Uluslararası toplumun gündeminden düşmeyen İran nükleer programında dün tarihi bir adım atıldı. 1974 yılından bu yana inşası süren Buşehr nükleer santraline ilk yakıt doldurulmaya başlanırken, İsrail'in santrale yönelik herhangi bir saldırısı da radyasyon korkusu nedeni ile artık imkansız hale geldi. İsrail ve Batılı ülkelerin tepkisine rağmen Rusya, santrale yakıt dolum işlemini bir hafta içinde tamamlayacak. Yıl sonundan önce de İran'ın ilk nükleer santralinden elektrik üretimi başlayacak. ABD ve Avrupa Birliği ülkeleri ek yaptırımlarla İran'ı nükleer programından vazgeçirmeye çalışırken, İran Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad Buşehr ölçeğinde 20 yeni nükleer santral yapacaklarını söyledi. El-Cezire'ye konuşan İran lideri Batılı ülkelere güvenmediklerini, nükleer santrallerde kullanılmak üzere kendi yakıtlarını da kendilerinin üretmek zorunda olduğunu ifade etti. Buşehr nükleer santraline ilk yakıt dolumu çerçevesinde düzenlenen törene Rusya Atom Enerjisi Başkanı (Rosatom) Sergey Kriyenko ve İran Atom Enerjisi Kurumu'nun (İAEK) Başkanı Ali Ekber Salehi katıldı. Nükleer yakıtın reaktörlere yüklenmeye başladığını ifade eden Kriyenko, santralin sadece sivil amaçlı olarak kullanılacağını hatırlattı.
Rusya ve İran santralin ortak işletilmesi konusunda yeni bir anlaşma imzaladı. Anlaşmaya göre Rusya 2-3 yıllık bir dönemde santralde tam kontrolü sürdürecek ve ortaklık da yüzde 50-50 olacak. Kriyenko Rus personel ve ortaklığın aşamalı olarak azalacağını söyledi. İkili anlaşmalara göre Rusya santrale koyduğu nükleer yakıt atıklarını da geri alacak. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, hafta başında yaptığı açıklamada Buşehr nükleer santralinin nükleer silahsızlanma rejimine katkı sağladığını ifade etmişti. İran resmi haber ajansı IRNA'ya konuşan Salehi uranyum zenginleştirme programını bir kenara bırakmalarının mümkün olmadığına işaret ederek, "Buşehr nükleer santralinin 60 yıllık ömrü var. Biz 40 yıl kullanmayı hedefliyoruz. 10 yıl Rusya'dan yakıt alacağız. Ancak sonrasında 30-50 yıl ne yapacağız?" sorusunu yöneltti. Haziranda Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi yaptırım kararına rağmen, Buşehr nükleer santrali yaptırımların dışında tutuluyor. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, (UAEK) sözcüsü Ayhan Evrensel, yazılı açıklamasında "UAEK, İran'daki Buşehr nükleer santralini düzenli olarak teftiş etmektedir.'' dedi ve kurumun kendi prosedürü uyarınca gereken önlemleri aldığını kaydetti. İsrail hükümetinden yapılan açıklama da ise nükleer santralin aktif hale gelmesinin 'kabul edilemez' olduğu belirtildi.
İran, Basra Körfezi'ne hakim bir tepede bulunan Buşehr nükleer reaktörünün yapımı için 1974'te Alman Siemens firmasıyla anlaşmasına rağmen firma 1979'daki devrimden sonra anlaşmadan çekildi. İran daha sonra Arjantin, İspanya ve diğer birkaç ülke ile de nükleer santral anlaşması imzalasa da bu anlaşmaların hiçbiri uygulanmadı. 1995 yılında Tahran yönetimi Rusya ile santral inşaatı ve çalıştırılması konusunda 1 milyar dolara el sıkıştı. Santral için yakıt taşımaya 2007 yılında başlayan Rusya Şubat 2009'da da bir deneme çalışması yapmıştı.
Faruk Akkan / ZAMAN