Hapishane, ABD'nin Donanma için Küba'dan kiraladığı Guantanamo Körfezi'nde 20 yıl önce bugün kuruldu.
ABD, 11 Eylül 2001'de ülkenin sembol binaları olan New York'taki Dünya Ticaret Merkezi kulelerine ve Savunma Bakanlığı (Pentagon) binasına düzenlenen saldırıların ardından dünya hukuk tarihine "kara leke" olarak kaydedilecek bir adım attı.
Dönemin ABD Başkanı George W. Bush, "teröre karşı savaş" adı altında ABD istihbaratı tarafından çoğunlukla Orta Doğu ve Afrika’da terörle ilişkili oldukları iddiasıyla ele geçirilenlerin, ABD kanunlarının yargısal olarak sağladığı haklardan faydalanmamaları için Amerikan yargısının yetki alanı dışında sorgu hücreleri ve hapishaneler kurdu.
Guantanamo hapishanesi de hukuksuz işkencelerin, haksız tutuklamaların ve savunmasız infazların yaşandığı en büyük ve daha sonra tüm tutukluların nakledildiği yer oldu.
Guantanamo’nun kuruluşuna giden süreç
ABD’deki 11 Eylül saldırılarını El Kaide üstlenirken ABD, örgüt tarafından üs olarak kullanıldığı gerekçesiyle 7 Ekim 2001'de Afganistan’ı işgal etti.
Bu işgalden kısa süre sonra da Bush'un "teröre karşı küresel savaş" politikasının en karanlık yüzü olan ülke dışındaki hapishaneler kuruldu ve buralarda tutulanlara yönelik işkence içerikli sorgulamalar başlatıldı.
ABD ordusu tarafından başta Afganistan olmak üzere birçok ülkede terör şüphelisi olarak ele geçirilen kişiler, işkencelerle sorgulanmak üzere ABD dışında Amerikan üslerindeki sorgu merkezlerine ve Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) tarafından kurulan gizli hapishanelere nakledildi.
Bush yönetimi, 11 Ocak 2002'de Küba'nın Guantanamo Körfezi'nde bulunan ABD Donanma Üssü'nde terör şüphelilerinin tutulacağı bir hapishane kurduklarını açıkladı. Ancak Guantanamo terör şüphelilerinin tutulduğu tek hapishane olarak bilinse de Tayland başta olmak üzere birçok ülkede bulunan işkence hapishanelerinin varlığı 2006’ya kadar gizli kaldı.
Guantanamo'da toplam 797 kişi işkence gördü
Afganistan, Irak ve diğer bölge ülkelerinde tutuklananların, türlü işkencelere maruz kaldığı Guantanamo hapishanesine kuruluşundan sonraki 1 yıl içinde 680 şüpheli getirildi.
ABD Savunma Bakanlığı verilerine göre ise şimdiye kadar Guantanamo’da 797 şüpheli tutuldu.
"Dünyanın en kötü hapishanesi" olarak tanımlanan Guantanamo'daki gündelik hayata ilişkin görüntüler, bugüne kadar kamuoyuyla çok sınırlı biçimde paylaşıldı.
Turuncu giysiler ve siyah kukuleta giydirilen zanlıların statüleri, Guantanamo ile ilgili tartışmaların merkezinde yer aldı.
Başta insan hakları örgütleri olmak üzere uluslararası kamuoyu, Bush yönetiminin ABD topraklarında suç kabul edilen işkenceyi rahatça yapabilmek ve mahkumların ABD yasalarının sağladığı imkanlardan faydalanmalarını önlemek için Guantanamo'yu açtığına dikkati çekiyor.
Ayrıca, Bush yönetiminin buradaki tutukluları "düşman savaşçı" olarak tanımlaması da bu kişilerin askeri mahkemede yargılanmalarının yolunu açtı.
Obama sözünü tutamadı
Başkanlık için adaylığını 2007 yılında açıklayan Barack Obama, Guantanamo'yu kapatmayı, seçim kampanyasının önemli vaatlerinden biri olarak duyurdu.
Obama, başkanlık döneminde de "ABD’nin imajında kara bir leke" olarak değerlendirdiği Guantanamo'yu kapatmak istediğini sürekli vurguladı.
Başkanlık görevini devralmasından birkaç gün sonra imzaladığı kararnameyle hapishanenin bir yıl içinde kapatılması talimatını veren Obama, bu talimatını yerine getiremedi.
