Somali'de aylardır beklenen ve rekor sayıda adayın başvurduğu cumhurbaşkanlığı seçimleri 15 Mayıs Pazar günü yapılacak.
İç savaşın ardından yıllardır terörle mücadele eden ve devletleşme sürecini tamamlamaya çalışan ülkede, seçim krizinden ötürü aylardır siyasi tansiyon had safhada.
Zaman zaman silahlı çatışmaya dönüşen gerginlik, geçen hafta meclis başkanları seçimlerinin tamamlanmasıyla yerini sükunete bıraktı.
15 Mayıs'ta toplanacak Somali meclisi, 39 aday arasından 4 yıl boyunca ülkeyi yönetecek ismi belirleyecek.
Cumhurbaşkanı adayları arasında görev başındaki isim Muhammed Abdullah Fermacu, eski Cumhurbaşkanı Şerif Şeyh Ahmed, eski Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud ve Puntland Eyaleti Başkanı Said Abdullahi Dani gibi önemli isimler bulunuyor.
Yarışın bu 4 isim arasında geçmesi beklenirken, cumhurbaşkanlığına adaylığını açıklayan diğer önemli isimler arasında eski Başbakan Hasan Ali Hayri ve Wadajir Partisi lideri Abdirahman Abdishakur da var.
Yeni cumhurbaşkanının 329 milletvekilinin oyunun üçte ikisini alması gerekirken, yeterli çoğunluğunun sağlanamaması halinde seçim 2. tura kalacak.
Seçimin yapılacağı bölgenin ve adayların güvenliğini Afrika Birliği güçleri sağlayacak.
Eş-Şebab ve kuraklık sorunu sürüyor
Ülkede iç savaşın ardından kurulan geçiş hükümetine karşı savaşmaya başlayan Eş-Şebab, ülkenin orta ve güney bölgelerinde halen çok sayıda bölgeyi kontrolünde tutuyor.
Kuraklığın yanı sıra küresel gıda fiyatlarındaki artıştan da olumsuz etkilenen ülkede yardıma ihtiyaç duyanların sayısı ise her geçen gün artıyor.
Afrika Birliği Somali Geçiş Komisyonunun (ATMIS) ülkeden çekilmesiyle tüm güvenliği eline alacak yeni Somali hükümetinin federal yapı içerisinde uyumu güçlendirmekle birlikte ekonomik kalkınma için de adımlar atması gerek.
Ülkede siyasetin ana figürleri haline gelen eski cumhurbaşkanları ve başbakanlar, bu seçimin de önde gelen adayları arasında.
Seçimler öncesinde aralarında Türkiye'nin de olduğu Somali'nin uluslararası ortakları yaptıkları ortak açıklamayla, seçimlerin hızla, barışçıl ve güvenilir şekilde tamamlanması çağrısında bulundu.
İslam Mahkemeleri Birliği Eski Başkanı Şeyh Şerif Ahmed
Somali'nin orta kesimindeki Mahaday kentinde doğan Şeyh Şerif Ahmed, 58 yaşında. Yurt dışında Arapça dili ve hukuk eğitimi alan Ahmed, iç savaşın sürdüğü 2000'lerin başında döndüğü ülkesinde İslam Mahkemeleri Birliğinin (ICU) Başkanlığına seçildi.
Ahmed, yurt dışında kurulan Somali Geçiş Hükümetinin 2006 yılında ICU'ya karşı başlattığı savaşa ise direnemedi.
ABD destekli Etiyopya güçlerinin 2006 yılında başkent Mogadişu'ya girmesi sonrası ılımlı ICU liderleri geçiş hükümetine katılırken, bugün Eş-Şebab'ın temelini oluşturan çok sayıda isim de silahlı isyan yolunu seçti. Ahmed, Etiyopya ordusunun Somali'ye girmesi ve ICU'yu dağıtması sonrası barış anlaşması imzaladı ve geçiş süresine katıldı.
Ahmed, Ocak 2009'de ülkenin cumhurbaşkanı seçildi ve kapsayıcı bir hükümet kurma sözü verdi. Ülkeyi 2009 ile 2012 yılları arasında yöneten Şeyh Şerif Ahmed, Somali'nin normalleşmesi yolunda önemli adımlar attı ve başkent Mogadişu'nun güvenliğini sağladı. 2012 yılına kadar Somali'deki yeni hükümetin uluslararası toplumda kabul görmesi için yoğun çaba harcayan Ahmed, Eş-Şebab'ı Mogadişu'dan çıkarmayı da başardı.
Ahmed, 2012 yılındaki seçimlerde yerini Hasan Şeyh Mahmud'a bırakırken, 2017 yılında yarıştığı ve daha önce başbakanlık görevi verdiği Muhammed Abdullah Fermacu'ya karşı seçimlerde kaybetti.
Hasan Şeyh Mahmud
Eğitimci olan 66 yaşındaki Hasan Şeyh Mahmud, 2012 yılında Şeyh Şerif Ahmed'den sonra cumhurbaşkanlığına seçildi.
