İdris Kartal / Dünyabizim
İbn Kayyım el-Cevziyye’den: Resulullah (s.a.) Efendimizin Fetvaları
Resulullah (s.a.) Efendimizin Fetvaları, İbn Kayyım el-Cevziyye'nin yazdığı bir hadisler ve fetvalar kitabıdır. Şüphesiz ki fetva verebilmek için dini konularda ileri derecede bilgi sahibi olmak gerekir. Kısıtlı bilgilerle verilen fetvalar bunlardan nasiplenmeyi uman kitleleri doğru bilgiye ve doğru yola ulaştırmayacaktır. Bunun vebalinin kime ya da kimlere ait olduğunu ise Allah bilir. Bu anlamda günümüz dünyasında dini bilgiler konusunda ehil, yaşam tarzıyla da örnek şahsiyetleri araştırıp bulmak bizlerin görevidir. Televizyonlarda İslâm ve Müslümanlar hakkında konuşan, deve yüküyle kitaplar yazan ve neredeyse her dinin öngördüğü ahlâkî kuralları hatırlatıp Kur'an ve sünnetten hiç bahsetmeyen bu kişilerin daha kolayını söylediği için sözleri dinleniyorsa ortada büyük bir mesele var demektir. Sonuç olarak dinin referansları bellidir. Bu referansları dikkate almadan konuşanlar ve hatta fetva verenler ne kadar insan yanıltırsa o kadar kıymete binmekte, yayın yaptıkları mecralarda el üstünde tutulmaktadır.
İbn Kayyım el-Cevziyye iyi eğitim almış bir âlim
Elimizde Peygamber Efendimizin (s.a.) sözleri ve uygulamaları varsa şüphesiz ki bakılacak yer orasıdır. Kur'an-ı Kerim'i birinci kaynak olarak kabul edip hadislere uygun bir biçimde hareket etmeliyiz. Bunun için de günümüze ulaşmış belli kaynaklar vardır. Bu kaynaklar kadar bunları derleyip toparlayan, izah eden güvenilir isimlere de başvurmak gereklidir. Şam doğumlu âlim İbn Kayyım el-Cevziyye bunlardan biri... El-Cevziyye, on üçüncü ve on dördüncü yüzyılda yaşamış, son derece iyi bir eğitim almış bir âlim. İbn-i Teymiyye'nin öğrencisi olarak yüz civarında esere imza atmış ve döneminde Yahudi ve Hristiyanlarla çetin mücadelelere girişmiştir.
Birinci ağızdan fetvalar
Eserin adından da anlaşılacağı üzere içerikte Peygamber Efendimizin (s.a.) çeşitli konularda verdiği fetvalar var. Sahabenin sorduğu sorulara verdiği cevaplar neyin nasıl yapılması gerektiğini izah ettiğinden aynı zamanda fetva özelliği taşıyor. Kitap başlık başlık kısa bölümler halinde hadislerden ve bunların ifade ettiği fetvalardan oluşuyor. Fetvalar günlük meseleleri olduğu gibi ibadet ve akide konularını da içerebiliyor. Aynı şekilde helal-haram, sağlık, miras, ticaret v.b. onlarca konuya yönelik bilgiler yer almaktadır. Doğal olarak hadisler üzerinden verilen bilgilerin her biri Müslümanın nasıl hareket etmesi gerektiğini belirleyen çizgilerdir. Müslüman, Kur'an ve sünnet çizgisinden çıkmaz. Bunun için de kendisini bu çizgi içerisinde tutacak bilgiler aramaya, edinmeye ömrünce devam eder. Resulullah (s.a.) Efendimizin Fetvaları da müellifini de dikkate alarak bu kapsamda başvurabilecek eserlerden biridir.
