Libya, Muammer Kaddafi'ye karşı halk devriminin başladığı 17 Şubat tarihini “Milli Bayram” olarak kutluyor.
Albay Muammer Kaddafi, Libya Kralı İdris es-Senusi'ye karşı 1969 yılında yaptığı darbe ile iktidara gelip, 1970-2011 yılları arasında "Libya Büyük Arap Halk Sosyalist Cemahiriyesi'nin Kardeşçe Lideri" ve "Bir Eylül Büyük Devriminin Rehberi" ünvanını kullanarak, resmi bir görevi olmadan toplam 42 yıl boyunca "tek adam" olarak Libya'yı yönetmişti.
Kazazife kabilesinin desteğini alan Kaddafi, Çad ve Nijer gibi Afrika ülkelerinden getirttiği paralı askerlerden oluşan muhafızlarla ülke çapında baskıcı bir yönetim kurdu. Kaddafi yazdığı "Yeşil Kitap"'ın okunmasını ülkede zorunlu kılarken, "Kapitalizm ve Sosyalizm'e karşı 3'üncü Teori" adı altında bir resmi ideoloji oluşturdu. Libya resmi ideolojisi Sosyalizm, Arap Milliyetçiliği, İslam ve Kaddafi'nin şahsi görüşlerinin harmanlanmasından oluşuyordu.
Cemahiriye rejiminin toplumsal hayatın tüm alanlarını kontrol ettiği, ülkedeki Amazig azınlığına karşı inkar politikalarının yürürlükte olduğu 42 yıllık diktatörlük döneminde, ihmal edilen ülkenin ikinci büyük kenti Bingazi'de başlayan halk isyanı Kaddafi güçleri tarafından şiddetle bastırılmaya çalışıldı. Sivil toplum kuruluşlarına ve muhalif medya kurumlarına izin verilmeyen ülkede muhalif gösteriler "Arap Baharı" süreciyle başladı.
Rejim 2011’de nasıl devrildi?
17 Şubat:
Fethi Tarbel isimli insan hakları aktivistinin tutuklanması ile Bingazi’de protestolar başladı; protestolar hızlıca diğer şehirlere de sıçradı ve güvenlik güçlerinin sert tepkisi ile karşılaştı.
20 Şubat:
Muhalifler Bingazi’yi ele geçirdi. İsyanın yayılmasının ardından yaşanan yoğun çatışma ortamı ve yağmalamalar sonucunda Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun talimatıyla ülkede bulunan çok sayıdaki Türk vatandaşının tahliyesine başlandı.
22 Şubat:
İsyanın başlamasının ardından Kaddafi ilk kez Yeşil Meydan’dan halka seslendi. Kaddafi görevini bırakmayacağını ve başkent Trablus’tan asla ayrılmayacağını ilan etti. Konuşmasında muhaliflere “fareler” şeklinde hitap eden Kaddafi ev ev baskınlar yapılacağı tehdidinde bulundu.
24 Şubat:
Muhalifler ülkenin kuzeyindeki Mistrata kentini ele geçirdi.
27 Şubat:
Kaddafi rejimini devirme ortak gayesi etrafında birleşen muhalefet, faaliyetlerinde organizasyon ve direniş çabalarını koordine için Ulusal Geçiş Konseyi’ni kurdu.
10 Mart:
Kaddafi’ye bağlı güçler Brega kentinde isyancıları uçakla bombaladı. Kaddafi güçleri Zaviye kentinin kontrolünü geri aldı.
17 Mart:
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) 1973 sayılı kararı kabul ederek Libya’yı uçuşa yasak bölge ilan etti ve sivilleri korumak gerekçesiyle hava saldırılarına başlanması kararını verdi. 15 üyeli BMGK'da, 10 üye olumlu ve 5 üye çekimser oy (Rusya, Çin, Hindistan, Almanya ve Brezilya) kullandı.
19 Mart:
Fransa’nın öncülüğünde Libya’ya muhtemel bir operasyonu görüşmek üzere Paris’te bir toplantı gerçekleştirildi. Toplantıdan bir kaç saat sonra Fransa öncülüğünde Koalisyon Güçleri Kaddafi yönetimindeki askeri hedeflere yönelik füze bombardımanı başlattı.
