Yıldıray Oğur’un Karar gazetesindeki köşesinde yayınlanan konuyla alakalı bugünkü (09 Haziran 2018) yazısı şöyle:
Telefonlarımızdan Aplikasyonlar Bir Bir Silinirken…
Türkiye, Paypal, Wikipedia, Booking’den sonra Uber’i de yasaklıyor. Günlük hayatı kolaylaştıran bu uygulamaların vatandaşların taleplerine rağmen, devletin çıkarları veya lobi gruplarının baskılarıyla orta yollar aranmaksızın, bu kadar rahat fişinin çekilebilmesi, sıradan vatandaşların iktidar üzerindeki etki gücünün kaybolması açısından da bir demokrasi sorununa işaret ediyor.
Halbuki bu uluslararası uygulamalarla ilgili dünyanın başka ülkelerinde de sorunlar çıkıyor, tartışmalar yaşanıyor, lobby grupları kısıtlamalar talep ediyorlar.
Ama tamamen fişini çekmek çok az ülkenin uyguladığı ve en işlevsiz yöntem.
Herhalde bu işlevsizliğin en iyi örneği Türkiye’nin bir yılı aşan Wikipedia yasağı.
29 Nisan 2017 tarihinde Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu "Türkiye'yi terör örgütleriyle aynı zeminde gösteren ifadelerin bulunması" gerekçesiyle Wikipedia’yı yasakladı. Daha sonra mahkemeye yapılan itiraz da reddedilerek, yasak mahkeme tarafından da onaylandı.
BTK’nın Wikipedia’nın tümüyle fişini çekmesine gerekçe gösterdiği “Türkiye'yi terör örgütleriyle aynı zeminde gösteren ifadelerin bulunduğu” sayfalar, Wikipedia İngilizce’deki “Turkish occupation of northern Syria” (Kuzey Suriye'de Türk İşgali), Foreign involvement in the Syrian Civil War (Suriye İç Savaşı'na yabancı müdahalesi) ve State-sponsored terrorism (Devlet destekli terörizm) maddeleri.
Ama ne tuhaftır ki bir yıldır bu maddeler yüzünden Türkiye’den Wikipedia’ya girilemezken, dünyanın geri kalanı bu İngilizce maddeleri okuyabiliyor ve değiştirebiliyor.
Ve tabii ki Türkiye’deki yasak sayesinde Wikipedia’daki milyonlarca madde içinde o ana kadar az kişinin dikkatini çekmiş bu maddeler bütün dünyada daha çok okunmuş oldu.
Örneğin State-sponsored terrorism (Devlet destekli terörizm) maddesi Mart 2017’de 9 bin civarı bir görüntülenme rakamına sahipken, Türkiye’deki yasağın ardından bu sayı Nisan ayında birden altı kat artıp 36 bine çıkmış. Mayıs ayında 27 bin, Haziran ayında 26 bin kez okunmuş. Bir yıl sonra aylık okunma ortalaması ise 9 binden 15 binlere yükselmiş.
https://tools.wmflabs.org/pageviews/?project=en.wikipedia.org&platform=all-access&agent=user&start=2017-03&end=2018-05&pages=State-sponsored_terrorism
Daha da ilginci bu maddede sadece Türkiye’nin değil, aralarında ABD, İngiltere, İsrail, Rusya, Hindistan, İtalya’nın olduğu 20 ülkenin daha teröre destek vermekle suçlanması.
Suçlayan da resmi bir otorite değil, dünyanın her yerinden Wikpedia’ya katkı yapan gönüllü editörler. Bu suçlamalardaki kaynakları da genelde gazete haberleri ve bu maddelerdeki iddialar sürekli, başka editörlerin katkı ve eleştirileriyle değişebiliyor.
Ama milyonlarca Wikipedia maddesi içindeki böyle bir maddeden, bu 20 ülkeden (ABD, İngiltere, İsrail, Rusya, Hindistan, İtalya, Afganistan, Türkiye, İran, Kuveyt, Libya, Malezya, Pakistan, Filipinler, Katar, Suudi Arabistan, Suriye, Birleşik Arap Emirlikleri, Sudan, Sovyetler Birliği) sadece biri çok rahatsız olup, Wikipedia’nın fişini çekti; Maalesef sadece Türkiye.
Türkiye’nin Wikipedia yasağına gerekçe gösterilen bir diğer madde de Foreign involvement in the Syrian Civil War (Suriye İç Savaşı'na yabancı müdahalesi) maddesi. Bu madde de Türkiye ile birlikte, Suriye iç savaşına müdahale etmiş Rusya, İngiltere, ABD, İsrail, İran, Irak, Lübnan, Fransa, Suudi Arabistan, Katar, Ürdün, Birleşik Arap Emirlikleri, Hırvatistan ilgili içerikler var. Yine bu maddeye kızıp bütün Wikipedia’yı kapatmış tek ülke yine sadece Türkiye. Ve bu kapatma yüzünden Mart 2017’de 16 bin kez görüntülenen bu madde, Nisan ayında 45 bin, mayıs ayında 25 bin kere görüntülenmiş.
https://tools.wmflabs.org/pageviews/?project=en.wikipedia.org&platform=all-access&agent=user&start=2017-03&end=2018-05&pages=Foreign_involvement_in_the_Syrian_Civil_War
Şu anda dünyada Wikipedia’nın bütün dillerdeki sayfalarının yasak olduğu tek ülke Türkiye.
