Türkiye'deki internet kullanıcıları ilk kez, herhangi bir mahkeme kararı olmamasına rağmen 10 Ekim 2015'te Ankara'daki Barış Mitingi'ne yönelik bombalı saldırının ardından Twitter'a girmekte zorluk yaşadı. 12 Ocak 2016'daki Sultanahmet saldırısı dışında, Ankara ve İstanbul'da gerçekleştirilen diğer bombalı saldırıların ardından başta Twitter olmak üzere sosyal medya sitelerine erişim yavaşladı, Türkiye genelinde birçok kullanıcı bu sitelere ancak VPN servisleri ya da Tor isimli internet tarayıcısını kullanarak erişebildiklerini ifade etti.
Daha önceki saldırıların ardından 8 ile 9 saat arasında süren yavaşlama problemi, 19 Mart'ta İstiklal Caddesi'nde gerçekleştirilen bombalı saldırının ardından yaklaşık 36 saat devam etti, kullanıcılar bu süre boyunca sosyal medya sitelerine erişmekte güçlük çekti.
'Engelleme yok, yavaşlatma var'
Türkiye'de internet erişimiyle ilgili yaşanan engellemeler ve sıkıntıları özel bir yazılım aracılığıyla ölçmek üzere hayata geçirilen 'Turkey Blocks' isimli projenin koordinatörü Alp Toker'e göre sosyal medya sitelerine erişimi, internet sağlayıcıları yavaşlatıyor:
''Ankara'daki ilk patlamadan beri özel bir ölçüm sistemi ile sosyal medya sitelerine erişimin yavaşladığını verilere dayandırarak ortaya koyuyoruz. İlk saldırının ardından sosyal medya sitelerine erişim yavaşladığında insanlar emin olamamıştı. Bu yavaşlama, birçok insanın birden bu sitelere girmeye çalışmasından dolayı kaynaklanıyor? Genel bir problemden dolayı mı sitelere erişim yavaşladı? Kendi internet sağlayıcıları ile ilgili mi bir problem var? İlk kez yavaşlama olduğunda bu tür soru işaretleri vardı. Fakat ölçümlerimiz neticesinde, saldırıların ardından sosyal medya sitelerine erişimin internet servis sağlayıcıları tarafından yavaşlatıldığına neredeyse eminiz.''
Toker, sosyal medya sitelerine erişimin resmi olarak engellenmesi ile yavaşlatılması arasındaki farkı şöyle anlatıyor:
''Sosyal medya sitelerine erişimi tamamen engellediğinizde bu şirketler devreye giriyor. Çağrılar yapılıyor. Fakat erişim yavaşladığında bu yavaşlamayı normal ölçüm sistemleri fark edemiyor. Şirketler, şikayetlerin ardından yaşanan sıkıntının farkına varsa da bir yaptırımda bulunamıyorlar. Twitter çalışanları engelleme ölçümlerimizin farkında ancak henüz resmi bir açıklama yapmadılar. Çünkü bu sitelere erişim teknik olarak engellenmiş değil. İzlenen yöntemin şu olduğunu düşünüyoruz. Merkezi engelleme sistemi olduğunu düşünmüyoruz fakat engelleme merkezi bir kararla hayata geçiriliyor. İnternet servis sağlayıcılarından, bu sitelere erişimi yavaşlatmaları isteniyor. Servis sağlayıcıları da bu isteği yerine getirmeye başlıyor. Farklı internet servis sağlayıcısı kullanıcıları, sorunu farklı zamanlarda yaşamaya başlıyor. Bütün kullanıcılar aynı anda yavaşlığı tecrübe etmiyor.''
Toker, sosyal medya sitelerine erişimin nasıl yavaşladığını, karşılıklı telefon görüşmesi yapan iki insan üzerinden anlatıyor:
''Bir telefon görüşmesi düşünün, ben sizi duyuyorum, fakat siz beni duymuyorsunuz. Olan tam olarak bu. İnternette bir siteye girmek için tarayıcınıza bir talepte bulunuyorsunuz. Tarayıcınız bu talebe paketler halinde yanıt veriyor. Normal zamanlarda 100 paket ile geri dönüş yaparken, bir siteye erişim yavaşladığında bu 100 paketten sadece 1'i sizin talebinize yanıt olarak dönüyor. Böylelikle bir siteye girmek için yarım saate kadar varan sürelerde beklemek durumunda kalıyorsunuz. Bununla uğraşamayacağınız için bir noktadan sonra vazgeçiyorsunuz.''
