Nermina Kuloglija / Balkan Transitional Justice
Çev: Hatice Orhan / Haksöz-Haber
Lejla Avdic, ailesinden de birkaç kişinin katledildiği Srebrenitsa soykırımından kurtulduğunda dokuz yaşındaydı. Buna rağmen, 2011 yılında Srebrenitsa'da yaşamak için geri döndü fakat çok geçmeden dini nedeniyle yeni zorluklarla karşılaşmayı beklemiyordu.
Vekil anaokulu öğretmeni olarak iş bulduktan kısa bir süre sonra Avdic Sırp ebeveynlerin örtü taktığı için kamusal kurumda çalışmaması gerektiğine dair bir dilekçe imzaladıklarını söyledi.
“Bunu 1995 te yapılana benzer şekilde beni şehri terketmeye zorlamak için yaptıklarını düşündüm. ” Dedi.
“O anda şehirden ayrılmak istedim, buradan kaybolmak istedim, hayatta kalmak istemedim, ama sonra yeniden gücümü topladım”
Ne olursa olsun yine de Srebrenitsa’da kendini güvende hissettiğini ama savaştan sonra şehre geri dönen diğer Boşnaklar gibi sistematik ayrımcılıktan şikayetçi olduğunu söylüyor.
“Beni korkutan şey, çocuklarımızın geleceği, karşılaşacakları zorluklar.biz bugün bu problemlerle karşılaşıyorsak, yarın onları neler bekliyor kim bilebilir?” diye sordu.
Uluslararası ve yerel mahkemelerin soykırım olarak sınıflandırdığı, Temmuz 1995'te Bosnalı Sırp güçleri tarafından 7.000'den fazla Boşnağın öldüğü katliamın 25. yıldönümünü için bu hafta anma törenleri düzenleniyor. Ancak Srebrenitsa 'nın da bulunduğu Bosna’nın Sırp nüfusun hakim olduğu Sırp Cumhuriyeti'ndeki yetkililer, katliamların soykırım oluşturduğunu kabul etmiyor ve ölü sayılarını sorguluyorlar. Srebrenitsa lı Boşnaklar bu girişimleri ızdırap dolu trajedilerinin önemsenmemesine bağlıyorlar ve milliyetçi söylemin kalıcılığından endişe ediyorlar.
2016’da Srebrenitsa’nın savaş sonrası ilk Boşnak olmayan belediye başkanı seçilen Sırp Mladen Grujiçiç, soykırım tanımını reddedenlerden biri.
Grujicic BIRN e “Sırp halkının geri kalanıyla aynı görüşü paylaşıyorum” şeklinde konuştu.
“Bunu söylememin birçok nedeni ve argümanı var, görüşümü birçok kez ifade ettim, ama bunu başka birine karşı olmak için değil yeterli sayıda kanıt ve argümanım olduğu için yaptım. ” dedi
Yerel imam Ahmed Hrustanoviç, Grujiç'in son dört yıldaki görev süresi boyunca “Srebrenitsa soykırımı inkar politikası” nın güçlendirildiğini söyledi.
Hrustanovic “Soykırım oldu, çok insan öldü ve Sırp Cumhuriyeti kurumları ve belediye başkanımız hala bunu inkar ediyor. Sizin ve akrabalarınızın ne acılar çektiğini bildiğinizde, bunları dinlemek zor. ” şeklinde konuştu.
Yerel konseyler tarafından finanse edilen 'nefret söylemi' sitesi
1991'de Srebrenitsa 'nın 36.000'den fazla sakini vardı ve o yıl yapılan nüfus sayımına göre 27.000'den fazlası Müslüman olarak belirtildi.
Kentin Boşnakları 1995'te soykırımda sürgün edildi, kaçtı veya öldürüldü, fakat 2013'teki son nüfus sayımına göre 7.000'den fazlası orada yaşamak için geri döndü.
Ahmed Hrustanoviç Srebrenitsa'yı 1993 yılında bir çocukken terk etti, ancak babası şehirde kaldı ve iki yıl sonra soykırım sırasında öldürüldü. Hrustanoviç 20 yıl sonra Srebrenitsa 'ya geri döndü ve ilk başta engellerle karşılaşsa da şimdi inşa ettiği hayattan ve komşularıyla olan ilişkilerinden memnun olduğunu söylüyor.
Ancak artan sözlü milliyetçilikten endişe ettiğini de sözlerine ekledi. Kısa bir süre önce, anonim bir Twitter hesabından paylaşılan, kasabadan sürülmesini isteyen bir gönderi hakkında işlem başlatmak zorunda kaldı.
