Dahası, Ermenistan ile imzaladığı anlaşma sayesinde Türkiye sınırında yer alan ve ülkenin geri kalanıyla bağlantısı bulunmayan toprağı Nahçıvan ile de bir kara koridoru kurulması sözünü aldı.
İran'ın kuzeyindeki Azeri nüfus bu gelişme karşısında sevinç gösterilerinde bulunsa da, bu koridor Tahran'da endişeyle karşılandı.
Bunun nedeni ise Azerbaycan ve Nahçıvan arasındaki ticaretin 30 yıldır İran üzerinden yapılması.
İran bu sayede hem Azerbaycan üzerinde politik etkiye sahip oluyor hem de bu ticaretten para kazanıyordu.
İran'ın enerji riskleri
İran'da yayın yapan muhafazakar Maşrek internet sitesine göre koridorun İran'a yönelik birden fazla negatif jeopolitik etkisi olacak.
Maşrek bunları altı başlıkta inceledi:
• Azerbaycan Nahçıvan'a İran üzerinden gönderdiği gazın yüzde 15'ini İran'a komisyon olarak veriyordu.
• İran Türkiye'yle 1996'da bir gaz satış anlaşması imzaladı. Bu anlaşma nedeniyle Türkiye yıllardır İran'dan pahalı gaz alıyordu. Türkiye İran'a bin metreküp başına 490 dolar öderken Azeri gazını 335 dolara alabilir. Gelecekte bu koridor üzerinden Azerbaycan'dan Türkiye'ye bir gaz hattı döşenirse İran'ın gaz kaybı büyük olabilir.
• Türkmenistan'dan başlayıp İran üzerinden Türkiye'ye gitmesi planlanan boru hattı projesi 2017'de maddi anlaşmazlıklar nedeniyle dondurulmuştu. Türkmenistan artık bu gazı Azerbaycan üzerinden de Türkiye'ye ulaştırabilir.
• İran'ın Ermenistan'a yönelik boru hattının önemi de azaldı.
• ABD destekli Trans-Hazar boru hattı projesi tekrar gündeme gelebilir. Türkmenistan'ın başkenti Türkmenbaşı'ndan Azerbaycan'a uzanacak bu boru hattı, Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye arasındaki mevcut boru hatları üzerinden Avrupa'ya ulaştırılabilir.
• İran'dan Avrupa'ya gaz taşıması planlanan boru hattı projesinin önünde daha fazla engel oluşacak.
İran basını Türkiye, Azerbaycan ve İsrail'in, Ermenistan'ın İran sınırındaki topraklarının işgalini planladığını fakat bunun İran'ın bölgedeki varlığı nedeniyle gerçekleşemediğini ve bunun yerine koridor fikrine geri dönüldüğünü öne sürdü.
Türkiye ile Orta Asya arasındaki ticaretin rotası değişebilir
İran günümüzde Türkiye'den Orta Asya'ya giden karayolu ticaretinde kilit öneme sahip.
İran Yol ve Ulaştırma Bakanlığı'nın 2020 verilerine göre, bu yıl koronavirüsün ticaret üzerindeki etkisine rağmen her ay 12 bin civarında Türk kamyonu İran-Türkiye sınırını geçiyor ve bunların önemli bir kısmı Türki cumhuriyetleri ile Afganistan'a gidiyor.
Bu ticaret İran için çok kârlı. Türkiye'den girip Türkmenistan sınırından çıkan bir kamyon, 1.800 kilometrelik bu yol için İran'a yaklaşık 700-800 dolar geçiş ücreti ödüyor. Ermenistan'da açılacak koridor bu trafiği önemli ölçüde azaltabilir.
Demiryolu taşımacılığı umudu
Rusya İmparatorluğu döneminde yapılan demiryolu Ermenistan'ın başkenti Erivan'dan Nahçıvan'a girdikten sonra, Nahçıvan-İran sınırını boydan boya geçip Ermeni koridorundan Azerbaycan'a bağlanıyor.
Bu demiryolu savaş nedeniyle yıllardır atıl durumda.
İran, bu demiryolunun tekrar işler hale gelmesiyle Nahçıvan üzerinden Ermenistan'a demiryoluyla ulaşmayı umuyor. İki ülkenin kara sınırı bulunsa da bu sınırı geçen bir demiryolu hattı bulunmuyordu.