Time dergisinin 2013'te en etkili 100 isim arasında gösterdiği Mahmud, yolsuzluğa son verme ve barış sözüyle iş başına gelmişti. Mahmud, Fermacu'nun görev süresinin uzatılmasına ve koltukta kalmasına karşı çıkan isimlerden biriydi.
2018'de kurulan Barış ve Kalkınma Birliği Partisi'nin başındaki isim olan Mahmud'un bu seçimde de öne çıkan adaylardan biri olacağı düşünülüyor.
2017'den bu yana koltuğunda
Somali'nin başkenti Mogadişu'da 1962 yılında dünyaya gelen Fermacu, ilk ve orta öğrenimini burada tamamladıktan sonra ABD'ye gitti. ABD vatandaşlığını alan Fermacu, 1985 yılında diplomasi hayatına Somali'nin Washington Büyükelçiliği Birinci Sekreteri olarak başladı.
Cumhurbaşkanı Şerif Şeyh Ahmed tarafından Ekim 2010'da Başbakan seçilen Fermacu, Şerif Şeyh Ahmed ile Meclis Başkanı Şerif Hasan arasındaki siyasi anlaşmazlığı sona erdiren Kampala anlaşması gereğince Haziran 2011'de görevinden istifa etti.
Fermacu'nun anlaşmayı imzalamaması başkent Mogadişu'da protestolara ve güvenlik güçleriyle arbedelere neden oldu. Olaylar 2 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Aynı yıl ABD'ye giden Fermacu, ardından Adalet ve Eşitlik Partisi'ni kurarak partinin genel sekreteri oldu.
Fermacu, Ağustos 2012'de Mahmud'a karşı kaybettiği cumhurbaşkanlığı seçimlerini 2017 yılında kazandı. Seçimleri zamanında yapmadığı, görev süresi dolduğu halde koltuğundan ayrılmadığı için muhalefet bloğunun tepkisiyle karşılaşan Fermacu, halkın isteği üzerine yeniden aday olduğunu açıkladı.
Said Abdullahi Dani
Puntland eyaletinin başkanlığını 2019 yılından bu yana yürüten Dani (56), Mogadişu'da doğdu. Dani, çeşitli kurumlarda araştırmacı ve danışman olarak çalıştıktan sonra 2012 yılında milletvekili oldu. Planlama Bakanı olarak 2014 yılında kabinede yer alan Dani, 2017'de de cumhurbaşkanlığı seçimleri için yarışmıştı.
Puntland'daki ve diğer bölgelerdeki bazı vekillerin desteğini almak için çabalayan Dani'nin seçimlerde belli bir kesimin oyunu alarak ikinci tura kalmak için mücadele edeceği tahmin ediliyor.
Seçim krizi
Somali'de cumhurbaşkanlığı seçiminin Şubat 2021 başında yapılamaması nedeniyle Başbakan Hüseyin Roble ile Cumhurbaşkanı Muhammed Abdullah Fermacu arasında siyasi kriz baş gösterdi.
Fermacu, Roble'yi ülkeyi yönetememekle suçlarken, Başbakan Roble ise Cumhurbaşkanı'nın seçimleri kasıtlı ertelediğini savundu.
Cumhurbaşkanı Fermacu, Başbakan Roble'yi "yolsuzluk" ve "kamu malını kötüye kullanma" suçlamasıyla 27 Aralık 2021'de açığa alsa da başarılı olmadı.
Fermacu tarafından yetkileri askıya alınan Başbakan Roble liderliğinde toplanan Bakanlar Kurulu bu adımı "darbe girişimi" olarak değerlendirerek kınadı.
Görevinde kalan Roble, ülke içi ve dışından aldığı destekle ülkeyi seçime götürmeyi başardı.
Somali'de seçim sistemi
Meclis ve cumhurbaşkanı seçimlerinin peş peşe yapıldığı ülkede meclis, "alt" ve "üst" kanat olarak ikiye ayrılıyor.
"Halk Meclisi" olarak da bilinen alt kanadın 275 üyesi, Somali'deki farklı kabileleri temsil eden 14 bin delege tarafından 4 yıllığına seçiliyor.
Meclisin üst kanadının 54 üyesi ise eyalet konseylerince belirleniyor. Seçilen meclis üyeleri de hem meclis başkanını hem de yeni cumhurbaşkanını belirliyor.
Kabile yapısı nedeniyle kendine has bir seçim sistemi uygulayan Somali'de, Şubat 2017’de seçildiğinden bu yana görevde olan Cumhurbaşkanı Muhammed Abdullah Fermacu'nun bu seçimlerde "bir kişi bir oy" ilkesi başarıya ulaşamadı.
2004'te oluşturulan meclis sistemi, ülkenin 4 büyük kabilesi ve küçük kabilelerin temsil edildiği "4,5 sistemine" göre yönetiliyor.
Kabile yapısına uygun sistemle yönetilen ülkede, 4 büyük kabile eşit sayıda, diğer kabileler ise bunun yarısı oranında kendi seçtiği vekilleri meclise gönderiyor.