Claire Shaw / History Today
Çeviri: Melike Bars / Haksöz-Haber
Liverpool'un Köle Ticareti Mirası
1787'de Portsmouth'daki Quaker tarikatının1 kölelik karşıtı kampanyasını William Wilberforce gibi tanınmış kölelik karşıtları ile de güçlerini birleştirmesiyle birlikte Köle Ticaretinin Kaldırılmasını Etkileme Derneği'ni kurarak resmileştirdi. Sivil itaatsizlik, araştırma ve kanıt toplama gibi kendi aktivizm metodlarında örgütlendiler, böylece gelecekteki birçok lobi kuruluşu için plan oluşturdular. En etkili eylemlerinden biri, Joseph Brookes'ın kendi adıyla anılan Brookes köle gemisinin resmini/illüstrasyonunu çizdirmek ve afiş şeklinde gazetelerde, broşürlerde, kitaplarda ve kahvehanelerde görünür bir biçimde halka sunmaktı. Oluşturduğu dehşet, illüstrasyonu çabucak kölelik karşıtı kampanyanın son derece etkili bir parçası haline getirdi.
Brookes'ın siyasi propaganda amaçlı kullanılmasının mimarı kölelik karşıtı Quaker Thomas Clarkson'du. Clarkson “İngiliz Parlamentosu’nda Afrika Köle Ticaretinin Kaldırılması Fikrinin Doğuşu, Gelişimi ve Başarısının Tarihi” (1808) isimli kitabında bu afişin onu gören herkes üzerinde ani bir dehşet duygusu oluşturduğunu bu sebeple çok kişiye ulaşarak mazlum Afrikalıların davasına hizmet etmede etkili olduğunu yazdı. Clarckson'ın Brooeks'ı seçmesi çok sayıda insana ilham verdi. İngiltere'yi dolaştığı esnada kölelik karşıtı kampanyayı harekete geçirirken 1787'de Liverpool'da saldırıya uğradı ve neredeyse kendisine suikast düzenlemek için paralı bir denizci çetesi tarafından öldürülüyordu.
25 yılı aşkın Brookes'ın gemisi toplamda 5163 Afrikalı esiri taşıyarak on defa Atlantik’i geçti. Bu kölelerden 4559'u hayatta kaldı, yani mahkumların yüzde onundan fazlası öldü.
Trans Atlantik Köle Ticareti Veritabanından alınan kayıtlar 1785-86 deniz yolculuğunda 740 Afrikalı esiri taşıdığını gösteriyor, 1788 posterinin gösterdiği ise 258'den fazla.
1788'de köle nakliyesini düzenlemek için ilk İngiliz mevzuatı olan “Köle Ticareti Düzenlemesi Kanunu” çıkarıldı. Yasa, tek bir geminin taşıyabileceği kölelerin sayısını sınırladı.
Liverpool, köle ticaretinde geç kalmasına rağmen, 1740'a kadar İngiltere'nin köle ticareti başkenti olan Bristol ve Londra'yı geride bırakmıştı. 1792'de Londra'da 22, Bristol'de 42 ve Liverpool'da 131 transatlantik yelkenli gemi vardı. Brookes, Liverpool'da köle ticareti imparatorluğu inşa etmişti ve o zamana kadar şehrin gemi yapımcıları özel sipariş üzere gemi inşaatı sanatında ustalaştılar: 18. yüzyılın başlarında bir köle gemisinin ortalama büyüklüğü 70 tondu, yüzyılın sonunda bu büyüklük 3 katına çıkıp 200 ton olmuştu. Liverpool'un Kuzey Atlantik köle ticaretine hakim olması demek, okyanusu geçen beş Afrikalı esirden birinin Liverpool köle gemisinde taşınması demekti. Şehir, köle tüccarlarının tam teknik özelliklere ve gereksinimlere göre ısmarlama gemiler inşa etme kapasitesine sahipti. Sonuç olarak, halat üreticileri, silah üreticileri ve gemiye tedarik edilmiş yiyecekler taşıyanlar gibi diğer yan esnafın yanı sıra bu endüstri 3000 gemi inşaatçısı çalıştırdı. Liverpool'un ekonomisi ve komşu Lancashire ve Yorkshire ekonomisi bundan faydalandı. Afrika'ya giden gemiler, yolculuğu kârlı hale getirmek için Afrikalı tüccarlara çekici görünsün diye mallarla dolu olacaktı. Lancashire ve Yorkshire fabrikalarından gelen tekstil ürünleri en göz alıcı ticaret eşyalarıydı ve belki de silahlar, bıçaklar, pirinç pişirme kapları, bakır eşyalar, kil borular, bira ve likörün yanı sıra giden kargoların yüzde 50'sini oluşturuyordu. Yerel zanaatkârlar ve küçük endüstriler gemileri tedarik etti ve tahminler Liverpool nüfusunun sekizde birinin -10.000 kişi- Afrika ile ticaret yaptığını, ve gelirlerinin yüzde 40'ının bu ticaretten kaynaklandığını ortaya koyuyor.
