Bahadır Kurbanoğlu / Perspektif
Sığınmacıları kurban vererek göçü yönetemezsiniz
Öncelikle, bugün gelinen noktanın çift başlı yozlaşma ikliminin bir sonucu olduğunu tespit etmek gerek. Ana muhalefet ve ayrımcı partilerin ulusalcı söylemler üzerinden iktidarı yıpratmada konforlu alan olarak gördükleri yabancı düşmanlığının 12 yılın ardından söylem üstünlüğünü ele geçirdiği nokta bu. Bu ahlak dışı siyasetin “başarılı” olmasını kolaylaştıran ise iktidarın yönetimsel yozlaşmasıyla çakışması ve onun da kendi zaaf, cürüm ve günahlarının bedelini göçmenlere yükleyen bir siyasi yol yürümeyi tercih etmesi.
Siyasetteki çifte yozlaşma sığınmacıları sahipsiz kıldı
Siyasette tüm ideolojik ve etnik kimliklerin bir şekilde sahipleri olduğu halde, sığınmacılar temsiliyet noktasında artık sahipsiz görünüyorlar. “Artık” diyoruz, çünkü 2000’li yılların başarılı siyasetleri sayesinde iktidar, hem İslam dünyasında hem de ülkede ciddi bir halk desteğini arkasına almaktaydı. İçte ve dışta demokrat kesimlerin de İslami STK’ların da büyük desteğini alan iktidar, inşa ettiği ahlaki meşruiyet ile Arap Baharı’ndan mülteci siyasetine değin her konuda söz ve icraat üstünlüğünü elinde tutuyordu. Bu da, Suriye politikası karşıtlığı bir yana, bunu bahane edip sığınmacı karşıtı söylemlere yol veren muhalefetin sözünün ciddiye alınmasını veya etkili olmasını engellemekteydi. Son 7-8 yıllık önce kötü eko-politik yönetim, ardından dış politikadaki tutarsızlıklar ve hepsiyle birlikte hukuksuzlukların ve yolsuzlukların ivmelendiği yozlaşma iklimi bu üstünlüğü sona erdirdi.
Sığınmacıların hamisi pozisyonunda olan hümanist, demokratik ve muhafazakâr-mütedeyyin sivil toplum unsurları (ki sayıları 400’leri geçmekte) bu rolü ifa etmeyi sürdürmeye çalıştıkları halde karşılarında artık sadece muhalefet değil, iktidar mahfillerini de buldular. Nitekim günümüzde en fazla şikâyet konusu olan, Göç İdareleri ve Geri Gönderme Merkezlerindeki (GGM) bürokratik kadroların belli ideolojik çevrelerden olması da hukuksuz ve hedefsiz, sığınmacıları kriminalize eden yozlaşma iklimini katmerleştirdi. Sığınmacılar bir yandan faşizan söylemlerin hedefi haline gelirken, diğer yandan kötü yönetimin göç siyasetinde görevli kadrolarının kodlarında da negatif anlamlarla anılmaya başlandı.
Hastalıklı anti-Arap, anti-Suriyeli, ulusalcı ve faşizan söylemlerin halkta etkili olmasının en önemli saiki, geçim şartlarının olumsuzlaşmasının asıl sebebinin ülkenin başına “sığınmacıların musallat edilmesi” olarak zihinlere kodlanması oldu. Toplumun önemli bir bölümü, kötü yönetim, yandaş ve akraba kayırmacılığı, yolsuzluk ve rant politikaları ile fakirleştiren iktidarın başına bir de sığınmacı “belasını” sarmış olmasını öfkesinin merkezine koyarken, iktidar da içine düştüğü girdapta bu “bela”dan kurtulmak dışında bir çözüme yönelemez oldu. Artık entegrasyon politikalarının konuşulduğu günler de geride kaldı. Göç olgusunun ülkeye getirdiği faydaları akademik göç çalışmaları ve istatistiklerle ispat da gündemde değil. “Sığınmacılar kötü ve ülkeye zararlı” illüzyonu, tersini söyleyen akademik ve bilimsel çalışmaları çoktan gölgede bıraktı.
