Avusturya’nın başkenti Viyana’da 11 Eylül’den bu yana devam eden UAEA Yönetim Kurulu Toplantısı'nda, anlaşmaya taraf üç ülkenin hazırladığı ortak metin, üye ülkelere okundu.
Ortak metinde, İran’ın nükleer faaliyetlerinin Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan nükleer anlaşmada taahhüt edilen unsurları ihlal etmeyi sürdürdüğü ifade edildi.
Avrupalı üç ülke, metinde İran’a, şu ifadelerle tepkisini gösterdi:
"İran, açık bir şekilde nükleer programını inandırıcı sivil gerekçelerin ötesinde, endişe verici bir düzeye taşımaya devam etti ve geçen mart ayında UAEA ile mutabakata varılan ortak açıklamada belirtilen şeffaflık hususundaki taahhütlerini uygulama konusunda hiçbir gayret göstermedi."
Yönetim Kuruluna okunan metinde, İran’ın nükleer faaliyetlerinin, Ajans'ın raporlarına göre nükleer anlaşmanın belirlediği sınırların çok ötesinde olduğu, zenginleştirilmiş uranyum oranının anlaşmada belirtilen düzeyin 18 kat üstüne çıktığı, bu verilerin Tahran yönetiminin "nükleer bir aygıt" yapabilecek durumda olduğuna işaret ettiği kaydedildi.
İran’ın Fordo nükleer tesisinde uranyum zenginleştirme işleminin sürdüğü belirtilen metinde, Ajans yetkililerinin bu tesiste yüzde 83,7 oranında zenginleştirilmiş uranyum parçacıkları tespit ettiği hatırlatıldı.
Ortak metinde, nükleer anlaşmada İran’ın Natanz tesisinde hangi tür santrifüj kullanacağı, ne düzeyde üretim yapacağı gibi hususların açık bir şekilde belirtildiği ancak Tahran yönetiminin son dönemde bu tesiste daha gelişmiş santrifüjler kullandığı, böylelikle zenginleştirilmiş uranyum üretme yeteneğini artırdığı, bu nedenle de anlaşmadaki koşullardan bir hayli uzaklaştığı vurgulandı.
İran’ın son 2,5 yılda Ajans'ın doğrulama ve denetim amacıyla tesislere kurduğu ekipmanları işlevsiz kıldığına, bu nedenle bilgi akışında ciddi sorunlar yaşandığına işaret edilen metinde, UAEA’nın bilgi akışını sürdürebilmekte yaşadığı zorluğa değinildi.
İran'ın nükleer silaha doğru kaygı verici adımları
Metinde, İran’ın nükleer silah geliştirilmesinde temel adımlar olarak kabul edilebilecek faaliyetleri, metal uranyum üretimi gibi bu alanda önemli bilgi kazanımlarında bulunduğu belirtilerek Tahran yönetimi bu kaygı verici adımlarda ısrarcı olmaması hususunda uyarıldı.
Mart ayında varılan mutabakatın eksiksiz olarak uygulanmasının büyük önem arz ettiği vurgulanan metinde, gözlem ve denetim noktasında zorluk yaşayan Ajans'ın bu ülkenin nükleer programının barışçıl niteliğe sahip olup olmadığı hususunda güvence veremediğinin altı çizildi.
Tesislere ekipmanların yeniden kurulması çağrısı
Metinde, "İran'ı, UAEA'nın gerekli gördüğü tüm yerlere bütün ekipmanları yeniden kurmaya ve Ajans'ın talep ettiği şekilde Şubat 2021'den Haziran 2022'ye kadarki zaman dilimi de dahil kameralar tarafından kaydedilen tüm verilere erişim sağlanmasına olanak sunması çağrısında bulunuyoruz." ifadesine yer verildi.
İran’ın denetim hususunda sergilediği engelleyici yaklaşımlara da tepki gösterilen metinde, Tahran yönetiminin 4 yılı aşkın bir süredir nükleer anlaşmayı ihlal ettiği ve nükleer silah programı olmayan bir ülkeye oranla faaliyetlerini benzeri görülmemiş bir seviyeye taşıdığı hatırlatıldı.
Metinde, nükleer anlaşmaya taraf üç Avrupa ülkesi olarak Viyana’da yapılan İran nükleer anlaşmasının yeniden hayata geçirilmesine ilişkin görüşmelerde, anlaşmanın canlandırılması için ciddi çaba sarf ettiklerini ancak Tahran’ın anlaşmanın kapsamını aşan, kabul edilemez taleplerde bulunarak olası bir uzlaşıya imza atmayı reddettiği ileri sürüldü.
İran'ın nükleer silah geliştirmesini engellemek için diplomatik kararlılık
Üç ülkenin, İran'ın nükleer programının barışçıl niteliğine ilişkin artan şüphelerin en iyi şekilde nasıl ele alınabileceği konusunu uluslararası ortaklarıyla istişare edecekleri ifade edilen metinde, "İran'ı programında gerilimi düşürmeye çağırıyoruz ve UAEA'nın doğrulama ve gözlem konusunda ortak mutabakatta belirtilen taahhütlerini yerine getirmek için hızlı ve anlamlı adımlar atmasını bekliyoruz. İran'ın nükleer silah geliştirmesini engellemek için her türlü diplomatik adımı atma kararlılığımızı sürdürüyoruz." değerlendirmesine yer verildi.
Metinde, UAEA Başkanı’nın kasımda yapılacak yönetim kurulu toplantısı öncesinde bu ülkedeki gelişmelere ilişkin bilgilendirmede bulunması, hazırlanacak raporun kamuoyuyla da paylaşılması talep edildi.
Ortak mutabakat
UAEA Başkanı Rafael Mariano Grossi, pazartesi yaptığı açıklamada, İran'la 4 Mart'ta sağlanan ortak mutabakat kapsamında belirtilen faaliyetlerin uygulanması konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmemiş olmasından duyduğu üzüntüyü dile getirmişti.
UAEA ve İran arasında yapılan ortak mutabakatta, iki taraf arasında işbirliğinin artırılması ve Tahran yönetiminin bu ülkede Ajans'a bildirilmeyen üç yerde tespit edilen nükleer malzemeye ilişkin yeterli teknik açıklamada bulunması hususunda uzlaşı sağlanmıştı.
Mutabakat kapsamında ayrıca Şubat 2022'de Tahran yönetimi tarafından devre dışı bırakılan Ajans'ın bu ülkedeki nükleer faaliyetlerini denetlemek amacıyla tesislere yerleştirdiği kamera ve benzeri cihazların yeniden aktif edilme sürecinin başlatılması konusunda anlaşma gerçekleşmişti.