26 Mart:
NATO toplantısı sonucunda 27 Mart’tan itibaren Koalisyon Güçleri tarafından yürütülen operasyonun tüm unsurları ile NATO tarafından üstlenilmesine karar verildi.
29 Mart:
Uluslararası Libya Konferansı Londra’da düzenlendi. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 40 ülkenin dışişleri bakanlarının yanı sıra, Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı'nın da aralarında bulunduğu uluslararası birçok örgütün temsilcisi konferansa katıldı. Konferansta Kaddafi’ye görevi bırakma çağrısı yapıldı.
30 Mart:
NATO’nun hava saldırılarının verdiği güçle önceleri ilerleyen Libyalı isyancı güçler, Kaddafi’nin daha iyi donanımlı güçleri karşısında birçok bölgede geri çekilmek zorunda kaldı.
20 Mayıs:
NATO uçakları Kaddafi güçlerine ait 8 savaş gemisini batırdığını açıkladı.
23 Mayıs:
UGK Başkanı Mustafa Abdulcelil, iki günlük bir ziyaret için Türkiye’ye geldi. Abdulcelil, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile bir araya geldi. Abdülcelil, Gül’den geçiş süreci için destek talep etti. Geçiş sürecinin intikam duygusundan uzak olması gerektiğinin altını çizen Gül, “Artık Libya’da eski yönetime yer yok” dedi.
27 Haziran:
Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), Libya lideri Muammer Kaddafi ve oğlu Seyfülislam hakkında isyancılara işkence yapmak ve sivilleri öldürmek suçlarından tutuklama emri çıkardı; Kaddafi yönetimi kararı kabul etmediğini açıkladı.
1 Ağustos:
İsyancılar Zlitan şehrini ele geçirdi; bombalamalar sonucu Kaddafi tankları, roket atarları ve cephanelikleri yok edildi.
14 Ağustos:
İsyancılar Zaviye şehrini ele geçirerek, Trablus’un tedarik yollarını büyük ölçüde kesti.
23 Ağustos:
Muhalifler başkent Trablus'u kontrolleri altına aldı. Kaddafi karşıtı isyancılar devlet televizyonunu, Trablus havalimanını ve Kaddafi’nin karargahını ele geçirdiler. Şehrin simgesi olan "Yeşil Meydan"'ın adı "Şehitler Meydanı" şeklinde değiştirildi. Libya’nın başkenti Trablus’taki çatışmalarda bin 300 kişinin öldüğü açıklandı.
20 Ekim:
Muammer Kaddafi'nin doğum yeri ve Kaddafi yandaşlarının son kalesi olan Sirte uzun çatışmaların ardından UGK güçlerinin eline geçti. Kaddafi Sirte’de yaralı olarak ele geçirildikten sonra linç edilerek öldürüldü. BM ve Uluslararası Af Örgütü Kaddafi’nin ölümünün soruşturulmasını istedi.
23 Ekim:
Libya geçici yönetimi Bingazi’de ülkenin kurtuluşunu ilan etti. Kaddafi rejimi öncesinde kullanılan ve İtalyan işgaline karşı bağımsızlığı simgeleyen kırmızı siyah yeşil renkli ay yıldızlı bayrak yeni bayrak olarak kabul edildi.
Geciş sürecinin sorunları
Üç yıldan bu yana geçiş süreci yaşayan Libya, Kaddafi rejiminden devralınan sorunların yanı sıra kabileler arasındaki iktidar mücadelesi ve petrol gelirlerinin paylaşımındaki krizle uğraşıyor.
Ülkede demokratik kurumların tesis edilememesi, düzenli ordu ve polis teşkilatının kurulamaması da devrim sonrası çözülmeyi bekleyen önemli sorunlar arasında bulunuyor.
Tunus Cumhurbaşkanı Zeynelabidin Bin Ali’nin bir halk ayaklanması sonucu devrilmesi sonucu başlayan “Arap Baharı”ndan en çok etkilenen ülkelerin başında Libya geliyor. Muammer Kaddafi’nin 42 yıllık iktidarı altında yaşayan ülke halkının 17 Şubat 2011’de başlattığı barışçıl protestolara ağır silahlarla cevap vermesi Libya’da bir iç savaşın çıkmasına sebep olmuş, savaşta yaklaşık 35 bin kişi hayatını kaybetmişti.
Kaddafi rejimi ise resmen 23 Ekim 2011’de sona ermişti.
(AA)