Türkiye dışında Wikipedia’ya erişim engeli uygulayan diğer iki ülkeden Çin’de Wikipedia’nın Çince ve Japonca dışındaki dillerdeki sayfaları özgür. Suudi Arabistan’da da Arapça dışındaki dillerde, sansürlenmiş bazı içerik dışında Wikipedia’ya girilebiliyor.
Zaman zaman bazı ülkeler Wikipedia’dan bazı maddeleri çıkardılar. Örneğin 2013’te Fransız askeri istihbaratı bir maddedeki içeriğin gizliliği ihlal ettiği gerekçesiyle Fransızca Wikipedia’dan silinmesini istedi. İngiltere ve İtalya’da da çocuk pornosu, uyuşturucu içerikli maddeler sildirildi. Pakistan, Hz. Muhammed’e hakaret içeren İngilizce bir madde için 2010’da Wikipedia’nın İngilizcesini bir süreliğine kapattı. Özbekistan’dan Suriye’ye, Rusya’dan Tunus’a sitenin belli bir süre kapatıldığı ülkeler var.
Ama en uzun süreli olarak, bütün dillerdeki sayfaları kapatmış tek ülke maalesef Türkiye.
Booking.com’da da böyle kötü bir şöhretimiz var.
Dünyada milyonlarca insanın kullandığı ama aynı zamanda rekabet kurumlarının tekelleşme konusunda takibinde olan bir site Booking. Özellikle en düşük oda fiyatı verme konusunda haksız rekabete neden olduğu için İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Avusturya, İsveç ve İsviçre gibi pek çok ülkede rekabet kurumları site hakkında soruşturmalar yürütüyor, zaman zaman uyarılarda bulunuyor. Büyük tur şirketleri, siteden pek hoşlanmıyorlar.
Ama sadece Türkiye’de, bu büyük tur şirketleri, milyonlarca insanın talebine rağmen rakipleri olan siteyi devlete kapattırmayı başardı. Türkiye’nin bu konudaki pek de güzel olmayan yalnızlığını ABD yaptırımlarına karşı mütekabiliyet olarak siteyi yasaklamayı düşünen Rusya’nın bozma ihtimali var.
Uber ve benzeri uygulamalar da dünyanın her yerinde taksicileri ayağa kaldırıyor, uygulamanın yasaklanması için eylemler yapıyor, yerel ve ulusal otoritelere baskı yapıyorlar.
Şimdiden New York’ta ve San Fransisco’da büyük bazı taksi tröstleri Uber ve benzer uygulamalar yüzünden battı.
Bu baskılar ve rekabet yasaları yüzünden, Bulgaristan, Danimarka, Macaristan gibi ülkelerde tümüyle, İtalya’nın, İngiltere’nin bazı şehirlerinde, ABD’nin Austin, Alaska eyaletlerinde Uber yasaklandı.
Fransa ve Almanya’da Uber ve benzer uygulamalara kısıtlamalar ve denetimler getirildi.
2017’de Londra’da ulaşım kurumu güvenlik tedbirlerinin yetersizliği nedeniyle bir süre Uber’i yasakladı. Daha sonra Uber’in bu tedbirleri alması üzerine uygulama geri döndü.
Taksicilerin doğrudan bir devlet başkanına uygulamayı yasaklama açıklaması yaptırabildiği ilk ülke ise Türkiye olabilir. Çünkü, hiçbir siyasetçi taksicileri memnun ederken, bu uygulamayı kullanan vatandaşları kızdırmak istemez. Özellikle de yasaklama kararı alınan ülkelerdeki taksicilik hizmeti kalitesiyle Türkiye’deki kıyas kabul etmezken. Uber araçlarının polis tarafından durdurulup hem şoföre hem de yolculara ceza kesilmesi de bize has bir durum olabilir.
Ama maalesef bütün bu örneklerde örgütlü lobi ve çıkar gruplarının baskıları, devletin hassasiyetleri, örgütsüz sıradan vatandaşların taleplerini bastırmış gözüküyor. Devlet, kendi çıkarlarını ve lobi gruplarının isteklerini, vatandaşlarının taleplerine ve konforuna tercih ediyor. Maalesef telefonumuzdaki applerin bir bir silinmesi devlet karşısındaki kıymetimizin ve gücümüzün de azaldığına işaret ediyor.
Yani mesele sadece Booking, Wikipedia, Paypal ya da Uber değil.