Arap Baharı isimli süreçte, Libya'yı 42 yıldır "demir yumrukla" yöneten Muammer Kaddafi yönetimini devirmeyi başaran Libyalılar, 17 Şubat devriminin yıl dönümünde, silahlı gruplar ve savaş beylerinin, iktidar, meşruiyet ve kaynaklar için sekiz yıldır bitmeyen savaşının sonlanmasını bekliyor.
Afrika'nın en büyük petrol rezervlerine sahip Libya'da, 17 Şubat 2011'de başlayan ayaklanmaların ardından Kaddafi dönemi, NATO'nun askeri müdahalesi ile sona erdi. Ancak istikrarsızlık ve belirsizliklerle geçen sekiz yılda, Libya'daki aktörlerin iktidar ve doğal kaynaklar için savaşı devam ediyor.
Bugün Libya, bombalı saldırılar, suikastlar, yargısız infazlar, iç çatışma ve ekonomik buhranla mücadele ederken, istikrara kavuşmak için çözüm yolları arıyor.
Muammer Kaddafi kimdir?
Libya'da 1959'da, orduda albay olarak görev yaparken Kral İdris'i kansız bir askeri darbe ile görevden uzaklaştıran Kaddafi, Mısır'daki Cemal Abdunnasır'a yakın Arap yanlısı yeni bir yönetim başlattı. Ülkedeki petrol kuyuları başta olmak üzere, tüm ekonomik faaliyetleri millileştiren Kaddafi, devlet sosyalizmini ekonomik model olarak benimsedi.
Kaddafi, Arap ülkelerine ve uluslararası güçlere karşı yaptığı sıra dışı açıklamalarla tartışma konusu olurken, renkli geleneksel kıyafetleri ve yurt dışındaki toplantılara katılırken kurduğu çadırıyla da dünya basınının dikkatini çekti.
Libya'yı 42 yıl boyunca demir yumrukla idare etmesinin ardından Kaddafi, 20 Ekim 2011'de memleketi Sirte'de muhalif silahlı gruplar tarafından öldürüldü.
Libya'da Kaddafi'den sonra yaşananlar
Libya'da Kaddafi yönetimini sonlandıran devrim ve ardından yaşanan önemli olaylar ise şöyle:
17 Şubat 2011 - Tunus'ta fitili ateşlenen Arap Baharı isimli süreç Libya'ya ulaştı. Başta Bingazi olmak üzere birçok kentte kitlesel gösteriler başladı. Kaddafi yönetimi, gösterileri gerçek mermiyle bastırmaya çalışınca onlarca kişi hayatını kaybetti ve gösteriler ülke geneline yayıldı.
19 Mart 2011 - Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nde yapılan oylamanın ardından, Libya'da sivillerin kurtarılması için NATO'nun uygulayacağı uçuşa yasak bölge ilan edilmesi kararı alındı. Kararın ardından başta Fransa ve İngiltere olmak üzere çok sayıda NATO ve Arap ülkesi, Libya'ya hava saldırılarına başladı.
21 Ağustos 2011 - NATO bombardımanının da katkısıyla, muhalifler başkent Trablus'a girdi. Başkentteki Babul Aziziye sarayındaki çatışmaların ardından Kaddafi, Trablus'tan kaçarak saklanmaya başladı.
20 Ekim 2011 - Libya'yı 42 yıldır demir yumrukla yöneten Kaddafi, memleketi Sirte'de muhalif savaşçılar tarafından yakalanarak öldürüldü. Libya'da geçiş döneminin siyasi temsilcisi olarak kabul edilen Ulusal Geçiş Konseyi, sekiz aylık mücadelenin ardından Libya'nın "kurtarıldığını" ilan etti.
19 Kasım 2011 - Kaddafi'nin veliahtı olarak kabul edilen oğlu Seyfulislam Kaddafi, muhalif gruplar tarafından ülkenin güneyindeki Sebha bölgesinde yakalandı.
Temmuz-Ağustos 2012 - Libya'da devrimden sonra ilk genel seçimler gerçekleştirildi. Ulusal Geçiş Konseyi, görevi kurucu meclis niteliğindeki Milli Genel Kongre'ye (MGK) devretti. Libya'daki devrim döneminde mücadele eden birçok silahlı grup, silah bırakmayı reddetti. Başta Bingazi olmak üzere birçok kentte, silahlı gruplar arasında çatışmalar başladı.
11 Eylül 2012 - ABD'de internet üzerinde yayınlanan bir filmin Hazreti Muhammed'e hakaret içerdiği gerekçesiyle başlayan olaylarda, silahlı gruplar Bingazi'nin ABD Konsolosluğu'na saldırdı. ABD Büyükelçisi Cristopher Stevens, üç Amerikan koruma görevlisi ve onlarca Libyalı saldırılarda hayatını kaybetti.
Şubat-Mart 2014 - Emekli General Halife Hafter, 14 Şubat 2014'te televizyon ekranlarından yaptığı açıklamada, askeri ve hayati öneme sahip noktaların ele geçirildiğini, MGK'nin de çalışmalarının durdurulduğunu açıkladı. Hükümet ise Hafter'in girişimini "başarısız bir darbe" şeklinde niteledi.
