Cenevre-3 hattında devam eden diplomasi trafiğini Al Jazeera'den Ece Göksedef derledi.
*
Suriye’nin geleceğinin konuşulacağı ve krize siyasi bir çözüm aranacak olan üçüncü Cenevre toplantısı, tarafların şartları, itirazları ve katılımcıların belirlenememesi sebebiyle, planlandığı gün olan 25 Ocak’ta başlayamadı.
25 Ocak günü toplantıyı düzenlemekle yükümlü Birleşmiş Milletler’in Suriye Özel Temsilcisi Stefan De Mistura bir basın toplantısı düzenledi. Katılımcıları belirleyerek davetiyeleri Salı günü göndereceğini, toplantının 29 Ocak günü başlayacağını duyurdu. Kimlerin davet edileceğiyle ilgili ise detay vermedi. Sadece ‘IŞİD ve Nusra bizim için terör örgütüdür’ dedi.
Katılımcılar konusunda en büyük sorun, ABD, Türkiye, Suudi Arabistan, Fransa başta olmak üzere birçok ülkenin meşru gördüğü SMDK’nın (Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Koalisyonu) yanı sıra, Rusya’nın başka isimleri de öne sürmesi.
Rusya’nın masada olmasını grupların başında, PKK’nın Suriye kolu PYD geliyor. PYD’yi ‘terör örgütü’ olarak kabul eden Türkiye ve SMDK, buna kesinlikle karşı çıkıyor. Rusya ayrıca, Esed rejimine yakınlığıyla bilinen ve kendisinin desteklediği ‘Suriye içi muhalefetin’ de masada olmasını istiyor.
De Mistura'nın basın toplantısıyla görüşmelerin bu hafta başlayacağını duyurmasının ardından kritik başkentlerdeki diplomasi trafiği başladı.
PYD lideri İsviçre’ye gitti
Pazartesi akşamı PYD kaynakları, Salih Müslim’in De Mistura’nın ofisinden bir telefon aldığını, davetiye almak üzere Cenevre’ye gittiğini öne sürdü.
Salı günü Reuters’a konuşan Salih Müslim, Cenevre toplantısına katılacaklarını ancak hangi pozisyonda olacaklarını bilmediğini söyledi.
PYD’nin öncü güç olduğu, ABD’nin desteğiyle Aralık 2015’te bazı Suriyeli Arap isimlerin de katılımıyla kurulan Suriye Demokratik Meclisi (SDM) temsilcileri de İsviçre’ye doğru yola çıktı. ABD, IŞİD'le mücadelesinde PYD'yi suriye sahasında askeri olarak destekliyordu. Türkiye'nin itirazlarının ardından, geçtiğimiz aylarda kurulan ve SDM'nin askeri kanadı olarak sayılan Suriye Demokratik Güçleri'ni destekliyor.
Suriye Demokratik Meclisi temsilcileri, Salih Müslim ile birlikte Moskova’ya gidip Rus Dışişleri Bakanı Lavrov ve De Mistura ile görüşmüştü. Meclis, SMDK’nın Riyad’da yaptığı muhalefet toplantısına da davet edilmemişti.
Lavrov: Suriyeli Kürtler olmadan imkânsız
Rus Dışişleri Bakanı Lavrov, salı sabah saatlerinde düzenşediği basın toplantısında PYD'nin IŞİD'le savaşan en etkili güçlerden biri olduğunu vurguladı. "Kürtler olmadan anlaşmaya varılması ikmânsız" dedi:
"Onlar olmadan nasıl bir siyasi süreç işletebiliriz? PYD, bölgedeki en önde gelen Kürt partisidir ve terörizmle en aktif şekilde mücadele ediyorlar. Onları davet etmemek ciddi bir hata olur, onları davet etmeden nasıl Suriye’de reformdan bahsedebiliriz?
"Salih Müslim’in lideri olduğu PYD de ABD’nin müttefiki. ABD bu Kürtlere, terörizmle savaşma kapasitelerini artırmak için doğrudan askeri yardımda bulunuyor. Militanları ABD tarafından destekleniyor. Suriye’de terörizm hepimizin ortak sorunu, bu sebeple Suriye’deki müzakere sürecine katılmamalı haksızlık olur ve yapıcı olmaz."
SMDK’dan Kerry’ye eleştiri
Pazartesi akşamı De Mistura’nın basın toplantısından sonra bir açıklama yapan SMDK Başkanı Halit Hoca, SMDK’nın Cenevre görüşmeleri için belirlediği Yüksek Müzakere Heyeti’nin ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ile görüştüğünü söyledi.
Rusya ve İran’ın Cenevre görüşmelerini başarısızlığa uğratmaya çalıştığını söyleyen Hoca, “Keryy bize yeni bir şey söylemedi. Görüşmemiz, Kerry’nin bize İran ve Rusya’nın mesajlarını iletmesinden ibaretti” dedi. İran ve Rusya’nın mesajlarının da ‘Ortak ulusal meclis kurmak ve Esed’in yeni seçimlerde aday olmasını kabul etmek’ olduğunu ifade etti.
