Cumhuriyet, Hürriyet, Hürriyet Daily News ve Yeni Şafak köşe yazarlarına konuşan yetkili, Türkiye’nin de içinde bulunduğu IŞİD karşıtı koalisyon ülkelerinin Suriye’de yeni bir geçiş dönemi için plan yaptığını söyledi.
Plana göre altı aylık bir geçiş süreci öngörülüyor. Bu süreçte Esed ‘sembolik’ cumhurbaşkanı olarak görevde kalacak. Yetkileri geçici yönetim organına devredilecek. İstihbarat, savunma, hava kuvvetleri gibi kritik alanlardan Esed sorumlu olmayacak.
Cumhuriyet’ten Çiğdem Toker, ‘5-6 maddelik’ planın koalisyon ülkelerince oluşturulduğunu, Türkiye’nin de planı kabul ettiğini ve Rusya’yı ikna etmek için harekete geçtiğini yazdı. Toker’e göre önce Dışişleri Bakanı Sinirlioğlu Soçi’de Lavrov’la yaptığı görüşmede, ardından Erdoğan Moskova’da cami açılışında Putin’le yaptığı görüşmede Rusya’yı planla ilgili bilgilendirdi.
Yetkili, Rusya ile yapılan görüşmelerde Türkiye’nin tutumunu şu şekilde özetledi:
“Suriye’nin istikrarlı, güvenliği ve kamu düzen olan bir ülke olması dışında bir beklentimiz yok. Böyle bir Suriye’nin de ancak mezhepçi olmayan çok kültürlü milli birlik bütünlüğünü korumuş seküler demokratik bir Suriye ile mümkün olacağını düşünüyoruz.”
Yetkili, Rusya’nın bu yaklaşımda mutabık olduğu ve Suriye’nin toprak bütünlüğünden yana olduğunu ancak ‘İran’ın mezhepçilik yapmadığı’ görüşünü aktardı.
Hürriyet’ten Verda Özer ise Obama’nın Esed’li altı aylık geçiş planını 28 Eylül’de Birleşmiş Milletler genel kurulu sırasında Putin’e ilettiğini yazdı. Özer, yazısında Türkiye’nin ayrı bir ‘5-6 maddelik’ planı daha öncesinde, Sinirlioğlu ve Erdoğan’ın ziyaretleri sırasında Rusya’ya ilettiğini belirtiyor. Rusya’nın ‘sizinle mutabıkız ve çalışmaya hazırız’ dediğini söylüyor.
Hürriyet Daily News’ten Murat Yetkin de, planın Birleşmiş Milletler toplantıları sırasında, ABD’nin de içinde olduğu dokuz ülke tarafından planın kararlaştırıldığını yazdı. Plan Rusya’ya ABD tarafından aktarıldı ancak Rusya’dan net bir cevap gelmedi.
28 Eylül’de Obama ve Putin’in görüşmesinin ardından ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mark Toner Al Jazeera’ye görüşmenin ‘yapıcı ve çok iyi’ geçtiğini söylemiş, Suriye’nin birleşik bir ülke olarak kalması gerektiği konusunda iki ülkenin hemfikir olduğunu ancak ‘siyasi dönüşüm konusu zorluğun ortaya çıktığı yer’ olduğunu belirtmişti. “Biz Esed’in yarın gitmesi gerekir demiyoruz. Ama siyasi sürecin sonucu Esed’i içeremez” demişti.
‘Maksat, siyasi geçişi hızlandırmak’
Türkiye Dışişleri yetkilisi, köşe yazarlarına Türkiye’nin Esed’siz Suriye görüşünden vazgeçmediğini, bu planın siyasi geçişi hızlandırmak için desteklendiğini belirtti.
Hem Erdoğan ve Sinirlioğlu’nun Rusya ziyaretleri, hem BM sırasında yapılan görüşmelerin ardından Rusya’dan henüz cevap gelmeden, Rusya Suriye’de hava saldırılarına başladı. Türkiye ve ABD, Rusya’yı sadece IŞİD’i değil Esed’le savaşan Suriye muhalefetini de vurmakla suçluyor.
