Abdullah Al-mekhlafi / Fokus Plus
Reisi’nin helikopter kazasının sebebi İran’ın eskiyen filosu mu?
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin bulunduğu helikopterin düşmesi ve Reisi ile bir grup yetkilinin hayatını kaybetmesinin ardından, olayın sebebinin teknik bir arıza mı yoksa bir saldırı mı olduğu merak konusu.
İran, son yıllarda uçakların kalkış ve iniş esnasında pistten çıkması ve motor arızaları sebebiyle uçakların alev alması gibi farklı havacılık kazalarına şahit oldu. Yine İran’da bazı uçaklar ülkenin merkezindeki Zagros Dağı’na çarpmış ve bazı yetkilileri taşıyan helikopterler de kaza yapmıştı.
Benzer kazalar
2021 yılının şubat ayında, İran’ın güneyindeki Kirman eyaletine bağlı Baft şehrinde, İran’ın eski Gençlik ve Spor Bakanı Seccadi’yi taşıyan helikopter, iniş sırasında benzer bir kaza yaptı. Kaza sonucu Bakan Yardımcısı İsmail Ahmedi hayatını kaybederken, Bakan ve beraberindekiler yaralandı.
2013 yılında ise eski İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad’ı taşıyan helikopter arızalanarak acil iniş yaptı. Pilotun, helikopteri İran’ın kuzeyinde bulunan Elburz Sıradağları’nın tepesine başarıyla indirmesi sebebiyle Ahmedinejad, yara almadan kurtuldu.
2005 senesinde de İran Devrim Muhafızları Kara Kuvvetleri Komutanı Ahmed Kazemi ile diğer bazı komutanlar, İran’ın Urmiye Eyaleti’nde düşen Dassault Falcon 20 tipi uçakta hayatlarını kaybetti.
2001 yılının mayıs ayında Karayolları ve Ulaştırma Bakanı Rahman Dadman’ı taşıyan Qeshm Air Havayolu Şirketi’ne bağlı Yak 40 tipi uçak, İran’ın kuzeyindeki Mazenderan Eyaleti’nde düştü. Kazada çok sayıda milletvekilinin yanı sıra bazı bakan yardımcıları ve Sivil Havacılık Kuruluşu’nun bazı yetkilileri hayatını kaybetti.
1994’te İsfahan Uluslararası Havalimanı’nda Fokker F-27 tipi bir uçağın kaza yapması ile Hava Kuvvetleri Komutanı Mansour Sattari, beraberindeki üst düzey Hava Kuvvetleri subayları ile birlikte hayatını kaybetti.
1981 yılında İran Hava Kuvvetlerine bağlı bir Hercules C-130 tipi uçak, Tahran yakınlarında kaza yaptı. 77 yolcudan yalnızca 19 kişinin kurtulduğu kazada, dönemin Savunma Bakanı Musa Namco ile Irak-İran savaşında görev yapan bazı komutanlar da hayatını kaybedenler arasındaydı.
Eski bir filo
Amerika Birleşik Devletleri’nin yaptırımları sebebiyle İran, askeri ve sivil havacılık filosundaki eski model uçaklar için yedek parça bulmakta zorluk yaşıyor.
Geçen yılın Ekim ayında, İran Sanayi ve Ticaret Bakanı Abbas Ali Abadi, İran’ın hava filosunun oldukça yıprandığını ve teknik açıdan sorunlu pek çok uçağın olduğunu ifade etmişti. Ali Abadi ayrıca Tahran’ın Mehrabad Havaalanı’nda “bir uçak mezarlığı” bulunduğunu belirtmişti.
İran’da yaşanan uçak kazaları askeri uçaklar ile sınırlı değil. Geçtiğimiz senelerde pek çok sivil uçağın da kaza yaptığı biliniyor.
Şubat 2018’de iç hatlarda yolculuk yapan bir uçağın İsfahan kentinin güneyinde kaza yapması ile 66 yolcu hayatını kaybetti.
Ocak 2011’de Tahran’dan ülkenin kuzeybatısındaki Urmiye kentine yolculuk yapan Boeing 727 tipi yolcu uçağının kaza yapması sonucu, 27 yolcu kurtulurken 78 kişi hayatını kaybetmişti.
Sürekli iptal edilen sivil uçuşların yanı sıra art arda yaşanan uçak kazaları pek çok İranlı için endişeye sebep oluyor. Böylece ABD yaptırımları sebebiyle filolarını modernize edemeyen İran’daki havacılık şirketlerinin maddi zararı da artıyor.
İran’ın hava filosunda bulunan 250 adet sivil uçaktan 200’ü hizmet dışı durumda. Hizmette olan uçaklar ise sık sık bakıma alınıyor.
Yaptırımlar nedeniyle iptal edilen alım sözleşmeleri
İran 2015 yılında Çin, Rusya, Amerika, Fransa, Almanya ve İngiltere’nin bulunduğu altılı grupla bir nükleer anlaşmaya vardı. Söz konusu anlaşma akabinde İran hükümeti, ABD'li Boeing şirketiyle 10 yıl içinde teslim edilmesi üzere 80 uçak satın almak için bir sözleşme imzaladı.
Ancak Trump yönetiminin nükleer anlaşmadan geri çekilmesi ve ABD’nin İran’a yönelik tekrar yaptırım kararı almasıyla Boeing Şirketi sözleşme maddelerini yerine getiremeyeceğini belirterek özür diledi.
İran, Fransız Airbus Şirketi ile de 100 uçaklık bir alım sözleşmesi imzalamış, yaptırımlar tekrar başlamadan önce sadece 3 uçak teslim edilmişti.
Resmi denetim eksikliği
İranlı pilot Emin Emir Sadıki, 2020 yılında bir İran kanalına verdiği röportajda havayolu şirketlerinin pilotlara, güvenli olmayan koşullarda ticari uçuş yapmaları için baskı uyguladıklarını ifade etti.
Ayrıca Sadıki, güvenli olmayan koşullarda uçmayı kabul etmedikleri için kendisinin ve bir meslektaşının altı ay süre ile işten uzaklaştırıldığını belirtti.
Çalıştığı şirket “yalan haber yaymak” suçlaması ile Sadıki’ye dava açarken söz konusu açıklamaları sebebiyle yetkililer Sadıki’nin tutuklanmasına karar verdi.