Cenevre görüşmelerinin yolunu açan, Uluslararası Suriye Destek Grubu’nun Viyana’daki görüşmelerinde ise açıkça ‘geçiş hükümeti’ kurulması ve 18 aylık dönemin ardından seçimlere gidilmesi öngörülüyordu. Esed’in geleceğiyle ilgili durum ise netlik kazanmamıştı.
Halit Hoca, ABD’nin Suriye Demokratik Güçleri’ne desteğini de eleştirdi:
“ABD, Demokratik Suriye Güçleri’nden yana girişimlerde bulunuyor, bu oluşum Rusya’nın destek verdiği Demokratik Suriye Meclisini ortaya çıkaran oluşumdur. Bu meclis Suriye halkının temsilcisi olan gerçek muhalefete alternatif, rejim vesayetinde bir muhalefet icat etme çabasından doğmuştur.”
Dışişleri Bakanlarının telefon trafiği
Salih Müslim’in Salı günü yaptığı ‘Cenevre’ye katılacağız’ açıklamasının ardından, De Mistura’dan bir açıklama gelmedi. Ofisinden yapılan açıklamada, katılımcılar konusunda açıklamanın davetiye gönderilen taraflara bırakıldığı belirtildi.
Ardından Çavuşoğlu Amerikan ve İngiliz mevkidaşlarıyla, Kerry ve Hammond ile telefon görüşmeleri yaptı. Bir gece önce Kerry ile bir telefon görüşmesi daha olmuş, aynı zamanda Fransa Dışişleri Bakanı Fabius ile de görüşmüştü.
Çavuşoğlu’nun telefondaki diplomasi trafiğinde konu, Cenevre’ye davet edilecek katılımcı listesiydi.
Çavuşoğlu: PYD olursa boykot ederiz
Telefon trafiğinin ardından Çavuşoğlu, NTV’ye önceden planlanmamış olan bir röportaj verdi. Röportajda PYD’nin davet edilmesi halinde Cenevre görüşmelerini boykot edeceklerini söyledi:
“Cenevre'de Suriye barış görüşmelerinde eğer PYD masada olursa Türkiye görüşmelere katılmayacak, yani boykot edecek. Giderler başka yerde görüşürler o ayrı bir şey, ama müzakere masasında terör örgütleri olamaz. Türkiye'nin tutumu nettir. Muhalefetin de bunu kabul etmesi mümkün değildir. Terör örgütleriyle iç içe olmak onların da imajını bozar, onlara yarar değil zarar verir."
“ABD, Fransa, İngiltere Dışişleri Bakanlarıyla görüştüm. Onların da söylediği net bir şekilde PYD'nin davet edilmeyeceği. Rejimle PYD birlikte çalışıyor. Müzakere muhalefetle rejim arasında olacak. Muhalefetin içinde de PYD gibi terör örgütleri olamaz.”
Ankara’dan, PKK’nın kolu olduğu gerekçesiyle PYD’nin katılımına kesinlikle itiraz ederken, Rusya’nın desteklediği ve ‘sözde muhalefet’ diye adlandırdıkları diğer gruplarla ilgili bu kesinlikte bir açıklama gelmedi. Çavuşoğlu, pazartesi günü konuyla ilgili bir soruya şu yanıtı vermişti:
“Riyad’daki muhalifler YPG ve rejim yanlısı sözde muhalefetin kendi içlerinde olmasını istemiyor, kimse bunu dikte edemez. Çok istiyorlarsa bu gruplar rejim tarafında katılabilirler."
Riyad muhalifleri kararını henüz açıklamadı
Müzakerelere katılmaları konusunda ABD’nin baskısı altında olan SMDK’nın Yüksek Müzakere heyeti de Salı günü Riyad’da bir kez daha toplandı. Heyetin sözcüsü Munzir Mahos Al Jazeera'ye yaptığı açıklamada "Davetiyeyi kabul edip etmemek konusunu tartışmaya devam ediyoruz. Konuyu ciddiyetle ele alıyoruz" dedi ve Çarşamba günü kararlarını açıklayacaklarını söyledi.
Muhalifler, toplantıya katılmak için rejimden kuşatmaları durdurması gibi bazı adımlar atmasını bekliyor.
Müslim: Davet almadım
Salı akşam saatlerinde davetiyelerin gönderilmesinin ardından Rusya’da hükümete yakınlığıyla bilinen haber merkezlerinden ve PYD kaynaklarından, PYD lideri Salih Müslim’in ve Suriye Demokratik Meclisi (SDM) eş başkanları İlham Ahmed ve Haysam Menna’nın da davetiye aldığı bilgisi yayıldı.