Başkanlığının son yılı 2016'nın Şubat ayında, Guantanamo'nun kapatılmasına dair planını Beyaz Saray'da kameralar karşısında açıklayan Obama, kalan tutukluların bir kısmını ülkelerine ya da onları kabul eden üçüncü ülkelere göndermeyi planlandığını dile getirdi.
Obama, hala tehdit olarak görülen tutukluları ise ABD'deki hapishanelere yerleştirmeyi tasarladıklarını ifade etti.
Ancak, 8 yıllık görevi süresince Guantanamo'yu kapatmaya muvaffak olamadığını görevinin son aylarında Beyaz Saray’da düzenlediği bir basın toplantısında itiraf eden Obama, Amerikan Kongresinin baskılarının buna engel olduğunu ileri sürdü.
Obama, göreve geldiğinde Guantanamo'da 245 tutuklu bulunuyordu ve bunlardan 204'ünün yargılamasını tamamlatıp bazılarını kendi ülkelerine iade etti bazılarını ise üçüncü bir ülkenin denetimine verdi.
Trump döneminde yalnızca 1 kişi salıverildi
Donald Trump, 2016 seçim yarışında başkanlığı kazanması durumunda Guantanamo hapishanesini kapatmayacağını ve terörden tutuklananları orada tutmaya devam edeceğini vadetmişti.
Başkanlığı kazandıktan bir yıl sonra 18 Şubat 2018'de, Kongrede "Birliğin Durumu" konuşmasını yapan Trump, burada Guantanamo hapishanesinin açık kalması için yeni bir Başkanlık Kararnamesi imzaladığını duyurdu.
Trump dönemi boyunca hapishaneye yeni tutuklular getirilmezken, Trump’ın Kongredeki duyurusunun ardından Pentagon, 2 Mayıs 2018'de Ahmed Muhammed Ahmed Haza al Darbi isimli Suudi Arabistan vatandaşı bir tutukluyu Riyad'a iade ettiklerini ve Darbi'nin 2027'ye kadar Suudi Arabistan'da hapiste kalacağını açıkladı.
Darbi, Trump döneminde Guantanamo'dan salıverilen tek tutuklu oldu.
Biden kapatabilecek mi?
ABD Başkanı Joe Biden, hem Obama döneminde başkan yardımcılığı yaptığı sırada hem de 2020 başkanlık yarışı sırasında Guantanamo'nun kapatılması gerektiğine vurgu yaptı.
Başkanlık koltuğuna oturduktan sonra ise Biden şimdiye kadar sadece bir Guantanamo tutuklusunu serbest bıraktı.
Pentagon, 19 Temmuz 2021'de Guantanamo'daki son Fas vatandaşı 56 yaşındaki Abdullatif Nasır’ı, Fas'a iade ettiklerini açıkladı.
Tutuklu sayısı 39'a indi
Böylece Biden dönemindeki ilk salıvermeyle birlikte Guantanamo'daki tutuklu sayısı 39'a indi ancak Biden'ın, bu kötü namlı hapishaneyi kapatabileceği konusunda halen soru işaretleri bulunuyor.
Pentagon Sözcüsü John Kirby'nin verdiği bilgilere göre, kalan 39 tutukludan ikisinin cezası kesinleşmişken, 10'unun askeri mahkeme süreci devam ediyor.
Diğer 13 tutuklu başka ülkeye iade için uygunken, 14’ü de periyodik incelemeye tabi tutuluyor.
Askeri mahkeme süreci tamamlandıktan sonra periyodik incelemeye tabi tutulan tutukluların, daha sonra başka ülkeye iade edilmeye uygun olup olmadığı değerlendiriliyor.
Gerekli süreçler tamamlandıktan sonra da iade edilecek ülke ile gerekli denetim prosedürleri görüşülüyor.
Obama döneminde serbest bırakılan veya başka ülkeye iade edilenlerin yüzde 85'inin terörle hiçbir şekilde ilişkili olmadığı ortaya çıkmıştı ancak buna rağmen 197 tutuklunun Guantanamo’dan salıverilmesi yıllar almıştı.
Biden’ın geride kalan 39 tutukluyu serbest bırakmasının da uzun sürebileceği konuşulurken, ABD kamuoyunda özellikle de Kongrenin baskısı altında, Guantanamo hapishanesini kapatmasının çok olası olmadığı değerlendiriliyor.