“Allah’a ortak koştular (Ce’alû li(A)llâhi şurakâe).” ifadesi, iki Mekki surede üç defa geçmektedir. Bu yazıda söz konusu ifadeyi içeren ayetler, içlerinde bulundukları surelerin iniş sırasına göre ele alınacaktır.
Şirk çeşitlerinden birisi de insanların, cinleri Allah’a ortak kabul etmeleridir: “Cinleri Allah'a ortak koştular. Oysaki onları da Allah yaratmıştı. Bilgisizce O'na oğullar ve kızlar yakıştırdılar. Hâşâ! O, onların ileri sürdüğü vasıflardan uzak ve yücedir.” (Enam, 6: 100). Cinler de insanlar gibi bir topluluktur ve ilahlıkta bir payları söz konusu değildir. Zaten yaratılmış varlıkların ilahlığı söz konusu olamaz. Bir kanıta dayanmaksızın onları Allah’ın ortakları görmek şirktir. Cin, görünmeyen varlık anlamına geldiği yaklaşımı doğru kabul edilirse söz konusu cinlerin, melekler olması da muhtemeldir. Çünkü müşrikler, meleklerin Allah’ın kızları olduğunu iddia etmektedir (Nahl, 16: 57). Mekkeli müşriklere benzer şekilde Yahudilerin bir kısmı Üzeyr’i, Hristiyanların geneli de Hz. İsa’yı Allah’ın oğlu kabul edip kâfir olmuşlardır (Tevbe, 9: 30). Kendisinden başka ilah olmayan Allah’ı bir baba olarak tasavvur etmek ve çocuklarından söz etmek şirktir.
Kâr-zarar hesabı yapmak insan yapısına uygun bir şeydir ve hemen “pragmatizm” ile suçlanmamalıdır:“(Resulüm!) De ki: ‘Göklerin ve yerin Rabbi kimdir?’ De ki: ‘Allah'tır.’ O halde de ki: ‘O'nu bırakıp da kendilerine fayda ya da zarar verme gücüne sahip olmayan dostlar mı edindiniz?’ De ki: ‘Körle gören bir olur mu hiç? Ya da karanlıklarla aydınlık eşit olur mu?’ Yoksa O'nun yarattığı gibi yaratan ortaklar buldular da bu yaratma onlara, benzer mi göründü? De ki: Allah her şeyi yaratandır. Ve O, birdir, karşı durulamaz güç sahibidir.” (Rad, 13: 16). Ayetten anlaşıldığı kadarıyla Resul (s), müşriklerin ed kabul ettiği “tek yaratıcı”nın varlığına dikkat çeken bir soru sormakta ve onları beklemeden yanıtı kendisi vermektedir; çünkü bu gerçekte hiç şüphe yoktur. Allah’ın yarattıkları gün gelip yok olacağına göre onları Allah’a ortak koşup, onlardan umut beslemek de neyin nesidir? Allah dilemedikçe fayda veya zarar veremeyecek varlıklar aciz olduğuna göre Allah’a ortaklık edebilmeleri mümkün müdür? Kural basittir: Yaratamayan, ilah da olamaz. Bu gerçeği görmeyenler, görmezden gelenler kör kimse gibidir. Gördükleri gerçeklere gözlerini kapaya kapaya kendilerini körleştirmişlerdir. Onlar vahyin aydınlığını, şirkin karanlığına üstün tutmamışlardır. Bu nedenle onları ebedi azap beklemektedir.
Allah, kullarını yaratıp kenara çekilmiş değildir; onları takip etmektedir. Buna rağmen insanların bir kısmı sadece O’nun gücünün yeteceği konularda ölü ya da diri kimselerden/şeylerden ilahlar edinmektedir: “Herkesin kazandığını gözetleyip muhafaza eden, (hiç böyle yapamayan gibi olur mu?). Onlar Allah'a ortaklar koştular. De ki: ‘Onlara ad verin (onlar necidir?). Yoksa siz Allah'a yeryüzünde bilemeyeceği bir şeyi mi haber veriyorsunuz? Yahut boş laf mı ediyorsunuz?’ Doğrusu inkâr edenlere hileleri süslü gösterildi ve onlar doğru yoldan alıkonuldular. Allah kimi saptırırsa artık onu doğru yola iletecek yoktur.” (Rad, 13: 33). Ayette şirki ifade etmek için “hile” kelimesi kullanılmıştır. Dünyada şirkten gelir temin eden bir kitle vardır. Bunlar belli bir harcama yaparak kurdukları hilelerle insanları batıl bir dine tabi olmaya ikna ederler. Tanıtımını yaptıkları sahte tanrılara tabi olanların, ekonomik ve sosyal işlerinde önlerini açarlar. Bu, onların dünyevi anlamdaki şefaat inançlarının somutlaşmış halidir. Böylece dünyevi anlamda itibar kazanırlar. Allah’ın haram kıldığı içki, kumar, zina vs. kötülükler, ilah olarak takdim edilen kimselerin örnekliği (!) ile helal hale getirilir ve ifsat yaygınlaşır. Yunan tanrılarından örnek verecek olursak Zeus ile çapkınlık, Hermes ile kumarbazlık, Afrodit ile “koca boynuzlama” vs. meşruluk kazanır. Yani en büyük günah olan şirk, toplum ahlakını da bozmaktadır. Dünyada kendilerini şirk ile rezil edenler, ahirette de kaybedenlerden olurlar.
Görüldüğü gibi insanlar; cinleri, melekleri, insanları, kendilerine zarar ya da fayda vermekten uzak olan putları Allah’a ortak koşmakta ve eşi, ortağı olmayan yaratıcıya kulluğu terk ederek değerlerini düşürmektedirler. Cehennem de onları beklemektedir.