Halkın darbeye karşı kitlesel protestoları, Myanmar ordusunun protestoculara silahlı müdahalesi sonucu can kayıpları, protestocuların silahlanarak orduyla çatışması ve darbe karşıtı siyasetçilerin askeri yönetime karşı "sivil hükümet" kurması gibi gelişmeler, ülkeyi istikrarsızlık ve bölünmüşlüğe sevk etti.
Darbenin ardından yaşanan gelişmeler Myanmar'da 2015'ten bu yana elde edilen demokratik kazanımları yok ederken siyasi istikrarsızlık ülke ekonomisi ve yeni tip koronavirüs (Kovid-19) ile mücadeleye ağır zararlar verdi.
Seçimde hile iddiaları ve darbe
Myanmar'da askeri darbenin sinyalleri, 8 Kasım 2020'de düzenlenen ve ülkenin eski fiili lideri ve Dışişleri Bakanı Aung San Suu Çii'nin partisi Ulusal Demokrasi Birliğinin (NLD) kazandığı genel seçimlerdeki oy sayımlarında hile yapıldığı iddialarının yıl başında yeniden gündeme gelmesiyle başladı.
Muhalefet partilerinin hile iddialarına dair üst üste yaptığı açıklamalar ve ordu destekçilerinin "seçimlerde adalet" yürüyüşleri üzerine 28 Ocak'ta Genelkurmay Başkanı General Min Aung Hlaing, NLD hükümetine, hile iddialarına açıklık getirmesi çağrısında bulundu.
Genelkurmay Başkanı Hlaing'ın açıklamasından günler sonra, seçimlerin ardından ilk parlamento oturumunun gerçekleştirileceği 1 Şubat sabahı Suu Çii, Devlet Başkanı Win Myint ve üst düzey hükümet yetkililerinin gözaltına alındığı haberleri duyuldu.
Gün içinde iddiaları doğrulayan Myanmar ordusu, seçimlerdeki hile iddiaları nedeniyle yönetime el koyduklarını, General Hlaing'ın Devlet Başkanı olarak göreve getirildiğini, olağanüstü halin ilan edildiğini ve bir yıl içinde yeniden genel seçimlere gidileceğini duyurdu.
Darbeden sonra Myanmar kabinesinin görevine son verilirken ülkenin parlamentosu ve senatosu feshedildi.
Protestolar, ordunun silahlı şiddeti ve can kayıpları
Türkiye başta olmak üzere dünyadan birçok ülkenin tepki gösterdiği darbeden sonra Suu Çii, halka "darbeye karşı ayaklanma" çağrısında bulundu.
6 ve 7 Şubat'ta başkent Nepido, Yangon, Mandalay, Bago ve Sagaing gibi bölgelerde on binlerce darbe karşıtı sokaklara inerek aylar sürecek darbe karşıtı protestoları başlattı.
Kitlesel protestoların yanı sıra ülke genelinde sağlık çalışanı, öğretmen ve devlet memurlarının büyük çoğunluğu iş bırakarak sivil itaatsizlik eylemine başladı.
Askeri yönetimin gözaltılar, bazı şehirlerde sıkı yönetim ilanı, cep telefonlarına internet erişimi ve sosyal medya platformlarının yasaklanması gibi uygulamalarına rağmen geniş katılımlı protestolar giderek büyüdü.
Myanmar polisinin protestoculara müdahalede zorlanması üzerine 15 Şubat'tan itibaren Myanmar ordusunun sokaklara inmesi, protestolarda kanlı bilançoları beraberinde getirdi.
Güvenlik güçlerinin 19 Şubat'taki müdahalesinde ilk sivil can kaybı yaşanırken mart ve nisan, en çok sivilin yaşamını yitirdiği aylar oldu.
Ordunun silahlı müdahalesi sonucu 3 Mart'ta 25 protestocu can verirken 14 Mart'ta 96, 15 Mart'ta 46, 27 Mart'ta ise 159 protestocu hayatını kaybetti.
Nisan ayında ise en kanlı gün, bir günde 83 protestocunun yaşamını yitirdiği 9 Nisan oldu. Darbe gününden bu yana en az 939 kişi, güvenlik güçlerinin müdahalesiyle öldü.
Protestocuların silahlanması ve iç çatışmalar
Mart ve nisan aylarında barışçıl protestolarda can kayıpları olması, ülkedeki etnik silahlı gruplar başta olmak üzere darbe karşıtlarının öfkesine sebep oldu.
