Umay Aktaş Salman / Al Jazeera
Yarın 23 Nisan. Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı. Bu yıl da 23 Nisan’da, Türkiye’nin dünyada çocuklarına bayram armağan eden ilk ve tek ülke olduğu hatırlatılacak. Çocuklara verilen öneme dikkat çekilecek. Ancak Türkiye’nin çocuk hakları karnesi hiç de parlak değil.
TBMM'de çocuk gündemde değil
Türkiye’de çocukların ne kadar önemsendiğini, çocuk haklarının ne kadar gündeme geldiğini anlamak için Meclis'teki duruma bakmak bir fikir verebilir. Gündem Çocuk Derneği, TBMM’nin 25. dönem birinci yasama yılında çocukların ne kadar gündeme geldiğini araştırdı. Beş aylık süreçte Meclis'e 2221 yazılı, 98 sözlü soru önergesi sunuldu. Yazılı soru önergelerinden 131’i, sözlü soru önergelerinin sadece 7’si çocuklar ile ilgiliydi. Yazılı 131 soru önergesinden hiçbiri cevaplandırılmadı. Çocuklarla ilgili soru önergelerinin en başında eğitim, kolluk kuvveti ve çatışma ortamı, yaşam hakkı ihlâlleri vardı.
Kronik sorun: Çocuk işçiliği
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) verilerine göre nüfusun yüzde 29,4’ünü çocukların oluşturduğu Türkiye’de, çocuklarla ilgili kronik sorunlar var. Bunlardan ilki çocuk işçiliği. TÜİK 2012 verilerine göre, ülkede 6 - 17 yaş arasında yaklaşık 900 bin çocuk işçi var. Çalışan çocuklar en fazla tarım sektöründe. Çalışan çocukların yarısı da eğitim hakkından da mahrum. Çalışan çocukların yüzde 49,8’i okula devam ederken, yüzde 50,2’si okula devam etmiyor.
Üç çocuktan biri yoksul
TÜİK verilerine göre Türkiye'de yaklaşık 16 milyon yoksul var. Yoksul fertlerin yüzde 44,3’ü çocuk. Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (BETAM) 2014 verilerine göre de Türkiye’de her üç çocuktan biri şiddetli maddi yoksulluk çeken hanelerde yaşıyor. Çocuk maddi yoksunluğunda en yüksek oranlara sahip iki bölge Kuzey Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu. Yoksulluk çeken 7 milyondan fazla çocuğun yüzde 40’ı protein ihtiyacını et, tavuk ya da balıktan karşılayamıyor.
Türkiye, fırsat eşitliğinde 35 ülke içinde 34'üncü
Fırsat eşitliği de önemli bir sorun. UNICEF, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üyesi ülkelerde çocuklar arasındaki fırsat eşitliğini araştırdı. "Report Card 13- Çocuklar İçin Adalet" adlı çalışmada 35 ülkede farklı ekonomik sınıflarda yer alan çocuklar arasında gelir, eğitim, sağlık ve yaşam memnuniyeti konularındaki eşitsizlik raporlandı. Eşitsizliğin en fazla olduğu ülke İsrail. 35. sırada yer alan İsrail listenin sonunda. Türkiye ise fırsat eşitliğinde İsrail’in bir basamak üstünde yani 34. sırada.
Liseye gidebilen kızlar Doğu'da azalıyor
Fırsat eşitsizliğinin yaşandığı en önemli başlıklardan biri eğitim. Anne Çocuk Eğitim Vakfı’na (AÇEV) göre 6 yaş grubundaki her 10 çocuktan 4’ü okul öncesi eğitim almadan ilkokula başlıyor. Türkiye’de okullulaşma oranları son 15 yılda hızla arttı. İlkokul ve ortaokulda yüzde 100’e yakın. Ancak özellikle bölgeler arasında liseye gidebilen kız çocukları arasında derin eşitsizlikler var. Türkiye genelinde kız çocuklarının liseye gitme oranı yüzde 79,26. Bu oran bazı bölgelerde Türkiye ortalamasının çok altında. Örneğin, Şırnak’ta yüzde 62.92, Siirt’te yüzde 57,69, Bitlis’te yüzde 52,69, Ağrı’da 48,08, Muş’ta 46,07.
Çocuklar içinde en dezavantajlı gruplardan biri de özel gereksinimli olanlar. Çocuklara yönelik sorunlar engelli çocuklar için daha da artıyor. Son 20 yılda eğitime erişen engelli öğrenci sayısı da hızla arttı. Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) verilerine göre yaklaşık 289 bin engelli çocuk eğitim alıyor. Engelli çocukların akranlarıyla aynı sınıfta okumasını sağlayan kaynaştırma eğitimine devam eden çocuk sayısı da arttı. Ancak ilkokul ve ortaokulda kaynaştırma eğitimi alan öğrenci sayısı lisede belirgin bir düşüş gösteriyor. MEB verilerine göre ilkokulda kaynaştırma eğitim alan engelli çocuk sayısı 81 bin 380, ortaokulda bu rakam 92 bin 32 öğrenciye yükseliyor. Lisede kaynaştırma eğitimi alan engelli çocuk sayısı 27 bin 730’a düşüyor.
Her ay 650 çocuk cinsel istismarı vak'ası
En önemli sorunlarından biri çocuk cinsel istismarı. Adalet Bakanlığı verilerine göre 2014’te Türkiye’de 40 bin "çocuğa taciz davası" açıldı. 24 bin 285’inde karar çıktı. Mahkumiyet çıkan dava ise 13 bin 968. Her ay Adli Tıp kurum’na 650 çocuk cinsel istismarı vak’ası geliyor.
Son 5 yılda 232 bin 313 çocuk gelin
Rakamlara yansıyan erken evlilikler son beş yılda yavaş yavaş azalsa da Türkiye’nin en önemli sorunların biri hâlâ çocuk gelinler. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı verilerine göre, 2015'te 16 ve 17 yaşında evlenen kız çocuklarının sayısı 31 bin 337. Çocuk gelinlerin sayısı 2010'da 45 bin 738, 2011'de 42 bin 700, 2012'de 40 bin 428, 2013'te 37 bin 481, 2014'te 34 bin 629 idi.