Mepa News, Bosna-Hersek'teki siyasi süreç ve artan gerilime ilişkin bir röportaj gerçekleştirdi.
Boşnak gazeteci ve siyasi analist Ibrahim Delić, ülkede son duruma, siyasi gerilime ve geleceğe dair Mepa News'in sorularını yanıtladı.
- 1990'lı yıllardaki Bosna Savaşı Dayton Antlaşması ile sona erdi ve bölgede parçalı bir devlet kuruldu. Bize savaşın ardından bölgede oluşan siyasi-idari yapıyı anlatabilir misiniz?
Dayton Barış Anlaşması, 1995'te Bosna-Hersek'te savaşı engelledi. Daha doğrusu Bosna-Hersek'in tamamen kurtuluşu engellendi.
Uluslararası toplum tarafından dayatılan anayasa çok karmaşıktır. Ülke, Sırp Cumhuriyeti ve Bosna-Hersek Federasyonu olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Bosna-Hersek Federasyonu, Boşnak ve Hırvatların ortak idari bölgesidir. Bu idari bölge on kantona bölünmüştür. Bu idari seviyelerin her birinin kendi parlamentosu ve hükümeti vardır. Bu yüzden dünyadaki en karmaşık siyasi sistemdir.
Bosna-Hersek, cumhurbaşkanlığının üç üyesi olan dünyadaki tek ülkedir. Başkanlık konseyi başkanı her 6 ayda bir değişir. Yani, bu bir ülkenin sahip olduğu en karmaşık siyasi sistemdir.
Bu tür bir anayasa savaşı durdurdu ama çok büyük sorunlar yarattı. Dayton Barış Anlaşması, Bosna-Hersek'in sivil bir devlete entegrasyonunu sağladı. Ancak Batı'nın Bosna-Hersek'e yönelik değişen politikası nedeniyle bu entegrasyon hiçbir zaman gerçekleşmedi.
- Halihazırda Bosna'da nüfus durumu ne şekilde? Müslüman Boşnakların nüfus içerisinde oranı nedir? Müslüman Boşnaklarda nüfus artış hızının az olmasının sebebi ne? Sırp ve Hırvatlarda bu durum ne şekilde?
Son nüfus sayımına göre, 2013 yılında, %50,11'in üzerinde Boşnak vardı. Bir sonraki nüfus sayımının 2023'te yapılması gerekiyordu ve Boşnak sayısının %65'i geçmesini bekliyorduk. Bu nedenle, üçte iki demografik ve siyasi çoğunluğa sahip olacaklardır.
Batı'nın yanı sıra Sırplar ve Hırvatlar da bundan korkuyor. Macaristan Başbakanı Viktor Orban açıkça Bosna-Hersek'in Avrupa Birliği'ne asla katılmayacağını, çünkü sorunlarının "iki milyon Müslümanın entegrasyonu" olduğunu söyledi. Bu nedenle, Boşnaklara yönelik açık İslamofobi tezahür etmekte ve Bosna-Hersek'in başarısız ilerlemesinin temel sorununun aslında Boşnak demografik fırsatçılığı olduğu gerçeğine odaklanılmaktadır.
Sırplar ve Hırvatlar Boşnaklara karşı soykırım yaparak Boşnakların demografik büyümesinin yayılmasını engellemeye çalıştılar. Şimdi bunu uluslararası toplumun temsilcisi Christian Schmidt'in dayatmak istediği bu Seçim Yasası ile yapmak istiyorlar.
- Savaştan önce ülkede Müslüman Boşnakların çoğunlukta olduğu birçok yer bulunuyordu. Ülkenin doğusundaki Podrinya gibi. Bu bölgelerde Boşnakların artık azınlık durumuna düştüğü dikkat çekiyor. Dayton Antlaşması'na göre mültecilerin geri dönme hakkı olmasına rağmen, Boşnaklar topraklarına neden geri dönemiyor?