MGK'nin görev süresini uzatma kararının ardından silahlı göstericiler parlamentoya girdi, havaya ateş açtı. Ülkenin doğusundaki Sidra limanına izinsiz demir atan Kuzey Kore bandıralı bir petrol gemisine silahlı gruplar tarafından Libya petrolü yüklenmesi ve geminin demir almasının ardından, Libya meclisi MGK, Başbakan Ali Zeydan hükümetinden güven oyunu çekti.
25 Haziran 2014 - Libya'da, düşük katılımla gerçekleşen seçimlerin ardından, MGK seçimleri tanımadığını açıkladı. MGK ve yeni seçilen Temsilciler Meclisi'ne bağlı gruplar arasında çatışmalar başladı. Yeni temsilciler meclisi, Trablus'ta çalışamadığı için ülkenin batısındaki Tobruk kentine taşındı. Tobruk'ta Temsilciler Meclisi'nin faaliyetlerinin ardından Libya'da silahlı gruplar üzerinden iktidar savaşı veren iki meclis ortaya çıktı.
Ekim 2014 - Suriye'de Rakka ve Irak'ta Musul'u ele geçiren IŞİD örgütüne bağlı gruplar, Libya'da yönetim boşluğundan faydalanarak güç kazanmaya başladı. IŞİD’e bağlı milisler, liman kenti Derna'da yönetimi ele geçirdi. IŞİD militanları, Kaddafi'nin memleketi, Sirte'yi de Şubat 2015'te ele geçirerek Libya'da etkisini arttırdı.
17 Aralık 2015 - BM'nin girişimleriyle Fas'ın Suheyrat kentinde varılan "Libya Siyasi Anlaşması" uyarınca Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) Başkanlık Konseyi kuruldu. BM Güvenlik Konseyi 2259 sayılı kararla Başkanlık Konseyi'ni Libya'nın tek meşru temsilcisi olarak tanıdı ancak konseyin sunduğu hükümet listeleri General Halife Hafter'in baskıları nedeniyle Tobruk'taki Temsilciler Meclisi'nde onaylanmadığı için süreç tıkandı.
Eylül-Aralık 2016 - Libya'da emekli general Halife Hafter'e bağlı güçler, eylül ayında ülkenin doğusundaki petrol sahalarını kanlı çatışmaların ardından ele geçirdiğini duyurdu. Başkanlık Konseyi'ne bağlı silahlı gruplar ise sahil kenti Sirte'yi 18 aylık mücadelenin ardından IŞİD güçlerinden temizlediğini açıkladı.
11 Haziran 2017 - Muammer Kaddafi'nin oğlu Seyfulislam Kaddafi bir milis grubu tarafından serbest bırakıldı.
Temmuz 2017 - Bingazi'nin üç yıl süren çatışmaların ardından IŞİD’den temizlendiği açıklandı. Libya'nın en büyük ikinci kenti Bingazi, operasyonların ardından büyük yıkım yaşadı.
Eylül 2017 - BM Libya Özel Temsilcisi Gassan Selame, üç aşamalı bir eylem planı önerisinde bulundu. Selame, BM tarafından kabul edilen Suheyrat Anlaşması'nın reformu, ülkedeki tüm grupları bir araya getirecek ulusal diyalog forumu düzenlenmesi, son olarak anayasa referandumu ve bu anayasaya bağlı parlamento cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılmasını çözüm olarak sundu. Ancak bugüne kadar BM çözüm planındaki hiçbir adım tamamlanmadı.
Aralık 2017 - Akdeniz üzerinden Avrupa'ya göçmek için Libya'ya gelen ve burada silahlı gruplar tarafından köle pazarlarında satılan Afrikalı göçmenlerin haberleri BM'yi harekete geçirdi. BM, Afrikalı göçmenlerin Libya'dan çıkarılması için çalışmalara başladı.
Ağustos 2018 - Afrika'nın kanıtlanmış en büyük petrol rezervlerine sahip Libya'nın toplam petrol ihracatının yüzde 60'ının yapıldığı Petrol Hilali bölgesinde yaz boyunca süren çatışmalar şiddetlendi.
Libya Ulusal Petrol Kurumu, çatışmalar nedeniyle üretimin günlük 1,1 milyondan 500 bin varil seviyesine düştüğünü açıkladı. Söz konusu düşüşün, Libya'yı günlük 67 milyon dolar zarara uğrattığı kaydedildi.
Libyalı bir sivil toplum kuruluşunun raporuna göre 2018 yılı boyunca belirli aralıklarla şiddetlenen çatışmalarda, bin 567 kişi öldü, 2 bin 11 kişi yaralandı ve 141 kişi kaçırıldı.
Muammer Kaddafi yönetimini devirmeyi başaran Libya, sekiz yılın ardından üzerinde oturduğu zengin petrol rezervlerinin sağladığı refahı, istikrar içinde tatmanın özlemini çekiyor. (AA)