Köle ticareti, kentin refahının belkemiği idi ve gelirlerin yeniden yatırımı İngiltere'nin kuzey batısında ve Midlands' de ticaret ve sanayi gelişimini canlandırdı. Liverpool'un Rodney Caddesi 1782 ve 1801 yılları arasında inşa edildi ve Başbakan William Ewart Gladstone'un babası John Gladstone dahil birçok elit tüccarlara kasaba evleri sağladı. Adını Batı Hindistan'daki İngiliz etkisini korumak için St Lucia'da Fransızları yenen Amiral Rodney'den aldı. Rodney, köle ticaretini destekledi. Şehrin başka yerlerinde, Liverpool Liman Binası köle gemilerinin ve yunusların taş oymacılığını ön cephede sergiliyor ve Cunard binası yerli bir Amerikalı ve bir Afrikalı kadın ve erkek heykellerini taşıyor.
The Beatles'ın Penny Lane şarkısında ölümsüzleştirilen Liverpool Caddesi adını kölelik karşıtı hareketine muhalif olan vokal köle tüccar James Penny'den alıyor. Penny işini koruma saikiyle 1788'de kurulan Lordlar Konseyi Komitesi'ne küstahça şunları söylemişti: “Buradaki köleler, efendilerin kıyıda uyuduğundan daha iyi uyuyacaklar.”
Penny, 1788 yasasının hazırlanmasında kampanya yapan tek Liverpoollu kişi değildi. Liverpool köle tüccarları, yetkililere köleliğin kaldırılmasına karşı çıkan 64 dilekçe verdiler.
1999'da Belediye Meclis Üyesi Myrna Juarez, Liverpool Belediye Meclisi'nin dünya çapında milyonlarca insanın köle ticaretine etkileri nedeniyle pişmanlıklarını beyan etmesini önerdi. Bu bir tartışmaya yol açtı, bazıları bu tartışmanın tutarsızlığını ve bu tartışmanın Afrikalı kölelerin imgelerinin sıvayla kaplandığı bir belediye salonunda gerçekleşmesini protesto etti. Bununla birlikte, konsey, köle ticaretine katıldığını kabul etti ve resmi bir özür yayınladı. Bugün şehir, köle denizcilik tarihini 2007 yılında Denizcilik Müzesi kapsamında açılan Uluslararası Kölelik Müzesi ile kabul etmektedir. Bu sırada, Londra Belediye Başkanı Sadiq Khan ırkçılıkla mücadele etmeye yardımcı olacağını savunarak teklifi desteklemesinden sonra başkentte yeni bir İngiliz kölelik müzesine destek artıyor. Yorkshire'deki Harewood House gibi enstitüler de köleliğin tarihlerindeki rolünü kabul etti. Eylül 2018'de Glasgow Üniversitesi hoş bir hareketle köleliğe dair tarihsel bağlantılarını kabul ederek bir rapor yayınladı ve üniversitenin doğrudan köle ticaretine yatırım yapmasa da, bunu yapanlardan bağış aldığını kabuk etti.
1807'de Köle Ticaret Yasası, İngiltere'de köle ticaretinin resmi sonu oldu. 25 Mart’taki bu yasanın yıldönümü bir daha yaklaşırken2, Liverpool'un öncülüğünde, köleliğin bıraktığı miras konusunda daha fazla kişi ve kurumun şeffaf olma zamanı geldi.
Dipnotlar:
1- 1660 yılında George Fox tarafından kurulan bir Protestan tarikatı
2- Bu makale History Today Dergisi’nin internet sitesinde 4 Mart 2020’de, köleliğin İngiltere'de resmi olarak kaldırılma tarihi olan 25 Mart’ın yıldönümünden önce yayınlandı.