Mültecilerin savaş öncesi mülklerine geri dönüşüyle ilgili sorunumuz da 2014'te çıkarılan yasadır. Yani 2014 yılında SDP'nin (Sosyalist Demokrat Parti) liderliğindeki mevcut cumhurbaşkanlığı adayı, o zamanlar Bosna Hersek Meclis Başkanı olan Denis Bećirović'in bulunduğu hükümet, Sırplar lehine ikamet yasası çıkardı. Bunu Bosna-Hersek parlamentosundaki başkanlık pozisyonunu korumak için yaptı.
Bugün, böyle bir yasa nedeniyle geri dönen Boşnaklarımızın savaş öncesi yaşadıkları yerlere kayıt yaptıramaması sorunumuz var. Dolayısıyla Boşnakların savaş öncesi yerleşim yerlerine dönüşlerinin yavaşlamasının en büyük nedenlerinden biri de budur. Tabii ki, Sırplar ve Hırvatlar tarafından da büyük engeller var.
"Sancak'tan vaz geçmedik"
- Sırbistan ve Karadağ'ın topraklarında kalan Sancak bölgesinde nüfus durumu nasıl? Sancak bölgesi Bosna'daki siyasi, dini, etnik ve askeri gerilimden nasıl etkileniyor? Bölgenin durumu ne şekilde?
Dikkatli olun, Sancak yüz yılı aşkın bir süredir Sırbistan Cumhuriyeti'nin bir parçası. Arka bahçelerinde sorun istemiyorlar. Halkımızın ve topraklarımızın o kısmından asla vazgeçmedik. Bizden aldıklarını mutlaka bir gün geri alacağız. Sancak'ta suçlar işlendi, ama Bosna'dakinden çok daha az ölçüde.
- Bosna Hersek İslam Birliği Başkanı Husein Kavazovic, geçtiğimiz günlerde Bosna Hersek'te İslamofobinin çok yüksek olduğunu söylemişti. Burada İslam karşıtlığının kaynağı Sırp ve Hırvatlar mı yoksa Boşnaklar içerisinde de böyle bir karşıtlık var mı? İslam'ın bölgedeki durumunu ve geleceğini nasıl görüyorsunuz?
Elbette halkımız her gün sokaklarda İslamofobi ile karşı karşıya kalıyor. İlginç olan şu ki, örneğin çoğunluğu Boşnak olan Tuzla'da veya Saraybosna'da böyle şeyler oluyor. Bu tür ortamlarda İslam'a yönelik bu tür saldırılar daha çok "insan hakları savaşçıları" tarafından gerçekleştirilmektedir.
Geçenlerde, Bosna Hersek Federasyonu parlamentosundaki bir delege olan NS (Bizim Partimiz) üyesi, ezanı tartıştı. Çevredeki camilerden gelen ezan sesinin kendisi için çok yüksek olduğunu ve Müslüman olmadığı için her gün dinlemek zorunda olmadığını söyledi. Saraybosna camilerinden gelen ezanı iptal etmeye veya susturmaya çalışacakları ilk adım budur. Ancak İslamofobi, Sırp ve Hırvat taraflarından günlük ve yoğun bir şekilde geliyor. Bu, çoğunlukla Boşnaklara karşı işlenen suçları ve soykırımı da reddeden medyalarından geliyor.
Tartışmalı seçim düzenlemesi
- Bölgede son dönemdeki çeşitli düzenlemelerle, Boşnak-Hırvat federasyonu içerisinden bir Hırvat devletinin kurulmasına dair iddialar dillendiriliyor. Bu iddiaları açıklar mısınız?
Bu, Bosna Hersek Yüksek Temsilcisi Christian Schmidt'in Bosna Hersek Federasyonu'na dayatmak istediği Seçim Yasası ile ilgili. Bosna Hersek Anayasa Mahkemesi'nin bu kanunu ilgilendiren ve uygulanması gereken kararları olduğu için son altı aydır Hırvat tarafıyla mevcut seçim kanununun değiştirilmesi için görüşmeler yapılıyor. Ancak bu ayrımcı yasa ile bazı kantonlar Bosna Hersek Federasyonu Halk Meclisi'ndeki temsilcilerinden yoksun kalacak. Bu yasa etnik bölünmeleri pekiştirecek ve Bosna-Hersek Federasyonu Halk Meclisi'ndeki sandalyeler için münhasırlık, SNSD (Bağımsız Sırp Demokratlar Birliği) ile birlikte tam kontrole sahip olacak olan HDZ'ye (Hırvat Demokratik Birliği) verilecekti, Bosna Hersek'teki Boşnaklar üzerinde.