Ayrıca, Sırp eğlence düşkünü insanların yıllık Ortodoks Noel araba konvoyları için de üzgün: “Ocak konvoyları gittikçe daha yüksek sesli hale geliyor” dedi.
Bu Ocak ayında, katliamların kurbanlarının gömüldüğü Srebrenitsa Anıt Merkezi'nden gürültülü bir konvoy geçişi yapıldı ve bazı kişiler Sırp milliyetçi Chetnik şarkılarının arabalardan çalındığını duyduklarını söyledi.
Devlet savcılığı bu olay üzerine bir soruşturma başlattı, ancak o zamandan beri gelişmelerle ilgili herhangi bir güncelleme yapmadı. BIRN'e hala dava üzerinde çalışıldığı söylendi.
Başkan Grujiçiç, “başkalarını rahatsız hissettiren” eylemleri savunamayacağını söyledi.
“Ancak her şeyi tek tek kontrol etmek neredeyse imkansızdır. Bu tür durumlar her zaman olmuştur, bu yüzden tüm bu durumlar Srebrenitsa'da normal hale gelmiştir, çünkü belediye başkanı bir Boşnak olduğu zaman Boşnakların bayrakları, şarkıları ve sloganları ile konvoylar yapılıyordu. ”dedi.
Ayrıca Despotovina adlı bir web sitesinin Ocak 2019'da Ortodoks Noel kutlaması sırasında çekilen bir fotoğrafı, Bosnalı Sırp Ordusu komutanı Ratko Mladiç'in Temmuz 1995'te şehre girdiği sırada Boşnakları sürgün etmeye ve öldürmeye başlamadan hemen önce söylediği “Burada başka bir büyük Sırp kutsal gününün arifesinde Srebrenitsa'dayız’ sözü ile birlikte yayınlaması tartışmaları daha da alevlendirdi.
Despotovina web sitesinde sahipleri ve çalışanları hakkında hiçbir bilgi yok. Yetkili, iki Sırp bakanlığının -dışişleri,kültür ve bilgi bakanlıkları-desteğiyle çalıştığını söylüyor , ancak fon miktarı belirtilmemiş.
Dışişleri bakanlığı BIRN'in sorusuna yanıt vermezken, Sırp kültür bakanlığı Despotovina'ya para vermediğini söyledi.
Sitede, Sırp Cumhuriyeti'nde bulunan Bratunac belediyesi tarafından önemli miktarda para verildiği belirtiliyor. Srebrenitsa belediyesi 2019 yılında Despotovina derneğini desteklemek için bütçesinden 1.500 Bosna Mark ını (766 avro) ayırdı.
Srebrenitsa'da yerel bir sivil toplum aktivisti olan Valentina Gagic, Despotovina sitesinin “nefret söylemi ve insan olarak kabul edilemez bulduğu bazı terminolojiler” kullandığını gördüğünü söyledi.
Ancak belediye başkanı Grujiçiç buna karşı çıktı: “Nefret söylemi yaydıklarını fark etmedim. Duruşlarını ortaya koydular, bazı menfaatleri veya belirli bir grup insanın menfaatlerini temsil ediyorlar” dedi.
Despotina BIRN in röpartaj talebine cevap vermedi. Despotovina derneğinin üç kurucusundan biri olan yerel rahip Aleksandar Mladjenovic ise BIRN ile konuşmayı reddetti.
Bu yıl 12 Mart'ta Despotovina, Ratko Mladiç'in fotoğrafını “General doğum günün kutlu olsun” başlığıyla yayınladı. Mladiç şimdilerde kendisini Srebrenitsa soykırımı ve diğer savaş suçları nedeniyle ömür boyu hapse mahkum etmiş Lahey mahkemesine temyizde bulunuyor.
Doğu Alternatif Derneği de Mladiç'in her yıl doğum gününü kutlar ve soykırımın gerçekleşmediği mesajıyla Srebrenitsa'daki Bosnalı Sırp askeri komutanının posterlerini asar.
Doğu Alternatifi, Temmuz 1995'te Srebrenitsa'dan birçok Boşnağın infaz edildiği Bratunac yerel meclisinin eski bir üyesi olan Vojin Pavloviç tarafından yönetiliyor.
Pavloviç “Ratko Mladiç'in posterlerini asmamız ve sağlık sorunlarından kurtulmasını desteklememiz tamamen normaldir. Bir insanın başka bir insanın sağlığını dilemesinden daha normal ne olabilir”. Diyor. Mladic Laheyde tutukluyken iki inme ve bir kalp krizi geçirdi ve bu yılın ilk başlarında kolon (kalın bağırsak) ameliyatı oldu.
