Zülfü Livaneli’nin, kendisiyle yapılan röportajlarda “Sanki bu filmi yapmak için dünyaya gelmişim hissini yaşıyorum” dediği, senaryosunu yazıp yönettiği “Veda”, sonunda gösterime girdi. Buna mukabil, yapımcıların yatırımlarına ve oyuncuların gayretlerine rağmen tatmin edici ürünlerin ortaya çıkmadığı da herkesin malumu. Türkiye kendi yakın/uzak tarihiyle yüzleşmeyi beceremiyor bir türlü. Sinemanın imkânları da bu algının değişmesine, en azından şimdilik müsaade etmiyor anlaşılan.
“Molla Zübeyde” olarak adlandırıldığı iddia edilen Zübeyde Hanım’ın geri kafalı, hilafet yanlısı bir insan olarak lanse edilip Ali Rıza Efendi’nin de oğlunu camiye götüren, dua ettiren, sorduğu sorulara ilgi ve şefkatle cevap veren aynı zamanda da askerî okula gitmesini isteyecek kadar ileri görüşlü “ideal baba” profilinin izleyicilere sunulması enteresan. Enteresan çünkü annesine uzak olması gereken Mustafa, ona o kadar düşkün ki! Buna karşılık Mustafa Kemal’in tek bir flash back’de dahi babasını hatırlamaması, o geçmişe telmih yapılmayıp annesi ile ilişkisine dramatik mizansenler kullanılarak artırılması da senaryonun hazırlanış zafiyetlerini ortaya koyuyor. Zübeyde Hanım’ın ikinci evliliğinin aktarılması ve sürgün sonrası yokluk içinde bir camiye sığındığının gösterilmesi, “bakın nasıl tarafsızca doğruları beyazperdeye yansıtıyoruz” intibaı bırakmak için yapılmış sahneler havada kalıyor çünkü başka tespit yer almıyor filmde.
Çanakkale Savaşı’nın geçtiği sahnelerde Mustafa Kemal’in tabancasıyla en önde, sağına soluna bakmadan tam bir cesaretle fırlayıp ordunun ona yetişmeye çalıştığı sahneler de tanrı Atatürk’ün işaretleri. Oysa pek çok tarihçinin de belirttiği gibi, 10 Ağustos 1915’te Conkbayırı’nda Mustafa Kemal, ön saflarda değil, meydanın doğusunda Kördere tarafında korunaklı bir siperden savaşı yönlendirmekte olduğu ve raporlarda sadece saldırı işaretini verdiğinin yazılı olduğunu da buraya not düşmek lazım.
Atatürk için hijyenik ve sessiz bir ölüm tahayyül etmiş Livaneli. Çığlık yok, acı yok, çaresizlik, koşturmaca, karmaşa yok. “Beni Türk hekimlerine emanet ediniz.” diyen Atatürk’ün defalarca Fransız Doktor Fissenger tarafından karnından aldırdığı sular ve çektiği ızdırap yok. Halk da ortalarda yok, İsmet İnönü de, silah arkadaşları da. Yalnızca Mustafa Kemal var. Tek Adam. Gerçeklerden öte Zülfü Livaneli’nin hayal dünyasını izliyorsunuz; bir çocuk gibi, nasıl görmek istiyorsa öyle işte.
“Mustafa” filmi için 13-16 yaş sınırı getirilmesini isteyenler “Veda” için 7 yaşa kadar sınırın indirilmesinden memnun görünüyorlar. Baştan sonra bir intihar girişimi üzerine kurgulanmış bir film bu kadar küçük çocuklara nasıl izlettirilir? Bu nedenle olsa gerek filmi muazzam bir duygu yoğunluğu içinde izlediğimi itiraf etmeliyim. Çoğunluğu çocuklardan oluşan seyirci kitlesinin üzerini yoğun bir yağ ve mısır kokusu sarmıştı; popcorn. Ya o kola içerken yapılan höpürdetmelere ve fısıltılara ne demeli. Filmin bitmesini dört gözle bekleyen çocuklar annelerinin yanlarında rahat durmuyor kimseye de dirlik vermiyorlardı.
Pek çok eleştiriye muhatap olan Zülfü Livaneli, Vatan Gazetesi’ne verdiği röportajda şu şekilde cevap veriyor olan bitene: “Yani “Atatürk’ün insan yönünü anlatacağız” diye illa bir kusur bulup, ona birtakım zaaflar yamamak zorunda değiliz. Şunu unutmayalım: Bahsettiğimiz kişi, tüm dünyanın hatta düşmanlarının bile saygısını kazanmış, saygıyla anılan biri. Böyle bir insanı anlatırken de olağanüstü özelliklerinin ortaya konması zorunludur. Yoksa dürüst olmazsınız. Nitekim Atatürk’ün ordusunu yendiği Venizelos (Yunanistan eski Başbakanı) bile 1934’te onu Nobel Barış Ödülü’ne aday göstermiştir. Nazım Hikmet, en övücü şiirini onun için yazmıştır.” Konuşmada geçen “illa bir kusur bulmak”, “zaaflar yamamak” sözcükleri önemli, çünkü bir tabunun resmi. Kendisi Atatürk’ün tabulaştırılmasına karşı olduğunu söylese de yaptığı düpedüz bu. Mustafa Kemal Atatürk’le Türkiye ne kadar tanışıyor/tanıştırılıyor. Eleştirilemeyen, şakaya getirilemeyen -siz Atatürk imajını bir komedi filminde görebilir misiniz? Çarparlar- kusursuzluklara bezenmeye çalışıldıkça halktan uzaklaşan bir fon. Halkla arasındaki mesafe arttıkça başkalarına yaklaştırılan ve kullanılan bir sembol.
Yönetmenlerde yapımcılarda bir telaş var sanki. Türkiye’de yaşanan açılım ve Ergenekon süreçlerine paralel olarak dayatmacı Kemalist algının zayıflayacağı endişesi birilerini panikle bu yapılmalara itiyor olmalı. Bir hesaplaşma sancısı var sanki. “Dersimiz Atatürk” de “Veda”dan farklı değil. “Masmavi” delici gözlerle bakmak Atatürk için yeterli bulunmamış, Veda’da kahverengi gözlü olan Zübeyde Hanım, “Dersimiz: Atatürk”te mavi lenslerle, filmin orta yerinde bir tanrıça olarak belirmeye çalışmış.
Veda, Zülfü Livaneli’nin hayallerinin filmidir. Yer yer üst düzey oyunculukların sergilendiği, kostümlerin, özgün müziğin, dekorun ve görüntü algısının oldukça başarılı verildiği film, tüm bunlara karşın, ayakları yere basmayan, gerçeklerden uzak, klişe/tanrı Atatürk profili ile baş başa bırakıyor bizi. Belgesel havadan kurtulamayan, ara ara tiyatro havası oluşan film akıcılıktan da oldukça uzak, kurguda kesintiler ve kopukluklar oldukça fazla. Tim Burton’un efsanevi “Büyük Balık” filmindeki kahramanı, Edward Bloom’un anlattıklarına benziyor “Veda”; gerçekle hikâye birbirine karışır ya, filmi izledikten sonra yakın tarih daha bir sise bürünüyor sanki. Artık gerçeklerle hayal iç içe geçiyor. Hiç doğrularla buluşamayacakmışız gibi olumsuz bir hava kalıyor perde kapandıktan sonra. Veda, bu anlamda, kördüğüme dönen Türkiye’nin yakın tarihinden bir ilmek dahi çözmekten uzak, sorunları dondurucuda bırakan bir hayal/kurmaca olarak kalıyor, hepsi bu.