'Yasal bir dayanağı yok'
Bilişim hukuku uzmanı avukat M. Gökhan Ahi'ye göre sosyal medya sitelerine ya da herhangi bir siteye erişimin yavaşlatılmasının yasal bir dayanağı yok. Sitelere erişimin yavaşlatılmasının, 'boğma' anlamına gelen 'throttling' işlemi olarak bilindiğini anlatan Ahi; bunun politik, teknik veya ticari sebeplerle başvurulan bir yöntem olduğunu ifade ediyor:
''Throttling, belirli bir IP'deki sunuculara erişimin teknik olarak daraltılması, dolayısıyla bu IP'lerden servis veren sunuculara ulaşılamaması anlamına geliyor. Bu işlemin yapılıp yapılamadığını anlamak çok kolay. VPN ile bu servislere ulaşabiliyıorsanız throttling yapılıyor diyebilirsiniz. Bu, ülkemizde özellikle toplumsal bir olay olduğunda sık başvurulan bir yöntem haline geldi. Normalde Türkiye'de bu işlemin yasal bir dayanağı yok. Ancak 5651 sayılı yasaya Mart 2015’te eklenen 8/A maddesiyle, bilinçli olarak yaratılan bir hukuki boşluk sayesinde 'throttling' fiilen mümkün hale geldi. Bu maddeye göre, Bakanlıklar, Başbakanlık veya TİB, yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması, millî güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması sebeplerinden bir veya bir kaçına bağlı olarak erişim engelleme kararı alıp 4 saat içinde servis sağlayıcılardan uygulanmasını isteyebiliyor. Gecikmesinde sakınca bulunan haller olduğunda, hakim kararı olmadan dahi uygulanabiliyor ve 72 saat içinde mahkeme onay vermediği veya reddettiği zaman, erişim engelleme tedbiri kendiliğinden ortadan kalkıyor. Son uygulanan 'throttling' işlemine bu şekilde bir yasal çerçeve uydurulabiliyor. Yasal dayanağı veya kanun boşluğu olsun olmasın, bu tür bir erişim engelleme işlemi Anayasa’da sayılan temel hak ve özgürlüklere aykırılık yaratmaktadır.''
Ahi, erişim sıkıntısı yaşayan abonelerin, servis sağlayıcılarına eksik hizmet nedeniyle başvurabileceğini ve hakem heyetlerinden ücret indirimi alabileceğinin altını çiziyor. Fakat, servis sağlayıcılarının TİB tarafından 8/A maddesine göre alınmış bir karar olduğunu belirtmeleri durumunda bir indirime hak kazanamayabileceklerini de ekliyor. Ahi'ye göre, internet servis sağlayıcıları 8/A maddesine göre verilen bir kararı uygulamamaları durumunda 50 bin TL ile 500 bin TL arasında para cezasına çarptırılabiliyor.
Sosyal medya ölçme, analiz ve araştırma hizmetleri veren Somera'ya göre 20 Mart Pazar günü, Türkçe paylaşılan toplam tweet sayısında 19 Mart Cumartesi'ye göre yüzde 21'lik bir azalış gözlemlendi. Bu fark, 5 Mart'tan 6 Mart'a geçişte yüzde 1'lik azalış, 27 Şubat'tan 28 Şubat'a geçişte ise yüzde 7'lik artış şeklinde gerçekleşmişti.
BTK, TİB ve servis sağlayıcıları sessiz
Haberle ilgili yorumlarına başvurmak ve uzmanların değerlendirmelerini sormak için ulaştığımız Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) ile Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) konuyla ilgili herhangi bir açıklama yapmayı reddetti. Belirli dönemlerde, sosyal medya sitelerine erişimi yavaşlattıkları iddiasını sormak için e-posta yoluyla ulaşmaya çalıştığımız internet servis sağlayıcılarından, bu haberin yazıldığı saate kadar herhangi bir geri dönüş yapılmadı.
Al Jazeera