Muhammed Kutub 26 Nisan 1919'da Mısır'ın Asyut şehrine bağlı Muşa köyünde beş çocuklu bir ailede dünyaya geldi. Ailenin en büyük çocuğu ileride ünü tüm İslam dünyasını saracak olan yazar Seyyid Kutub'tu. (1906-1966)
Ailesi ve eğitimi
1933'te babaları İbrahim Kutub'un ölümü üzerine ailece Mısır'ın başkenti Kahire'ye yerleşirler. Abileri Seyyid Kutub birkaç sene önce, 1929'da buraya yerleşmişti.
Muhammed Kutub 1940'ta Kahire Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı'ndan mezun oldu. Edebiyat ve öğretmenlik gibi alanında çalışırken abisinin Müslüman Kardeşler'e (İhvan) katılmasıyla beraber, kendisi de bu teşkilata katıldı. Abisinin, üzerinde büyük bir tesiri bulunuyordu.
Abisi ile ilk tutukluluğu ve çalışmaları
1954'te Cemal Abdunnasır'ın emriyle 60 bin Müslüman Kardeşler mensubunun tutuklandığı büyük tutuklama kampanyasında Seyyid Kutub ve Muhammed Kutub da tutuklandı ve işkence görüler.
Muhammed Kutub bir müddet sonra serbest bırakılırken, Abdunnasır tarafından çok daha tehlikeli görülen Seyyid Kutub 1964'e kadar serbest bırakılmadı.
Muhammed Kutub serbest bırakılmasının ardından Müslüman Kardeşler'in yer altına çekilen faaliyetlerinde yer almaya devam etti. Abisinin hapiste el yazısıyla yazıp Muhammed Kutub'a ulaştırdığı 'Fi Zilali-l Kur'an' (Kur'an'ın Gölgesinde) ismindeki tefsir eserini neşre hazırladı.
İkinci tutukluluğu ve Seyyid Kutub'un idamı
1964'te serbest bırakılan Seyyid Kutub 'Yoldaki İşaretler' ismiyle yayınladığı ünlü eseri ve bu eser üzerinden yönetimi devirmeye çalışmak için örgütlendiği iddiasıyla 1965'te tekrar tutuklandı.
Seyyid Kutub ile beraber, çoğu yakın tarihlerde hapisten çıkmış 40 bin kişi de Müslüman Kardeşler üyesi olduğu gerekçesiyle tutuklandı.
Muhammed Kutub ve kız kardeşi Hamide Kutub (1927-2012) da tutuklananlar arasındaydı.
Bu dönemde Seyyid Kutub, Muhammed Kutub ve Hamide Kutub kardeşlere özellikle ağır işkenceler yapıldı. Hamide Kutub ile arkadaş olan ve beraber tutuklanan ünlü Mısırlı yazar Zeynep Gazali (1917-2005) 'Zindan Hatıralarım' isimli ünlü eserinde bu döneme dair tanıklıklarını anlatmaktadır.
1966'da Seyyid Kutub idam edilirken Muhammed Kutub ve Hamide Kutub'un tutukluluğu sürdü.
1970'te Mısır cumhurbaşkanı Abdunnasır'ın ölümüyle yerini alan yeni cumhurbaşkanı Enver Sedat'ın Müslüman Kardeşler'e yönelik kısmi yumuşama politikası gütmesiyle Muhammed Kutub ve Hamide Kutub 1971'de serbest kaldılar.
Suudi Arabistan'da eğitim faaliyetleri
Muhammed Kutub serbest kalmasının ardından Suudi Arabistan'dan gelen davet ile Mekke'ye yerleşip burada Kral Abdülaziz Üniversitesi Şeriat Fakültesi'nde ders vermeye başladı. 1973'te evlendi.
Üniversitede ders vermekle yetinmeyen Muhammed Kutub İslam, Batı, psikoloji, sosyoloji, sömürgecilik gibi pek çok konuda da halka açık konferanslar verdi.