Bu nedenle İran, anlaşmada çıkarına olabilecek nadir şeylerden biri olarak bu demiryolu üzerinden ticaretin artma ihtimalini görüyor.
İran 2018'de Avrasya Ekonomik Birliği ile kapsamlı bir ticaret anlaşması imzalamıştı.
Ermenistan, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan ve Rusya'dan oluşan bu ekonomik birlik ile imzalanan anlaşma 2021'de tamamen yürürlüğe girecek.
Türkiye ise Kars'ı Nahçıvan'a bağlayan yeni bir demiryolu ile, Ermeni koridoru üzerinden Azerbaycan'a ve Orta Asya'ya uzanmayı hedefliyor. İran'da Muhafazakar Tasnim ajansı, Türkiye'nin bu sayede bölgedeki etkisini artırmayı hedeflediğini belirtiyor.
Ermenistan da demiryolu ticareti sayesinde ticareti artırmayı hedefliyor.
Savaş nedeniyle Nahçıvan üzerinden İran'a demiryolu ile bağlanamayan Ermenistan'ın Türkiye ve Azerbaycan ile demiryolu bağlantıları da aynı gerekçeyle atıl durumdaydı.
Ermenistan'ı dünyaya bağlayabilecek tek demiryolu Gürcistan üzerinden Rusya'ya geçiyordu. Fakat bu demiryolunun geçtiği bölgede bulunan Abhazya, Rusya'nın desteğiyle bağımsızlığını ilan etti. Gürcistan'ın bağımsızlığını sadece Rusya, Nikaragua, Venezuela, Suriye ve birkaç Pasifik adasının tanıdığı bu bölgeyle ticaret yapmaması nedeniyle Ermeni trenleri oradan Rusya'ya geçemiyor.
Konuyla ilgili bir açıklama yapan Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Azerbaycan üzerinden Rusya ve Nahçıvan üzerinden de İran ile ticaret yapmayı umduklarını söyledi:
"Bu bir dönüm noktası olabilir. Ama bunlar müzakerelerde ele alınacak konular, hayata geçip geçmeyeceğini şimdiden bilemiyoruz."
Sınır kasabalarında ticaret artışı
İran'ın Ermenistan'a demiryolu bağlantısının açılmasının sağlayacağı faydanın yanı sıra Azerbaycan'ın İran sınırında Ermeni kontrolünden geri aldığı yerleşimlerinin yeniden inşasının, İran'ın kuzeyiyle ticareti artıracağını düşünüyor.
İran bu sınırda yeni gümrük kapıları açmayı düşünüyor.
Resmi IRNA ajansı, "İran'ın sınırlarının önemi, Ermenistan'da açılacak küçük bir koridor tarafından azaltılamaz. İran'ın bölgeye aktif bir şekilde müdahil olması hem İran'a hem Azerbaycan'a daha fazla çıkar sağlayabilir" ifadelerini kullanıyor.
Jeopolitik: Türkiye'nin Kafkasya'da artan etkisi
Türkiye'nin Güney Kafkasya'da büyüyen rolü ve Rus barış gücünün bölgede konuşlanması İran için alarm zillerini çaldıran diğer nedenler.
Rusya'yı partneri olarak gören İran bu ikinci olgudan daha az endişe duysa da Tahran'ın Kafkasya'da artan Türk etkisini kabullenmesi kolay değil.
İslami Devrim Muhafızları ile yakından ilişkili muhafazakar Javan gazetesi Dağlık Karabağ çatışmasında Türkiye'nin rolünü incelediği analizde "Türkiye bölgede Rusya'nın etkisini azaltmaya çalışıyor, jeopolitik, ekonomik ve enerji alanında çıkarlar hedefliyor" diyor ve ekliyor:
"Türkiye'nin yaklaşımı ABD'nin Rusya'yı kısıtlama stratejisiyle genel olarak uyumlu.
"İran'ın jeopolitik çıkarlarını yeni bir koridor kurarak ihlal etmek akıllıca bir yaklaşım değil.
"İran Türkiye ve Azerbaycan tarafından yapılan bu girişimlere tolerans göstermeyecektir ve bu koridoru kabul etmeyecektir."
İran'da Meclis açılışında konuşan Milletvekili Mahmut Ahmedi Bighaş, Türkiye'nin bölgedeki siyasi haritayı değiştirdiğini, NATO, İsrail ve ABD'nin Hazar Denizi'ne ulaşmasının yolunu açtığını öne sürdü. (BBC)