Türkiye genelinde artan soğuklarla birlikte konutlarda tüketilen doğalgazın miktarı da, maliyeti de yüksek seviyelere ulaştı. “Doğalgaz neden bu kadar pahalı? Üst üste zamların mantığı ne?” gibi sorular da haliyle birçok tüketicinin aklına takılıyor.
BBC’nin derlediği “Doğalgaz Faturaları: Fiyatlar Neden Düşmüyor, Zamlar Neden Art Arda Geliyor?” başlıklı haber bu soruların birçok açıdan cevabını içermekle birlikte Türkiye’nin doğalgaz aldığı Rusya’yla ilgili verdiği şu bilgi de çar çarpıcı:
"Enerji arzında dünyada büyük gelişmeler oldu ancak Türkiye'nin yapmış olduğu anlaşmalar hala uzun dönemli ve petrol bazlı anlaşmalardan oluşuyor. Bu anlaşmaların gaz alış fiyatları yüksek. Rusya Avrupa'daki herkese Türkiye'dekinden daha ucuza gaz satarken en pahalı gazı Türkiye'ye satıyor."
BBC’sinin bahse konu haberinin detayları şöyle:
Sosyal medyada "#DoğalgazFaturası" etiketiyle paylaşılan faturalar kısa sürede Twitter'da Türkiye gündemine girdi.
Geçen yıl Ağustos ve Eylül aylarında doğalgaza yapılan yüzde 14,9'arlık zamlarla birlikte 2019 yılında doğalgaza yapılan zam yüzde 30'u buldu. 2018 yılında yapılan zamlar da düşünüldüğünde son iki yılda doğalgaza yüzde 60'ın üzerinde zam yapıldı.
Enflasyon yüzünden alım gücü düşen ancak gelirinin aynı oranda artmadığını söyleyenler, sosyal medyada paylaştıkları doğalgaz faturalarıyla fiyatlara tepki gösteriyor.
Enerji uzmanları ise Türkiye'nin yurtdışından aldığı doğalgaz maliyetinin fazla olduğunu ve 'gerçek fiyatların' uzun süredir sübvanse edildiğini ifade ediyor.
Nitekim Avrupa piyasalarında bin metreküp doğalgazın fiyatı ortalama 120 Dolar seviyesindeyken Türkiye bin metreküp doğalgazı yaklaşık 280 Dolar seviyesinden (1.660 TL) alıyor, BOTAŞ'ın güncel tarifesine göre ise bin m3 satış fiyatı 1251 TL.
Artan doğalgaz faturalarının, konutlardaki doğalgaz tüketimini de azalttığı değerlendiriliyor.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Açık Veri Portalı'nın güncel verilerine göre, İstanbul'da doğalgaz tüketiminin geçen yıla göre azaldığı görülüyor.
İBB iştiraki İGDAŞ de artan doğalgaz faturalarıyla ilgili olarak, fatura ödemelerinde kredi kartıyla taksit uygulaması için 13 banka ile anlaştığını açıkladı.
İGDAŞ Genel Müdürü Dr. Mithat Bülent Özmen, kampanyayla ilgili yaptığı açıklamada, "Havaların soğumasıyla birlikte, doğalgaz tüketimleri de artmaya başladı. Biz de abonelerimizin artan ısınma giderlerini kolayca ödemelerini sağlamak amacıyla taksit kampanyası başlattık" dedi.
31 Mayıs 2020 tarihine kadar devam edecek olan uygulamada bankalar en fazla 2 ve 3 taksit arasında değişen tarifeler sunuyor.
Enerji uzmanları, Türkiye'nin doğalgaz tarifesinde kısa vadede herhangi bir değişim olmayacağını öngörüyor.
"Konutlar için KDV düşürülmeli"
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği'ne göre, asgari ücretin yaklaşık yüzde 10'u doğalgaz faturasına gidiyor.
BBC Türkçe'ye konuşan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Başkanı Oğuz Türkyılmaz asgari ücrete yapılan zammın yüzde 15 olmasına karşın, doğalgaza yapılan zammın yüzde 30 olduğunu ve bu durumun vatandaşı zora soktuğunu ifade ediyor:
"Bu sene birden soğuk havalar bastırınca insanlar daha fazla doğalgaz tüketir oldu. İstanbul'da bir aile 200 m3 gaz tüketirse 360 lira gaz faturası geliyor. Elektrik faturası da ortalama 160 Lira olunca yüklü bir miktar oluyor."