Pavloviç, Doğu Alternatifinin “Sırp Cumhuriyeti'nin yararına Rusya ve kardeş ülkelerle işbirliği içinde” olduğunu söyledi.
“NATO ve AB'ye [katılmaya] karşıyız. Ayrıca Sırpların çektikleri acılar hakkındaki gerçeği kanıtlamak, kültürel gelenekleri beslemek ve Sırp halkı ve Sırp Cumhuriyeti ile ilişkili diğer her şey bizim temel hedeflerimiz.” şeklinde açıkladı.
Milliyetçi anlatıların bölgedeki çocukları da etkilediğine dair kanıtlar var. Ortodoks Noel konvoy olayından kısa bir süre sonra, Srebrenitsa'daki bir ilkokuldaki Sırp öğrenciler, II. Dünya Savaşı'ndaki Sırp milliyetçi savaşçılarına ve 1990’lardaki Balkan savaşlarına atıfta bulunarak Instagram'da “Çetnik Kardeşler” başlıklı bir grup fotoğrafı yayınladılar. Fotoğrafın okulda milliyetçiliği, nefreti ve ayrımcılığı desteklediğini iddia eden Boşnak ebeveynler gösteri düzenledi ve bazı öğrenciler disiplin cezası aldı.
Grujiçiç, bu olaydan sonra herhangi bir etnik grubu “rencide edici dersleri okutmamak” ya da farklı etnik gruptaki öğrencilerin onları rahatsız edebilecek dersleri almamasına izin vermek için bir mutabakata varıldığını söyledi.
Savaştan okulda bahsedilmedi
Helsinki İnsan Hakları Komitesi'nden Aleksandra Letic, çocukların Srebrenitsa bağlamındaki anlamını bilmeden dini veya etnik kimliklerini ifade ettiklerini söyledi.
“Bu yıkıcı. Sadece toplum ve geçmişin mirasıyla uğraşan kurumlar başarısız olmadı, eğitim sistemi de resmi ve gayri resmi eğitimde sınıfta kaldı.Hatta sivil toplum örgütleri ve bu konuyla ilgilenen diğer kişiler ve çocukları eğitmesi gereken ebeveynlerde bu konuda başarısız oldular. ”dedi. “ Büyük resim endişe verici ve yıkıcı”
1992-95 savaşında toplum içinde derin bölünmelerin yaşandığı Bosna-Hersek'teki eğitim müfredatı, sadece kısaca çatışmadan bahsediyor.
“Okula giderken, 11 Temmuz'dan [Srebrenitsa katliamlarının yıldönümü anıldığında ] hiç bahsedilmedi; son savaştan bile bahsedilmedi. ”diyor Srebrenitsada eski lise öğrencisi olan Senad Dzananovic
“Okullarda tanıtılması gereken, barış için öğrenmekken Bosna-Hersek'in özel bağlamına göre düzenlenmiştir ve ne kadar zor veya politik olarak zor olursa olsun, bize olan şeyler hakkında ortak bir anlatı olmalıdır. ”diyor Letic
“Srebrenitsa'da soykırım hakkında konuşan bir [etnik] grubunuz olamazken, diğerleri korkunç bir suçu rahatça destekleyebiliyor ” diye ekledi
Soykırımın 25. yıldönümü anma törenleri bu yıl koronavirüs nedeniyle küçültüldü. Sekiz kurbanın kalıntıları gömülecek, ancak organizatörler insanları Srebrenitsa Anıt Merkezine gitmek yerine televizyonda izlemeye çağırdı.
Bununla birlikte, bu yıl ilk kez Doğu Alternatifi, Bosnalı Sırpların Temmuz 1995'teki 'zaferini' öne sürerek kendi rakip etkinliğini düzenlemeyi planlıyor.
Pavloviç, “11 Temmuz'u bir zafer günü ve Srebrenitsa'nın kurtuluş günü olarak tarihe işleyeceğiz” dedi.
Letic, milliyetçi söylemin kontrolsüz bir şekilde tırmanmaya devam etmesi durumunda, gelecekte bir noktada, Sırp kalabalığının 11 Temmuz'daki soykırım anma törenleri sırasında Srebrenitsa Anıt Merkezi'ne yürümeye karar verebileceği konusunda uyardı.
“Henüz bunu yapmaya cesaret edemiyorlar, çünkü çatışma korkuları var, ancak işler bu şekilde devam ederse ve bunu çözmek için hiçbir şey yapılmazsa, bir aşamada, sevdiklerini gömen insanların hemen yanında birden slogan atan ve pankartlar taşıyan insanlar olmaya başlayacak. ” dedi.