Kenan Levent, insana ait davranışların kendisiyle nitelendiği iki kelimenin; huluk (çoğulu ahlâk) ve edeb (çoğulu adab) olduğunu belirterek konuşmasına başladı.”Huluk” kelimesinin iki kavramsal düşünceye dayandığını ifade etti. Birincisi, sabitliği, derinliği, kök salmışlığı ve devamlılığı yansıtan “yerleşiklik” kavramıdır. İkincisi ise zorlanmadan sergilenen davranışlar hakkında kullanılan “kendiliğinden oluş” kavramıdır.
Ahlâk kelimesinin kullanım alanlarına ve terim anlamlarına dikkat çektikten sonra, Ahlâk’ın insanda gelip geçici bir hâl olmayıp, onun karakterini belirleyen, bir meleke halini alan yetkinlik, kabiliyetler ve huylar bütünü olduğunu söyledi. İyi huyların “ahlâk-ı hamide, ahlâk-ı hasane” ile karşılandığını, kötü huyların ise “ ahlâk-ı zemime, ahlâk-ı seyyie” ile tanımlandığını belirterek bunlara misaller verdi.
İslam ahlâkının bazı temel kavramlara dayandığını söyledi. Bunların İslam ahlâkını oluşturduğunu ifade etti. Bu kavramların:
- Takva: En genel anlamda ‘İnsanın itikadına bulaşan batıl ve yanlış inançlardan korunması, amellerindeki eksik, kusurlu, kötü yönlerinden sakınarak kendisine acı verecek durumlardan korunmasıdır. Kur’an’dan takvaya ilişkin bazı örnekler verdi.
- Hilm: Ahmaklık, sefahat ve cahilliğin zıddı olarak kullanıldığı gibi, öfkeyi yenme, hoşgörü, af, kin gütmemektir. Kendini bilmez insanların küstahça davranışları karşısında akıllı, soğukkanlı, ağır başlı harekettir. Gücü yettiği halde bu insanlara karşılık vermemektir. Öfkeye, ihtiraslara ve bencil duygulara hâkim olmaktır. Kur’an’dan örneklerle kavramı izah etti. Gündelik hayata yansımalarına değindi.
- Salih amel: İnançla uyumlu, inançla ayakta duran davranıştır. Salih amelin şartı, Allah’a ve ahiret gününe imandır. İnfak, isâr, karz- hasen, yoksula, yetime, yolda kalmışa, akrabaya yardım etmek vb. ve tahsiniyyat bazında yapılanlardır.
- Fezâil-i asliye(temel erdemler) diye bilinen; hikmet, şecaat, iffet ve adaletin de İslam ahlâkının unsurları olduğunu belirtti. Kur’an’daki kullanımlarına değinerek günlük hayattan örneklerle izah etti. Adaletli davranmayı önleyen unsurlara değinerek adaletin nasıl ayakta tutulacağına ve sağlanacağına dair ilkelerden bahsetti. Adaletin Salih amelle birlikte İslam ahlâkının en merkezi kavramı olduğunu söyledi.
- Tevazu ve Doğruluk/dürüstlüğünde İslam ahlakının unsurlarından olduğunu örneklerle izah etti.
Kâmil manada bir İslam ahlakı için bu unsurların elzem olduğu kanaatini taşıdığın belirtti.
Son olarak İslam’ın bazı ahlâki meselelere bakışına değindi. Bu minvalde özetle şunları söyledi:
- Ahlâki Özgürlük
Ahlâk, insana iyiliği yapma ve kötülüğü terk etme yönünde ödevler yükler ve bunlardan sorumlu tutar. Bunun gerçekleşmesi için insanın hem iyiliği isteme(irade) veya seçme(ihtiyar) özgürlüğüne hem de yapma özgürlüğüne sahip olması gerekir. Özgürlük kavramı etrafındaki tartışmalara İslam tarihinden örnekler verdi.
- Ahlâkın Kaynağı
Ahlâkın kaynağının akıl, vicdan veya toplum olduğu yönünde çeşitli görüşler olduğuna değindi. İslam’da ahlâkın kaynağının Kur’an ve onun tezkiye ettiği akıl olduğu kanaatini taşıdığı belirtti. Bu tartışmalarda Resulullah’ın ahlâkının ne olduğu sorusuna verilen
‘ Resulullah’ın ahlâkının Kur’an olduğu’ cevabının temel bir vurgu olduğunun dikkatlerden kaçmaması gerektiğini belirtti.
Ayrıca bu bağlamda “..ve sen elbette yüce bir ahlâk(huluk)üzeresin”(Kalem, 68/4) ayetinin farklı yorumlarından bahsetti.
- Ahlâkın Gayesi
Ahlâkın gayesinin bedensel hâz, ruhsal hâz, kişisel veya toplumsal yarar yahut mutluluk gibi unsurlarla izah edenler olmuştur. İslam açısından ise Allah’ın rızasını kazanmaktır. İnsanlığın kurtuluşu ancak İslam ahlâkıyla mümkündür.
Program soru-cevap faslıyla sona erdi.