Yıldıray OĞUR
Başımıza geçirilen o beyaz çuvaldan kurtulacağımız gün
Erzurum. 24 Kasım 1925. Sabah namazı için Tebrizkapı civarındaki camilerden çıkan cemaat, şapka takmanın zorunlu hale getirileceği haberleri üzerine yürüyüşe geçer. Valiliğin önüne gelen kalabalık, pencereden telefonla konuşurken gördükleri valinin telgraf hattını keser, valilik binasını taşlar. O sırada gelen bir bölük asker, kalabalığı uyarır, dağılmayınca üzerlerine ateş açar, üç kişi vurulup hayatını kaybeder.
İki saatlik isyan Ankara’yı çok kızdırır. Rejime karşı ayaklanan şehre Sarıkamış’tan Dokuzuncu Kolordu kaydırılır, sıkıyönetim ilan edilir. Divan-ı Harp kurulur. Tek tek isyana katıldığı iddia edilenler evlerinden toplanır ve idamlar başlar.
Tutuklananlardan biri de Şalcı Şöhret Kadın’dır. Şal örüp, pazarda satarak yetim çocuklarına bakan Şöhret Kadın, isyanın çıktığı gün hamamda yıkanmaktadır. Kadınlar “Senin balalar hükümeti taşlıyor, git mukayyet ol” diye haber verince meydana koşmuş, çocuklarını bulamayınca da "Ula soykanızda kala! Şapkanıza s..yım! Nerde benim balalarım?" diye sövüp, heybesindeki takunyaları askere atmıştır.
Sıkıyönetim Komutanı Tatar Hasan Paşa bu büyük suçu affetmez. Ve 22 erkekle birlikte onun da idamına karar verir.
İdama götürülürken son sözleri sorulan Şöhret Kadın’ın şöyle dediği rivayet edilir: “Lan kavat, kadın kısmının idam edildiği nerede görülmüş? Kadın şapka giye ki asıla?”
Evlatlarının akıbetinden endişe etmekten başka bir suçu olmayan kadının idamı tepki çekmesin diye başına bir beyaz çuval geçirilmiş, şapka için bir kadının asılma haberini gazeteler sansürlemiştir. Uzun yıllar Şöhret Kadın’ın adı unutulur.. Ta ki Çetin Altan da 1976 yılında “Kahrolsun Komünizm Diye Diye” kitabında dedesi olan Tatar Hasan Paşa’nın hızını alamayıp Erzurum’da bir kadını da şapka için astığını yazana kadar. Cumhuriyet tarihinde siyasi bir suçtan idam edilen ilk kadındır Şalcı Şöhret Kadın.
Şapka Devrimi’nin son mağduru da o olmaz. Küçük bir gazete taramasıyla karşımıza çıkacak yüzlerce mağduriyet hikayesinden bir kaçı:
“Saat 16.30 sıralarında Kabataş Araba Vapuru iskelesinde başında takke ile dolaşan bir ihtiyar Şapka Kanunu’na aykırı hareket ettiği için yakalanmış, nezaret altına alınmıştır. Faik Poyraz isimli ihtiyar “Şapka giymesini beceremediğini ileri sürmüştür” (12 Kasım 1962)
Devlet Demiryollarında çalışan Mehmet adında biri bere giymek suretiyle şapka kanununa muhalif hareket etmiş ve bu suçundan dolayı adliyeye verilmiştir. (01.02.1951- Mevsimlerden kış olduğuna dikkat)
“Bitlis’te Çarşı içinde kadınlı erkekli 15-20 kadar köylü vatandaşın bulunduğu kalabalık grup içinde başında şapka kanununa aykırı poşu bulunan bir erkek şahsa, görevli polis memuru tarafından başından çıkarması ihtar edildiğinde şahsın buna riayet etmeyip aleni karşı gelmesi ve hakaret etmesi üzerine karakola davete de icabet etmemesi ile doğan olayda hadise mahalline yetişen dört resmi görevliyle birlikte şahıs karakola götürülmek istendiğinde yol boyunca gruptaki kadın ve erkekler tarafından yumruk ve sopalarla tecavüzde bulunmuşlardır. Hadise ile ilgili tespit edilen on erkek, dört kadın adalete verilmiş, üç kadın ve bir erkek tevkif edilmişlerdir. ( 03.09.1966)
“Rumelihisarı, Kadın Mektep Sokağı’nda oturan Nureddin Atak adında biri evvelki gece başında fesle Emirgan’daki bir gazinoya girmek istemiş ve memurlar tarafından yakalanmıştır. Maznun, evvela Suriyeli olduğunu söylemiş, bilahare arkadaşları ile giriştiği bir iddia üzerine fes giydiğini beyan etmişse de, bu yoldaki konuşmaları onu suçlu mevkiinden kurtarmağa kafi gelmemiştir.(15.05. 1956)
Bugün şapkadan çıkacak paketin içinde neler var tam bilmiyoruz. Kesin olan tek bir şey var: paketten bir şapka çıkacak. Türk Ceza Kanunu’nda trajikomik bir şekilde “Kamu Barışına Karşı Suçlar” arasında sayılan ve 2 aydan altı aya kadar hapis cezası öngörülen Şapka Kanunu kaldırılıyor.
Şapka deyip küçümsemeyin sakın. Diğer bütün reform maddeleriyle düzeltilmeye çalışan Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu zihniyeti o şapkanın içinden çıktı.
Bugün devlet o kanunu kaldırarak Şalcı Şöhret Kadın’dan da özür dileyecek. 88 yıl sonra bugün kafamıza geçirilen o beyaz çuvalı çıkarmış olacağız…
TÜRKİYE GAZETESİ