Abdülkadir Aksöz / Mecra
Şah Veliyullah Dehlevi
1703 yılında Delhi’de doğan Şah Veliyullah Dehlevi, Hindistan’da yaşamış en büyük alimlerden biri olarak biliniyor. Memlüklüler’den sonra durma noktasına gelen Hadis ilminin yeniden canlanmasında önemli pay sahibidir. Şah Veliyullah Dehlevi’nin yaşadığı dönemde (1703-1762) Sünni-Şii gerilimi tırmanmış, Hindistan’da İngilizlerin faaliyetleri genişlemiş ve yabancı unsurların Müslümanların günlük yaşantısı üzerindeki etkisi artmıştı.
Şah Veliyullah Dehlevi hadis ilmine ehemmiyet vermiş, hadisi bütün ilimlerin esası ve dinin dayanağı olarak kabul etmiştir.
‘‘Delhi Dârülulûmu’’ adıyla ünlenen medresesinde tefsir ve hadise ağırlık veren birimini oluşturarak dârülhadis vazifesi gördü. Bu nedenle Hindistan coğrafyasında ‘‘muhaddis’’ olarak isimlendirildi. Hadis eğitimi için İmam Mâlik’in el-Muvatta’sını tavsiye etmiştir.
- Şah Veliyullah Dehlevi tasavvuf geleneğini benimsemiştir. İlmi çalışmalarında esas aldığı ögelerden biri olarak tasavvufi geleneğe yer verdi.
Sûfîliği gündelik hayattan tamamen el çekme şeklinde yorumlayanlara karşı çıkıp sahte sûfîleri sert bir dille eleştirdi. Şah Veliyullah Dehlevi kanaatin Allah’ın verdiği nimetlerden bigâne kalmamak olduğunu söylemiştir. Çalışmanın, kazanmanın ve topluma hizmet etmenin önemine vurgu yapmıştır. Aktif bir dini hayatın gerekli olduğunu savunmuştur.
Şah Veliyullah Dehlevi dönemindeki siyasi ve toplumsal sorunlarla yakından ilgilenmiştir. Babürlü, yönetici ve ileri gelenlerine pek çok mektup göndermiştir. Bu mektuplarında ekonomik, idari ve sosyal reform yapılmasını istedi ve ülkenin muhtemel saldırılara karşı güçlendirmesi gerektiğini belirtti. Ayrıca Şah Veliyullah, şeyhleri ve ulemayı eleştirmekten sakınmamış, toplumun tüm kesimlerine seslenerek onlara sorumluluklarını hatırlatmıştır.
Dönemindeki Müslüman Hintliler arasında artan lüksün artık bir hayat standardı haline dönüşmesine karşı çıktı.
Eğitim noktasında da çalışmaları bulunan Şah Veliyullah Dehlevi’ye göre eğitimcinin işi bozmak ve değiştirmek değil denetleme olmalıdır. Sadece medreselerde ders okutmakla yetinen âlimleri örnek almayan Şah Veliyullah, içinde yaşadığı toplumu sorgulayarak sorunların çözülmesi için çare aradı. Yeni neslin daha sağlam bir ilim anlayışı kazanabilmesi için çok iyi yetişmesine özen gösterilmesi gerektiğini ifade etmiştir.
Şah Veliyullah Dehlevi Hint Müslümanları için önemli bir alim olmanın yanı sıra dini ilimlere yaptığı katkılarla Hadis ilmine yeniden cansuyu vermesiyle dikkat çekiyor. Yaptığı çalışmalarda usulün temel ilkeleriyle pratikteki kültürel ögeleri birbirinden ayırması, zaman ve mekana göre değişimi yorumlamasıyla İslam düşünce tarihinde yenilikçi bir tavrın ilk habercisi oldu. Hindistan’daki Müslümanların sorunlarının çözümünde tüm İslami tecrübeleri kullanarak hareket etmiş, itilafları azaltmaya çalışmıştır. Hindistan’ın ilim ve tasavvuf çevrelerinde etkin bir konuma sahip olan Şah Veliyullah Dehlevi’nin Arapça ve Farsça olarak kaleme aldığı yüze yakın eseri bulunuyor.