Geldiğimiz noktada zihni “geri gönderme”den başka bir şeye çalışmayan devlet aklının resmini 1-2 Kasım 2024 tarihinde İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi’nce gerçekleştirilecek olan “III. Uluslararası Göç Konferansı”nın konu başlıkları özetlemekte:
- Geri Dönüşte Ülke Politikaları
- Geri Dönüş Motivasyonu
- Gönüllü Geri Dönüş Yolculuğu
- Geri Dönüş Sonrası Yeni Başlangıç
- Geri Dönüş ve Teknoloji
Kayseri ve sonrasını doğru anlamak
İkitelli, Altındağ, Torbalı, Güzelbahçe derken, bu defa Solingen benzeri olaylar zincirine Kayseri dahil oldu. Kayseri’deki pogromvari olayların gerçekleşme biçimi, yayılım hızı, diğer şehirlere sıçrama biçimi, pek çok cevapsız soruyu da beraberinde getirdi.
Türkiye’nin güvenlik konsepti içinde yer alan bölgelerdeki yönetim sorunları nasıl çözülecek? Buralardaki memnuniyetsizlikleri giderecek alternatif formüller nelerdir? Mesela Rusya ile görüşüp Esed’i masaya oturmaya razı ettiğiniz Suriye coğrafyasına ilişkin “uygulanabilir” gelecek projeksiyonunuz nedir? Halkından 1 milyon 400 bin kişiyi katletmiş, Lübnan’dan, Ürdün’den, Türkiye’den gönüllü ya da zorla tehcir edilmiş insanların tutuklanma ve işkence dahil insani trajediler yaşadığı, 2015’teki BM kararlarının uygulanamayıp/uygulanması engellenip uluslararası güvencenin sağlanamadığı, savaş koşullarının halen devam ettiği, tehcir edilen bir kısım insanın YPG gibi örgütlerin zorla silah altına alma siyasetlerine kurban verilme risklerinin had safhada yaşandığı, ya da Türkiye’nin yönetimindeki ekonomik, yönetimsel ve demografik problemlerin olduğu bölgelere gönderilmelerinin bambaşka sorunlara kaynaklık edeceği bilindiği halde, “geri gönderme siyaseti”nin ötesinde bir yaklaşım modeline rast gelinmediği bir ortamda sığınmacıların yaşam güvenceleri nasıl teminat altına alınabilecek?
Sığınmacı karşıtı söyleminin ağır etkisi altındaki siyaset, Suriyeli göçmenlerin dehumanize edilmesi, şeytanlaştırılması ve pogrom hikâyelerini betimleyen iki simge kazındı zihinlerimize. Biri, “Kur’an Kursu Türklere Aittir” uyarı yazısı; diğeriyse, bir Suriyelinin ağzından dökülen, “Çaresizce evlerimizin yakılışını izledik, tıpkı savaş günlerindeki gibi” sözleri. Resmî ideolojinin, hastalıklı ulusalcılığın, İslamofobi’nin, anti-Arap zihniyetin ve 10 yıl önceki anti-Kürt söylemlerinin tekrarlanmasının çare olmadığını bildiğimiz halde izlemek zorunda kaldığımız günlerdeyiz.