Sahabe soru sorarak öğreniyor
Yeni bir yaşam şekli, yeni kurallar ve eskiye dair neredeyse her şeyin yıkılması sahabeyi yeni din hakkında soru sormaya yöneltmiş. Peygamber Efendimizin (s.a.) öğretici üslupla verdiği cevaplar hem onlar için hem de bizler için dini öğrenmede ve uygulamada bir diğer kaynak olmuştur. Yukarıda da değindiğim gibi kitap sorulardan ve Peygamber Efendimizin (s.a.) bunlara verdiği cevaplardan oluşuyor. Fakat el-Cevziyye, bir yerde fetvalara ara veriyor ve “İşlerde Siyasi Davranmakla İlgili Görüşler” başlığı altında bir tartışmaya yer veriyor. Bu konuda âlimler arasında görüş farklılıkları olmuş el-Cevziyye de kendi fikrini beyan etmiştir. Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer dönemi uygulamaları ve Hz. Ali’nin Hz. Ebu Bekir döneminde savunduğu fikirler dipnotlarla zenginleştirilmiş, dönem gerçekleri hakkında belirli fikirler vermiştir. Şimdilerde toplumu bozucu ve din dışı birtakım hamlelerin o dönemde de görüldüğü, bunlara karşı nasıl tavır takınıldığı hususu rivayetlerle izah edilmiştir. Özellikle Lut kavmi kastedilerek verilen cezaların ağırlığı dikkat çekicidir. İslâm; daima ileri bakan, geçmiş dönemlerde yapılan kötülükleri kendi yönetimi altında istemeyen bir dindir. Bu anlamda Hz. Ebu Bekir’in döneminde Lut kavminin alışkanlıklarını tekrarlayanları cezalandırmada kullandığı yöntem, özgürlük ve demokrasi havarilerine ağır gelecektir. Ancak bu tür sapkınlıklara izin verilmesi ortada din namına bir şeyin kalmayacağını gösteriyor. Zamanın şartları dikkate alınmadan yorum yapmamakta fayda var diye düşünüyorum.
İbn Kayyım el-Cevziyye, elbette İslâm çerçevesinden ayrılmadan fakat hadislerden bağımsız olarak tartışmaları sürdürüyor. Peygamber Efendimizin (s.a.) vefat etmeden önce her konudan bahsetmiş olduğunu konu konu belirtiyor. Ancak Peygamber Efendimizin (s.a.) anlattıklarını açıklayacak birilerine de ihtiyaç olduğunu ekliyor. Aynı şekilde bazı uygulamaların Peygamber Efendimiz’den (s.a.) sahabeye, sahabeden de bizlere kaldığı bir gerçektir. Sonuçta Allah’ın emrettiği kurallardan oluşan din eksiksiz ve mükemmeldir. Ancak onu anlayabilmek, Peygamber Efendimizin (s.a.) işaret ettiği noktaları kavrayabilmek bazen vasıtalarla olur. İnsanların yanlışa düşmesi yani Allah’ın şeriatından başka “makul” fikre meyilli olması müellif tarafından nasibin kıt olması ve kalbindeki perdeye bağlanıyor. Şüphesiz bu zor durumlardan çıkma konusunda da belirli çözümler vardır. Aynı bölümde Kur’an-ı Kerim’le ilgili bazı ayetler yer alıyor ve dışarıdan bu kutsal kitap için dillendirilen iddialara cevap veriliyor. Fetvalara ara verilen bölümlerin son başlığında ise İmam-ı Ahmed’in şeri siyasetle ilgili sözleri var. Ahmed b. Hanbel, çok değişik hususları dile getirmiş ve konular hakkında fikirlerini söylemiştir. İmam-ı Ahmed, çok ayrıntılı ve aklımıza pek gelmeyen hususlara temas etmiş. Değişik zamanlarda izinsiz eşya kullanmak, yemek yemek gibi meseleleri de açıklığa kavuşturmuştur.
Risale Yayınları’ndan çıkan Resullulah Efendimizin (s.a.) Fetvaları, fetvaların birinci ağızdan okunacağı, özellikle dipnotlarla zenginleştirilmiş güzel bir eser.