Darbenin ardından askeri hükümet karşıtı milletvekillerinin kurduğu Ulusal Meclisi Temsil Komitesi (CRPH), 16 Nisan'da seçilmiş milletvekillerinden oluşan Ulusal Birlik Hükümetini (NUG) kurarak NUG'nin sivil hükümet olduğunu öne sürdü.
Çoğunluğu protestoculardan oluşan Halk Savunma Gücünün (PDF) 5 Mayıs'ta kurulmasıyla ülke genelinde protestolar, yerini silahlı çatışmalara bıraktı.
Karen, Kachin ve Chin eyaletlerinde de etnik silahlı grupların darbe karşıtlarının safında yer aldıklarını ilan etmesiyle birlikte bu eyaletlerde Myanmar ordusu ile darbe karşıtı gruplar arasında yoğun çatışmalar yaşandı.
Ülke genelinde hala süren çatışmalar günlük hayatı olumsuz etkilerken Birleşmiş Miletlerin (BM) verilerine göre çatışmaların başlamasından bu yana 230 bin sivil yerinden edildi.
Suu Çii ve hükümet yetkililerine suçlamalar
Ülkede 1 Şubat darbesinde gözaltına alınan Suu Çii ve beraberindeki hükümet yetkililerine, yargılandıkları askeri mahkemelerde bir dizi suçlamalar yöneltildi.
Suu Çii yargılandığı mahkemede zimmete para geçirmek, halkı kışkırtıcı faaliyette bulunmak, devlet sırları kanununu ihlal, ithalat ve ihracat yasalarına aykırı hareket etmek, telekomünikasyon yasasını ihlal ve ulusal afet yasalarına karşı gelmekle suçlanırken eski Devlet Başkanı Myint'e de ulusal afet yasalarını ihlal suçlaması yöneltildi.
Yargılama süreci 14 Haziran'da başlayan Suu Çii, hakkındaki suçlamalar onaylanırsa 39 yıla kadar hapis cezasına çarptırılacak.
Uluslararası yaptırımlar ve kınamalar
Darbenin ardından ülkedeki siyasi istikrarsızlığı çözüme kavuşturmak için başta BM ve Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) olmak üzere uluslararası kuruluşlar açıklamada bulunurken bazı ülkeler, yaptırımlarla Myanmar ordusuna geri adım attırmaya çalıştı.
ABD, İngiltere ve Kanada, Myanmar ordusundan üst düzey generaller ve orduyla bağlantılı firmalara yaptırım uygularken Japonya, Singapur ve bazı Avrupa ülkelerinden firmalar, Myanmar'daki yatırımlarını geri çekti.
Çin ile Rusya'nın Myanmar askeri yönetimini desteklemesi ve ASEAN ülkelerinin Myanmar'daki siyasi kriz karşısında tarafsız kalması, Myanmar askeri yönetiminin geri adım atma ihtimalini zayıflattı.
Darbeden bu yana Rusya, Myanmar ile askeri anlaşmalarını ilerletirken Çin ve ASEAN ülkeleri, BM Güvenlik Kurulunda Myanmar ordusuna yönelik silah ambargosu kararını engelledi.
Darbenin Kovid-19 ile mücadeleye olumsuz etkisi
Myanmar'daki askeri darbe, Suu Çii hükümeti döneminde başarılı şekilde yürütülen Kovid-19 ile mücadelede zafiyete yol açtı.
Çok sayıda sağlık çalışanının darbeye karşı sivil itaatsizlik eylemlerine katılması nedeniyle Kovid-19 testleri ve hasta tedavileri yetersiz kalırken, mayısta ordu ile darbe karşıtları arasında yaşanan çatışmalar sonucu çok sayıda sivilin yerinden edilmesi, ülkede virüsün 3. dalgasını tetikledi.
Kovid-19 vaka sayılarının, 28 Haziran'dan bu yana 4 haneli rakamlara çıktığı ülkede virüs kaynaklı can kayıpları da giderek artıyor.
Hastanelerdeki oksijen tüpü eksikliği nedeniyle Kovid-19 hastalarının tedavisi zorlaşırken, yetersiz test sayısından ötürü ülkede çok sayıda kayıt dışı Kovid-19 vakasının bulunduğu biliniyor.
Ekonomik bilanço
Darbenin 6 ayda ülke ekonomisine faturası da ağır oldu.
Uluslararası yaptırım kararlarının ardından Myanmar'ın ithalat ve ihracatı büyük oranda azalırken Dünya Bankası, ülke ekonomisinin bu yıl yüzde 18 daralacağı öngörüsünde bulundu.