İçişleri Bakanı’nın yerel halkın yüreğine su serpmek ve sorumluluğu dağıtmak için meseleyi suç örgütlerine bağlayan tweet’ler atması, son bir yıldır ivmelenen yanlış siyasetleri maskelemenin ötesinde bir anlam ihtiva etmiyor. Sonuçta bunların yaşanmış olması, Konya’daki Halep lokantasının taşlanarak yerle bir edilmesi ya da Antalya Serik’te yaşayan, YPG’den kaçarak ülkemize gelen 17 yaşındaki Ahmet El Naif’in linççi güruhlarca katledilmesi bir başarısızlık olarak önümüzde duruyor. Böylesi bir trajedinin ardından Kayseri’de bir tane bile sığınmacı evini ziyaret etmeden, linççi güruhlara burada iki çift söz söylemeden ayrılmış olmasının da bu güruhları cesaretlendirmekten başka bir anlamı bulunmuyor. Ev yıkmak için “kepçe bulup getiren” kişilere dönük tedbirlerin alınıp alınmadığı da net biçimde ortaya koyulmuş değil. Başta Cumhurbaşkanı olmak üzere devletin en üst makamlarından olayların ardında istihbari yapıların olabileceği imaları yapıldığı ve halkın bu provokasyonlara gelmemesi gerektiği hatırlatıldığı halde sığınmacılara dönük “örgütlü” saldırıların Konya, Antalya, Bursa gibi illere sıçraması engellenemedi. Bu tablo da pek çok gözlemci açısından, sığınmacıların bir parça korkutulup “gönüllü” olarak ülkeyi terk etmelerini sağlayacak bir iklimin bizzat devletin de gönlünden geçiyor olabileceği algısını beraberinde getirdi. Öyle ya da değil ama sonuçta devletin onlarca evin, dükkânın, aracın yakılıp yıkılması hadiselerinde aciz kalmasını tarif edebilecek bir yetkiliye ulaşabilmek mümkün olamadı.
Dahası; devlet yetkililerinden, nereye varacağı bilinmez pogrom vahşeti karşısında yeterli sesin çıkmaması bir yana, Kayseri gibi kadim muhafazakâr kimliğiyle malum bir sanayi şehrinde müftüden, belediye başkanından veya Sanayi Odası gibi teşekküllerden tek bir tepkinin, dayanışma ve barış mesajının gelmemesi de tepki topladı. Yerelde, kapalı kapılar ardında iş gücünün tehdit altında olduğu ve Suriyelilerin şehri terk etmelerinin iş piyasasını olumsuz etkileyeceği şikâyetlerinde bulunan iş çevreleri ve dahi ilgili bakanlıktan konuyla ilgili tek bir açıklama gelmedi. Devlet, sade suya tirit açıklamalar dışında sessiz kalır, esas böyle zamanlarda görünür olması gereken Diyanet İşleri Başkanlığı lal kesilirken, şehir bu manada derin bir sessizliğe büründü. Sessiz kalarak, geçiştirerek, örterek bir tehlikeyi daha savuşturduğumuzu zannetmiş olduk! Halbuki daha önce olanlar bugünlerin habercisiydi; Kayseri’nin nelere gebe olduğunu da eğer gerekli tedbirler alınmazsa belki de çok uzak olmayan bir gelecekte daha acılarını tecrübe ederek göreceğiz.
Irkçılık yine geçiştirildi; cezasızlıkla ödüllendirildi
Hepsinden öte, bazı gözaltı ve tutuklamalar gerçekleştiyse bile, yangına körükle gidenlere ilişkin cezasızlık iklimi sürdürüldü. Sinan Oğan’ın Türkiye İttifakı ve Ümit Özdağ’ın Zafer Partisi’nin başını çektiği Ata İttifakı’nın bileşenlerinin olayların öncesi ve sonrasında yaptığı paylaşım ve açıklamalar herhangi bir müeyyide konusu yapılmadı. Özdağ’ın ve partisinin trollerinin Nisan ayında Kayseri’nin sokak sokak, adres adres, dükkân dükkân haritasını çıkardıkları ve sığınmacıları belli odaklara hedef gösterdikleri video da; sadece Göç İdaresi’nin uhdesinde bulunması gerekirken -belli ki içeriden- sızdırılmış olan ve sığınmacıların isim ve adres bilgilerini içeren listenin “Ayaklanış Türkiye” adlı bir hesaptan “14 yaşındaki bir çocuk” eliyle paylaşılıp Özdağ tarafından sitayişle lanse edilmesi de; Oğan’ın düzensiz göçle mücadelede sokak sokak dolaşan minibüsleri paylaşıp bu “planlı politika”da kendi iradesinin de payı olduğunu ima eden paylaşımı da -duyarlı çevrelerin serzenişleri dışında- kayda alınmadı.
