koymak zorunda değilsiniz. Sadece bu kamptaki genç nesillere balık vermektense balık tutmayı öğretin.”
Esed rejimi gibi Bosnalı Sırpların da Bosnalı Müslümanlara (Boşnak) ve Bosnalı Hırvat muhaliflerine karşı askeri avantajları vardı. Benzer şekilde Saraybosna kuşatması Halep kuşatmasının anlaşılması için önemli bir stratejik ders gösterdi. Her iki şehirde de insani koridorlar hayatta kalmak için çok önemliydi.
Bu yeraltı ağı, gıda, insani yardım malzemeleri ve silahların taşınması için ana geçit oldu; hem Saraybosna'nın hem de Halep'in kaosa ve umutsuzluğa düşmesini engellediler.
Bugün, tüneller ve diğer yeraltı yapıları Suriye savaş alanının kalıcı bir özelliği haline geldi. Halep'teki Suriyeli muhalif gruplar, Boşnak muadilleri gibi, hastaneler ve askeri merkezlerle donatılmış yeraltı labirentleri inşa etti.
Savaşın parçaladığı bir şehirde insani yardımın önemini anlamak için Saraybosna'nın 'Umut Tüneli' iyi bir örnek. Bu 800 metrelik tünel, kuşatma sırasında şehri hayatta tuttu ve Saraybosna halkının açlık ve aşırı hava koşullarından ölmesini engelledi. Saraybosna 1992 yılında hiçbir gıda ve elektrikkaynağı olmadan kuşatıldığında, bir aile olan Kolar, arka bahçelerinin kazılmasına ve tünel için destek çalışmalarına izin verdi. İkametgahları o zamandan beri müzeye dönüştürülmüştür.
Dokuz yıllık aralıksız savaştan sonra Suriye halkı hala diktatörlerinin üstesinden gelmek için mücadele ediyor. Birçoğu için Esed’in varlığı Suriye'de uzlaşma ve normallik yolunda büyük bir engel teşkil ediyor. Hollandalı Barışı Koruma Görevlileri Srebrenitsa soykırımını engelleyememesinin ardından dünya artık Suriye'ye için hareket etmeyi erteleyemez. Bosnalı Oscar ödüllü film yapımcısı Danis Tanoviç “Tarafsız Bölge” filminde öne sürdüğü gibi “cinayet karşısında tarafsızlık yok”.
Uluslararası toplum Suriye'de 25 yıl önce Bosna-Hersek'te yürütülen sahte tarafsızlığı tekrar edecek olursa, sonuçlar kesinlikle başka bir soykırım olacaktır.