Birleşmiş Milletler'de Genel Sekreter Ban ki Moon dönemi bu yılın sonunda kapanıyor. Yerine 12 aday var.
Teamüller gereği yeni BM'ye genel sekreter gönderme sırası coğrafi olarak Doğu Avrupa'da. Doğu Avrupa'dan 7 aday, genel sekreterlik için yarışırken, bu yıl ilk kez adaylar BM içindeki paneller ve tatışma oturumlarıyla vizyonlarını anlatıyor.
Al Jazeera'den canlı yayınlanan yaklaşık 2,5 saatlik oturumda, 10 aday soruları yanıtladı.
Yeni genel sekreterin önüne gelecek sorunlar bir hayli zorlu ve uzun süredir devam eden sorunlar.
Suriye'deki savaş ve savaşın evinden ettiği milyonlarca mülteci ne olacak?
BM'nin kendi kadrolarında bile dengeyi tutturamadığı kadın erkek arasında fırsat eşitsizliği sorunun üstesinden gelmek için neler yapılmalı?
Ve en önemlisi, dünyadaki tüm krizlerde karşılıklı çıkar çatışması nedeniyle kıpırdayamaz hale gelen BM Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) yapısında reform mümkün mü?
Adaylar, tüm bu sorulara canlı yayında yanıt verdi.
Adaylardan eski BM Mülteciler Yüksek Komiseri Antonio Guterres, "BM krizleri nasıl önleyebilir" sorusuna, "Kameralar kriz kopunca geliyor. Ortada para ve ilgi olmayınca TV kameraları ortalarda yok. Savaş çıktıktan sonra insanlar ilgi gösteriyor. Bence krizi önleme, barışı inşa etme ve barışı koruma süreçleri arasındaki bu bölünmüşlüğü ortadan kaldırmalıyız" önerisini getirdi.
Dünyanın en önemli sorunlarının BM Güvenlik Konseyi'nde daimi 5 üyenin kararına bağlı olduğu ve BMGK bu haliyle dünyayı temsil etmiyor, nasıl bir reform yapılmalı sorusu da adaylara yöneltildi. Natalia Gherman, bu soruya "Bu kuruluş kendisini kolayca başka yapılaşmalara adapte edilebilir olduğunu geçmişte kanıtladı. BM reforma devam edebilir" derken, Guterres, BMGK'nın İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan üyelerle devamına atıfta bulunup "Eski Genel Sekreter Kofi Annan'ın sözlerini burada tekrarlamak istiyorum. Güvenlik Konseyi'nde reform olmadan BM'de reform süreci tamamlanamaz" yorumunu yaptı.
Sırp Aday Vuk Jeremiç ise "Bugün artık 1945 yılında değiliz. Değişime ihtiyaç var. BM'ye
bağlı birçok kurumda reform gerekiyor. Bu anlamda BM Genel Sekreteri karar süreçlerinde daha belirleyici bir rol üstlenir" dedi. Susana Malcorra da bu fikre katıldığını belirtip, "BMGK artık bu yüzyılın güç dengelerini temsil etmiyor. BMGK üyeliğinde farklı değişkenler kullanılmalı. Konsensus nasıl sağlanır, bunun üzerine yoğunlaşmalı" vurgusunu yaptı.
Mülteci krizinde ise çözüm önerileri soruldu adaylara. Hırvat aday Igor Luksiç "Bosna Savaşı sırasında benim ülkemin yüzde 20'si mülteciydi. Biz insani gelişime odaklanmalıyız. Bence kriz gelişime yatırım yapılmadığı için büyüyor. Aslında dünyada çok para var. Yatırım yapmak isteyen çok fazla şirket var. Bağışçılar var. Kaynaklarını harekete geçirmek isteyen bir çok kurum, girişimci var. Bunlar değerlendirilmeli" önerisinde bulundu.
BMGK belirliyor
Adayların bu tür oturumlarda kendi projelerini açıklaması tarihi bir değişim olsa da en sonunda kimin genel sekreter olacağına yine BM Güvenlik Konseyi karar veriyor. BM Güvenlik Konseyi üyeleri, yeni genel sekreterin seçilmesi için kendi aralarında çeşitli isimleri gündeme getirerek bunlardan birinde karar kılıyor. Dolayısıyla bu adaylar beş daimi üyeden veya bu üyelerin birisinin pozisyonuna çok yakın duran devletlerin vatandaşları arasından seçilmiyor.
BMGK'da belirlenen aday, onaylanmak üzere BM Genel Kurulu'na teklif ediliyor. BM Genel Kurulu'nda yapılan gizli oylamada ise adayın oyların üçte ikisini alması gerekiyor. Konsey, Genel Kurul'a bir aday gönderiyor ve genellikle bu aday konsensüsle seçiliyor.
Daha önce Trygive Lie (Norveç-Batı Avrupa ve Diğerleri), Dag Hammarskjold (İsveç-Batı Avrupa ve Diğerleri), U Thant (Myanmar-Asya), Kurt Waldheim (Avusturya-Batı Avrupa ve Diğerleri), Javier Perez de Cuellar (Peru-Latin Amerika ve Karayipler), Butros Butros Gali (Mısır-Afrika) ve Kofi Annan (Gana-Afrika) BM Genel Sekreterliği görevinde bulunmuşlardı. Halen Asya kıtasından Güney Koreli Ban Ki-mun bu görevi ikinci dönemde sürdürüyor.
Doğu Avrupa grubunun BM'deki beş coğrafi bölge arasında hiç genel sekreter çıkarmamış olması bu bölge üzerine beklentileri artırıyor. BM tarihinde hiç kadın liderin genel sekreterlik görevine getirilmemiş olması da bununla birleşince Doğu Avrupa ülkelerinden kadın bir genel sekreterin seçilmesi ihtimali yüksek gibi görünüyor. Bu kriterlere Bulgar İrina Bokova ve Moldovalı Natalia Gherman uyuyor.