Oysa olayların dış istihbarat boyutunun gizemi bir tarafa (ki bu varsa zaten devlet gerekeni yapıyor olmalıydı) içerideki örgütlü yapıların kendilerini aleni teşhirinin göz ardı edilmesi ne insani ne hukuki ne de güvenlik boyutu açısından kabul edilebilir. Kayseri gibi bir facia yaşandıktan sonra bile pervasızlığı, pişkinliği, cesaretli (!) şekilde sürdüren ve farklı illerde baskı ve saldırılarına devam eden güruhların sırtlarını bu iklime dayadıklarını ve cezasızlık zırhından cesaret aldıklarını tespit etmek mümkün.
Görüldüğü üzere artık mesele çok daha geniş boyutlu olmak kaydıyla ele alınması gereken bir hal almış durumda. Hükümet-devlet siyaseti hukuksuzluklar da içerse, “geri dönüş” kodlu olmak üzere bir karara varmış görünüyor. İçeriyi ve sınır ötesini planlama becerisinin ötesinde, kitlelerin gazını almaya dönük popülist ve popülist olduğu ölçüde yanlış bir karar bu. Süreci yönetmeyi değil günü kurtarmayı önceleyen, Suriyelileri nasıl daha fazla gönderebiliriz dar görüşlülüğünün göç politikası olarak benimsendiğini düşündüren bir savrulma görüntüsü. Kitlelere de “merak buyurmayın ama davulla zurnayla, ama zorla bir şekilde bu fazlalıkları ülkeden göndereceğiz” mesajını veren bir siyaset dili de bu savrulma haline eşlik ediyor görünüyor.
Ne yapmalı?
Ama bu böyledir diye bir çaresizlik ve ümitsizlik iklimine teslim olmanın manası yok. Nitekim burada doğup büyüyenler de dahil olmak üzere, toprakları sütliman bile olsa ciddi bir mülteci nüfus ülkemizde kalmaya devam edecek. O halde konjonktür rüzgârına kapılmaktansa akıl tutulmalarından sıyrılıp çıkmaya gayret gösterilmeli; sabır ve metanetle doğru entegrasyon politikaları üzerinde çalışıp bunların topluma doğru bir iletişim diliyle aktarılması çabası içinde olunmalı.
İktidar, göçü yönetme ödevini daha fazla oyalanmadan gerçekten ve bütün boyutlarıyla üstlenmeli.
Makro bir yol haritası belirlemenin dışında, günlük vakalar, mağduriyetler, hukuksuzluklar, ırkçı saldırganlıklar ivedilikle Meclis kürsüsüne taşınmalı.
İktidarın bu konularda duyarlı vekilleri ve muhalefetin demokratik kadrolarıyla sığınmacı dostlarının bir araya gelmesi sağlanmalı. Irkçı siyasi figürlerin ifa ettiği görevin benzerini tersinden üstlenecek vekil/vekiller iş başında olmalı. Bu vekiller bundan sonraki mesaisini sivil toplumla iş birliği içinde Meclis’te bu konuları gündemleştirmeye ayırmalı.
Sığınmacıları yüz kızartıcı biçimde siyasi araç olarak kullanmaktan vazgeçmiş, onlar için de adalet isteyen, bir ayağı mutlaka Meclis’te olması gereken, akademi ve sivil toplum tarafından desteklenen, medyayı, sokağı ve meydanları da aktif olarak kullanacak bir muhalefete ihtiyaç var.
Hem iktidarı hem de muhalefeti iki yönlü eleştirecek, toplumu selim bir akıl ve uygun bir dille sığınmacılarla ilgili olarak doğru yönde bilgilendirecek, gerçek bekamızın onların felaketine bağlı olamayacağını cesurca dile getirecek uzun soluklu bir perspektife ihtiyaç var.
Dileyelim Serik’te öldürülen Suriyeli çocuğun acısı bizi sarsıp uyandıran son trajedi olsun ve Türkiye bu sorunun üstesinden gelebilsin.