Peki, İran hükümeti bir milyon 650 bin kilometrekarelik yüzölçümü ve 80 milyonluk nüfusa sahip ülkede milyonlarca kişinin internet erişimini neden ve nasıl engelledi?
İnternete erişimin engellenmesi ülkede ilk kez yaşanmıyor. Ancak bu kez yapılan müdahale yalnızca İran için değil, teknik karmaşıklık açısından siber güvenlik örgütlerinin bu güne kadar tespit ettiği "en kompleks" kesinti olarak tanımlanıyor. NetBlocks Araştırma Direktörü Işık Mater'e göre "bu kesinti o kadar kompleks ki, tüm İran'ı internetten kesmeleri bir günlerini aldı".
"Hem ekonomiye hem de teknoloji sektörüne zarar verdiler"
İran'ın en büyük internet sağlayıcı ağı MCI, Rightle ve IranCell'in erişimlerini 15 Kasım'dan bu yana yavaşlatan hükümet, cumartesi gününden bu yana ise genişbant kesintilerle internet ulaşımını engelledi. Ülkedeki kesintilerin en dikkat çeken noktası, önceki örneklerden farklı olarak müdahalenin hem uluslararası hem de ulusal bağlantıları kapsaması.
Euronews'e konuşan NetBlocks Araştırma Direktörü Işık Mater internet kesintisini şöyle değerlendirdi:
"ISNA haber ajansı dün yaptığı haber de Üst Ulusal Güvenlik Konseyi'nin internetin kesilmesi emrini verdiğini ama sebebini belirtmediklerini yazdı. Elbette ki asıl sebep, protestoları kontrol altında tutmaya çalışmak, protestolarda çekilen video ve fotoğrafların sosyal medyada paylaşılmasının önüne geçebilmek idi. Maalesef bunu yaparak hem zaten çok az olan ifade özgürlüğüne bir darbe daha vurmuş oldular. Bununla beraber hem ekonomiye hem de teknoloji sektörüne de zarar verdiler"
"İnternet olmadığı için bir İran vatandaşı öldürülse bile duyulmayacak, bilinmeyecek"
NetBlocks kesintilerin İranlıların güvenlik ve iyiliği için doğrudan tehdit oluşturduğunu söylüyor. Mater her gün çok sayıda mesaj aldıklarını ifade ediyor:
"Bize her gün en az 3-4 tane e-mail ve yığınla mesaj geliyor. Genelde yurtdışında yaşayıp, İran'da ailesi olanlar gönderiyor bu mesajları. Herkes durumdan çok endişeli. İnternet kesik olduğu için sevdikleri insanlardan, ailelerinden haber alamıyorlar. İnternet olmadığı için, bir İran vatandaşı öldürülse bile duyulmayacak, bilinmeyecek. Şeffaflık yok. O yüzden internet kesintisi otoritelere rahat davranma olasılığı veriyor. Protestolarda resmi olarak kaç kisi öldü bilmiyoruz mesela. En az 12 deniyor ama bu sayı doğru mu, değil mi kanıtlamak zor."
İnterneti kesmek kolay mı?
Bir ülkedeki internetin kesilmesi o ülkedeki alt yapının ne şekilde kurulduğuyla yakından ilgili. Örneğin internet altyapısını hükümet kontrolü altında bulundurmak hedefiyle kuran Çin'de bunu yapmak çok daha kolay iken, kurulum işlemini özel şirketlere devreden ülkeler için bu müdahale zorlaşıyor.
Mater, konuyu yakından takip ediyor: "Rusya şu an kendi internetini geliştiriyor (Runet). İran'ın da aynı şekilde kendi 'helal' internetini geliştirmekte olduğu söyleniyor. Türkiye'nin henüz bu çapta bir kesinti tecrübesi olmadı. Sadece sosyal medya engeli ve bandwidth throttling (bant aralığı daraltma) olayları yaşandı".
İnternet erişimi genellikle deniz altından geçen tek bir kablo ya da uluslararası ağ devreleri aracılığıyla gerçekleşiyor. Bunların yarattığı tıkanma noktaları müdahale için zemin sunuyor. Bu tıkanıklıkların önüne geçmek ve internetin kesintisiz olmasını sağlamak amacıyla çeşitli koruma, dayanıklılık ve istikrar sağlayıcı yöntemler bulunuyor. İran hükümeti bu mekanizmaları kesinti yaratmak için kullanmış olabileceğinden bahsediliyor.
Dünyadaki durum
Hükümetler zaman zaman ülkelerindeki milyonlarca kişinin internet erişimini engelliyor. Bu durum sıklıkla Afrika ülkelerinde görülüyor. Sudan, Zimbabwe ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti bu yıl içinde çeşitli sebeplerle interneti kesti. Venezuela ve Irak'ta da benzer müdahaleler yaşandı. Son aylarda Keşmir krizinin yeniden alevlenmesi üzerine Hindistan bölge halkının internete erişimini engellemişti.
Rusya ise siber tehlikelerden korunmak için ‘bağımsız internet’ ağı kurulmasını öngören yasayı kasım ayı başında yürürlüğe koydu. Runet'in kurulmasını öngören tartışmalı yasa ile Rusya'nın kullanıcı bilgileri detaylı şekilde kayıt altına alacağı biliniyor. Yasanın ülkedeki sansürü daha da sertleştireceğinden endişeleniliyor.