Ancak daha sonra IMC TV yayınına katılan Salih Müslim, Cenevre toplantısı için davetiye almadığını söyledi. Aynı zamanda İlham Ahmed’e de davetiye ulaşmadığı bilgisini verdi. Sadece çatı örgüt SDM eş başkanı Haysam Menna’ya davet gittiğini doğruladı.
Salih Müslim yayında SDM’nin de PYD olmazsa toplantıya katılmayacağını söyledi. “Haysam Menna bize, ‘siz olmadan biz de gitmeyeceğiz’ dedi. Davetin gelmemesi teknik bir neden değil, bazı iradeler buna karşı çıkıyor” diye konuştu.
Moskova destekli muhalefet de listede
Davetiye giden isimler arasında yakın bir zamana kadar Esed’in kabinesinde bakan olarak yer alan ancak şimdi muhalefet safında olduğunu dile getiren Kadri Cemil de vardı. Kadri Cemil, Moskova destekli ve Marksist ideolojiye yakınlığıyla bilinen Kurtuluş ve Değişim Cephesi’nin kurucusu. Kadri Cemil’in grubundan başka isimler de toplantıya davet edilenler arasında.
İngiltere’nin Suriye temsilcisinden Rusya’ya ağır eleştiri
Cenevre 3 için Rusya destekli birçok isme davetiye gittiğinin netlik kazanmasının ardından, Salı gecesi, İngiltere’nin Suriye Özel Temsilcisi Gareth Bayley Twitter’da, Salih Müslim’in davet edildiğini yazan bir tweet paylaşarak ‘Davet edildiğini düşünmüyorum’ yazdı.
Ardından “Birleşik Krallık Suriye’de DAEŞ’i değil açık bir şekilde muhalifleri hedef almasından derin endişe duymaya devam ediyor, bu sona ermeli” yazdı.
Bunun hemen öncesinde, Şeyh Misken bölgesinin Esed’in eline geçmesinin ardından, Rusya’yı ağır bir dille eleştiren bir açıklama yapmıştı:
“Şeyh Miskin’in bugün rejim güçlerinin eline geçmesi Suriye’de Rusya’nın hedeflerindeki ikiyüzlülüğü ortaya koyuyor. Kendilerini Özgür Suriye Ordusu ve Güney Cephesi olarak tanımlamalarına ve radikal olmamalarına rağmen, Rusya ve Esed rejimi kasabayı bombaladı, büyük hasara yol açtı. Muhalif grupların bu şekilde açıkça hedef alınması; özellikle BM liderliğinde yapılacak olan Suriye’de geçiş dönemi için siyasi çözüm müzakerelerinin başlamasından birkaç gün önce olması, derin endişe yaratıyor."
“Rejim ve Rusya’nın ılımlı muhalefete ve sivillere şiddetli saldırıları sona ermelidir. Ilımlı muhalefeti bombalayan rejime destek vermeye devam ederek, Rusya, zaten kırılgan olan Suriye içi müzakerelere zarar verme riskini alıyor. Rusya’yı, Suriye’de siyasi çözüme ulaşma konusunda verdiği söz doğrultusunda hareket etmeye; ılımlı muhalefeti hedef alma ve sivil ölümlerine son vermeye çağırıyorum.”
Fransa’dan PYD açıklaması
Salih Müslim’in ‘biz yoksak onlar da olmayacak’ dediği Suriye Demokratik Meclisi eşbaşkanı Menna'ya gözler çevrilmişken, PYD ile bir açıklama da Fransa Dışişleri Bakanı Laurent Fabius’tan geldi:
"Sayın De Mistura davetiyeleri gönderdi. PYD konusu birçok soruna yol açıyordu ve Mistura bana, PYD'ye davet göndermediğini söyledi."
Fabius, De Mistura’nın kendisine, Cenevre’de başka muhalifler de olsa Riyad muhalefeti olarak bilinen grubun müzakerelerde öncü olacağını da söylediği bilgisini verdi.
Menna’dan beklenen açıklama geldi
Suriye Demokratik Meclisi eşbaşkanı Haysam Menna, Çarşamba sabah beklenen açıklamayı yaptı. Reuters’a konuşan Menna, Salih Müslim’in bir gece önce yaptığı açıklamayı doğruladı:
“İki Kürt lider, Salih Müslim ve İlham Ahmed de katılım için davetiye almazsa, Cenevre’deki görüşmelere katılmayacağım. Ya arkadaşlarımla giderim ya da hiç gitmem. Bu soruda taviz yok. Bize gerçekten ‘Rusya delegasyonu’ olarak adlandırabileceğimiz bir delegasyon öneriyorlar ve ben Rusya delegasyonunun bir üyesi olmaya hazır değilim. Biz kendi delegasyonumuzun olmasını hak ediyoruz.”
Kaynak: Al Jazeera, Reuters, IMC TV