Yeni Şafak’tan Abdülkadir Selvi’ye göre Esed’li geçiş süreci Rusya’nın, Esed giderse Suriye hızla çöker itirazları üzerine geliştirildi. Selvi, Türkiye’nin geçiş süreci konusundaki ısrarını sürdüreceğini söylüyor.
IŞİD operasyonlarına ABD istediği için ara verildi
Hürriyet’ten Verda Özer’in yazısına göre, yetkili, Türkiye’nin Temmuz ayında IŞİD’e yönelik başlattığı operasyonlara da ABD’nin isteğiyle ara verildiğini söyledi. Türkiye’nin, uçaklar arası koordinasyonu sağlayacak sisteme dahil edilmesi için zaman gerekiyor. Bu sağlandıktan sonra ABD ile daha fazla işbirliği yapılacak.
Türkiye ile ABD arasında Temmuz ayında bir mutabakata varılmış, buna göre ABD İncirlik Üssü’nü kullanmaya başlamıştı. Türkiye yetkililer bu mutabakat sonucunda Suriye’nin kuzeyinde, Azez-Mare-Halep hattında ‘kendiliğinden IŞİD’den arındırılmış güvenlikli bölge’ oluşacağını söylemişti.
Ancak bugüne kadar belirtilen alanda böyle bir bölge oluşturulmadı. ABD, PYD’ye verdiği desteğe devam etti. BM görüşmeleri sırasında Al Jazeera’ye konuşan ABD Dışişleri Bakanlık Sözcüsü Mark Toner, “Yabancı savaşçı geçişinin hâlâ devam ettiği bu sınırdan IŞİD’in uzaklaştırıldığını görmeyi biz de istiyoruz. Biz burada bir ‘bölge’ oluşturmaya çalışıyoruz söyleminden kaçınıyorum. Biz sadece IŞİD’le savaşa devam etmek ve yok etmek istiyoruz." dedi.
‘PYD mi biz mi?’
Yetkili, ABD’nin PYD’ye yaptığı yardımlarla ilgili de Ankara’nın Washington’a ‘O silahlar bizim topraklarımızdan çıkarsa ve bize karşı kullanılırsa, hem o silahları hem atıldıkları yeri anında yok ederiz’ dediğini söylüyor. ‘Kritik bir uyarı’ eşliğinde Ankara ‘Birkaç bin kişilik bir gücü müttefikinize tercih mi ediyorsunuz?’ sorusu da sorulmuş, yetkiliye göre ‘ABD mesajı aldı’.
Ancak Ankara’nın PYD’ye yapılan silah yardımını eleştirmesinin ardından ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü John Kirby, ülkesinin PYD'ye verdiği silahlarla ilgili Türkiye'nin kaygılarını anladıklarını belirterek, "IŞİD'e karşı etkin bir biçimde mücadele eden bu grupları uygun bir biçimde desteklemeye devam edeceğiz" demişti.
Yetkiliye göre, PYD-IŞİD-İran ve Esed rejiminin anlaşma yaptığı Ruslara anlatıldı. Rusların cevabı ‘Bu tür savaşlarda böyle taktiksel işbirlikleri olur’ oldu.
Rusya Esed’i almak istemedi
Köşe yazarlarına göre, altı aylık geçiş döneminin sonunda Esed’e ne olacağıyla ilgili de soru işaretleri var. Rusya henüz bir yanıt vermediği için, altı ayın sonunda Esed’in görevi bırakacağı nasıl garanti edilecek henüz netlik kazanmadı. Ancak Rusya Esed’e savaş suçlarından yargılanmama ve ailesinin güvenliği ile ilgili kimin, nasıl güvence vereceği sorusu üzerinde duruyor.
Esed ve ailesini geçiş dönemi sonunda Rusya’nın alması önerisine ise Rusya “Kesinlikle olmaz. Esed’i biz alırsak, Batı’yla ilişkilerimize yeni bir gündem maddesi eklenmiş olur” diyerek karşı çıkıyor.