AB'de petrole dayalı doğalgaz kontratlarının ağırlığı yıllar içinde azaldı
Türkyılmaz, Türk Lirası'nın yabancı para birimleri karşısında değer kaybetmesinin de doğalgaz zamlarında etkili olduğunu ifade ediyor ve doğalgaz tarifesinde bir değişiklik beklenmese de faturalara yansıyan KDV bedelinde indirime gitmenin çözüm olabileceğini vurguluyor:
"Ticari işletme için yüzde 18 KDV o kadar ciddi bir maliyet değildir ancak konutlar için doğalgazda KDV'nin yüzde 1 olarak uygulanması gerektiğini söylüyoruz. Yurttaşın böylece yüzde 17'lik bir kazancı olur. Ayrıca elektrikte olduğu gibi doğalgazda da düşük gelirli yurttaşlara sınırlı da olsa doğalgaz desteği verilmesi gerekiyor."
Türkiye doğalgazı neden yüksek fiyata alıyor?
Türkiye'nin doğalgaz anlaşmaları yüzde 80-85 oranında petrol fiyatlarına dayalı ve uzun vadeli anlaşmalardan oluşuyor.
Enerji uzmanları ise özellikle Amerika ve Batı Avrupa'nın giderek daha kısa vadeli ve alternatif doğalgaz kaynaklarına yönelen, farklı gaz kaynaklarının birbiri ile rekabet ettiği ve dolayısıyla fiyatların düştüğü ticari anlaşmalara yöneldiğini söylüyor.
Uluslararası Gaz Birliği'nin verilerinde, Avrupa'da petrole dayalı anlaşmaların 2005 yılında yüzde 80'ler düzeyindeyken, 2019'a gelindiğinde yüzde 30'ların altına gerilediği ve yerini alternatif doğalgaz kaynaklarının aldığı görülüyor.
Türkyılmaz, hali hazırda Türkiye'nin Avrupa'dan iki kat pahalıya doğalgaz satın aldığını anlatıyor:
"Enerji arzında dünyada büyük gelişmeler oldu ancak Türkiye'nin yapmış olduğu anlaşmalar hala uzun dönemli ve petrol bazlı anlaşmalardan oluşuyor. Bu anlaşmaların gaz alış fiyatları yüksek. Rusya Avrupa'daki herkese Türkiye'dekinden daha ucuza gaz satarken en pahalı gazı Türkiye'ye satıyor."
"TANAP'ta (Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı) Eskişehir'e gelen gazın 1 metreküpüne 71 dolar, Trakya'ya gelen gazın bir metreküpüne 110 dolar ödüyoruz. Bunlar çok ciddi rakamlar. Bu işten kazananlar hep yabancı ülkeler olurken, kaybeden Türk halkı oluyor."
Haberde isminin yer almasını istemeyen bir enerji uzmanı, Türkiye'nin neden daha yüksek fiyata doğalgaz aldığını şöyle anlatıyor:
"Türkiye'nin ithalat kontratlarında petrol fiyatlarına bağlı olarak değişen bir fiyat mekanizması var. Petrol fiyatları yukarı giderse doğalgaz fiyatları yukarı çıkar, petrol fiyatları düşerse doğalgaz fiyatları da düşer."
"Ancak bunun alternatifi olarak özellikle Amerika'da ve Batı Avrupa'da bizim bu gaz ticaret merkezleri dediğimiz, farklı doğalgaz kaynaklarının birbirleriyle rekabet ettiği ticaret merkezleri oluştu. Bunlardaki doğalgaz kontratları Avrupa Birliği'nin mevzuatına bağlı olarak bizdeki petrol endeksli uzun dönemli yapıdan değişerek daha kısa dönemli ve farklı gaz kaynaklarının birbirleriyle rekabet ettiği bir mantığa doğru evrildi."
"Arz olarak farklı doğalgaz kaynakları da sisteme girdi. Özellikle Batı Avrupa'da talep de çok büyümediği için birbirleriyle rekabet eder hale gelerek fiyatlar düşmeye başladı. Ama Türkiye piyasasında biz bu rekabeti görmediğimiz için petrol endeksli kontratlar halen Türkiye piyasasının domine etmeye devam ediyor."