Mısır'daki İslami hareket birikimi ve tecrübelerini, abisinin eserlerini Suudi Arabistan'a taşımaya çalıştı. Aynı dönemde abisine dair yanlış anlaşılmaları düzeltme mücadelesinde bulundu.
Muhammed Kutub ve 'Uyanış'
Muhammed Kutub'un 1970'li yıllarda Suudi Arabistan'da yürüttüğü çalışmalar 1980'li yıllarda bu ülkede farklı İslami hareket tecrübelerini harmanlayan 'Sahve' (Uyanış) Hareketi'nin ortaya çıkmasında büyük rol oynadı.
Bu akımın en önemli iki öncüsü olarak görülen Sefer Havali ve Selman Avde Muhammed Kutub'dan derinden etkilenmiş isimlerdi.
Usame bin Ladin'in de üniversite öğrencisiyken 1970'li yıllarda Muhammed Kutub'un konferanslarının müdavimlerinden olduğu bilinmektedir.
Muhammed Kutub'un 'İslam'ın İnsanlığa Mesajı' isimli bir konferansı
Muhammed Kutub'un 'İslam ve Aile' isimli bir konferansı
Muhammed Kutub'un 'Ruhi Terbiye' isimli bir konferansı
1990 Körfez Krizi'nden itibaren Sahve Hareketi'nin Suudi yönetimini açıktan eleştirmeye başladı. Bu durum, Suudi yönetimince desteklenen ve yönetimi savunan Cami/Medhali Ekolü'nün Sahve Hareketi'ne yönelik genel bir karalama kampanyasına girişmesiyle sonuçlanmıştı.
Cami/Medhalilerin ana hedefleri arasında Seyyid Kutub ve Muhammed Kutub da bulunmaktaydı.
Sahve Hareketi ile bağı nedeniyle 1990'lı yıllarda Suudi yönetiminden baskı gören Muhammed Kutub'un üzerindeki baskı 11 Eylül'ün ardından daha da arttı.
Muhammed Kutub'un okuru olduğu bilinen Usame bin Ladin'in 2004'te bir videosunda tüm Müslümanlara Muhammed Kutub'un ünlü kitabı 'Vakıuna-l Muasır'ı (Çağdaş Konumumuz) okumayı tavsiye etmesi şimşekleri daha da Muhammed Kutub'un üzerine çekti.
Üzerindeki baskıya rağmen Suudi yönetimini övmeyi kabul etmeyen Muhammed Kutub hem üzerindeki baskılar, hem üniversiteden emekli olması, hem de yaşının çok ilerlemesi nedeniyle son yıllarında sosyal görünürlükten iyice kaybolmuştu.
Muhammed Kutub 4 Nisan 2014'te tedavi gördüğü Suudi Arabistan'ın Cidde şehrinde 95 yaşında hayatını kaybetti.
Fikirleri ve eserleri
Abisine paralel olarak Muhammed Kutub da eserlerinde Müslümanların İslam'a dönmeleri ve hepsi İslam'a göre cahiliye olan diğer ideolojilerden sıyrılmaları gerektiği, İslamın hükümlerinin hakim kılınmasının Müslümanlar için hem itikadi bir zorunluluk hem de adaletin sağlanması için olmazsa olmaz olduğu, ruhi terbiye, İslam'da aile gibi konuları işlemiş, psikolojik ve sosyolojik tahlillerde de bulunmuştur.
1970'li yıllardan itibaren kitapları Türkçe'ye çevrilmeye başlayan Muhammed Kutub'un Türkiye'deki İslami hareketler üzerinde abisi Seyyid Kutub gibi önemli etkisi bulunmaktadır.
Bazı ünlü eserleri şunlardır:
- 20. Asrın Cahiliyesi
- Düzeltilmesi Gereken Kavramlar
- Çağdaş Konumumuz
- Küreselleşme ve Müslümanlar
- Çağdaş Fikir Akımları
- İslam'ın Etrafındaki Şüpheler
- İslam Budur
- Oryantalistler ve İslam
- İnsan Psikolojisi Üzerine Etütler