Bu yasanın dayatmak istediği şey, Bosna Hersek Federasyonu kantonlarında %3'lük bir nüfus sayımının getirilmesidir. Açıklığa kavuşturmak gerekirse, bir kantondaki bir ulus %3'ten fazla değilse, Bosna Hersek Federasyonu Halk Meclisi'ne bir delege seçemez. Bu yasa "Boşnakların Filistinleştirilmesi"ni başlatır. Uluslararası toplum, HDZ'nin oluşturduğu ablukaları kaldırmak istediği bahanesiyle bu ayrımcı yasayı destekliyor. Kamuoyuna hatırlatmak gerekirse, HDZ süreci engellediği için 8 yıldır Bosna Hersek Federasyonu hükümetini kuramadık.
Bölgenin geleceği
- Şu anda Bosna'yı bekleyen siyasi tehlikeler neler? Siz Bosna'dan "patlamaya hazır bir barut fıçısı" olarak söz ediyorsunuz ve İsrail'in Filistin'de uyguladığı ayrımcı devlete benzer bir sürecin yaşanması riskini vurguluyorsunuz. Bu tanıma yol açan sebepler nelerdir?
Artık 1992-1995'teki durumda değiliz. Gerekirse barışı riske atmaya ve sahip olduğumuz özgürlüğümüzü korumak için silahlı çatışmaları kullanmaya hazırız. Sivil bir devlet, yani Bosna Hersek'te yaşayan tüm vatandaşlar için bir devlet için savaşıyoruz. Belirli bir bölgede belirli bir halkın münhasırlığı, ancak isyanları ve silahlı çatışmaları beraberinde getirebilir.
Dün akşam yüksek temsilcilik binası önünde memnuniyetsizliğimizi dile getirdiğimiz protestolarda bu tür şeylere karşı çıktık. 24 saatte 7 bin kişiyi o binanın önüne getirdik. Gerekirse bu ülkeyi ve bu halkı savunacak yüz bin kişiyi 24 saat içinde toplayıp silahlandıracağız. Düşmanlarımız bunun farkında. Planladıkları ve düşündükleri gibi bizi açık tip bir toplama kampına koymalarına kesinlikle izin vermeyeceğiz.
- Bosna'nın gerçek anlamda bağımsız ve kendi ajandasına sahip bir devlet olabilmesi için sizce nasıl bir yol haritası gerekiyor?
Boşnaklar Batı'dan hayal kırıklığına uğradı ve yakında Avrupa Birliği yolundan vazgeçeceklerini düşünüyorum. Şu anda en büyük dostumuzu ve en büyük müttefikimizi Türkiye Cumhuriyeti olarak görüyoruz.
- Bosna Hersek'in geleceğini nasıl görüyorsunuz? Bölgede yeni bir savaş veya dağılma ihtimali var mı? Avrupa'nın Hırvatlara, Rusya'nın Sırplara yönelik desteği bölgeyi nereye sürükleyecek?
Bosna Hersek her an patlayabilecek bir barut fıçısı demiştim zaten. Bu alandaki bu tür durumlar çok olasıdır. Osmanlı Devleti'nin Balkanlardan çekilmesinden bu yana böyle bir durumla karşı karşıyayız. Hırvatlar, Sırplar gibi Rusya'yı açıkça desteklemeye başladıkları için şu anda Avrupa'nın desteğini alıyorlar. Yüksek Temsilci Seçim Yasasını dayatma niyetinden vazgeçerse durumun sakinleşeceğini düşünüyorum. İki ay sonra seçim var. Umarım bu çalkantılı zamanlarda silahlı çatışma son seçenek olur.