9 Haziran 1960
İki protestocu öğrenciye veda için İstanbul’daki devlet erkânı, öğretim üyeleri, subaylar ve binlerce İstanbullu Beyazıt Meydanı’nı doldurmuş. Dev bir Atatürk resminin asıldığı tarihî kapıdan Atatürk heykelinin yanındaki iki katafalka yatan öğrencilere bakan kalabalık “Olur mu böyle olur mu, kardeş kardeşi vurur mu” marşını söylüyor. Yanında generaller, ağır ağır kürsüye çıkan rektör Sıddık Sami Onar ağlamaklı: “Daha başka ölülerimiz de vardır. Naaşlarını belki bulamayacağız. Ama onları da kardeşleri gibi Ata’nın yanında kalplerimize gömeceğiz.”
Cenazeler Sultanahmet Camii’ndeki cenaze töreninin ardından Sarayburnu’ndan Deniz Kuvvetleri’ne ait 505 No’lu Çeşme Mayın Tarama Gemisi’yle Kadıköy’e geçiriliyor. Haydarpaşa açıklarında protestocu öğrencileri 12 savaş gemisinden oluşan bir filo, Kadıköy İskelesi’nde ise alçak uçuş yapan jetler selamlıyor. Denizcilerin omuzladığı tabutlar, askerî bandonun çaldığı matem marşları, camilerden okunan salalarla Haydarpaşa’ya getiriliyor. Cenazelerin yüklendiği özel tren Ankara’ya doğru yola çıkıyor. Hereke, İzmit hatta gece geç saatte geldiği Eskişehir İstasyonu’nda resmî törenlerle karşılanıyor. Eskişehir’de cenazeler için İnönü, Sakarya Savaşı şehitliklerinden topraklar getiriliyor.
10 Haziran 1960
Sabah 09:57’de Ankara’ya varan trenden önce Rektör Sıddık Sami Onar iniyor. Garda onu karşılayan Tümgeneral Hakkı Sokullu’ya sarılıyor. Hem general hem de rektör ağlıyorlar.
Garda toplanan kalabalık “Katillere ölüm” diye bağırmakta. İstanbul’dan gelen iki cenaze diğer üç öğrenci cenazesinin beklediği Cebeci Camii’ne götürülüyor.
Ve son yolculuğa doğru hareket... Top arabalarına yerleştirilen beş gencin cenazesinin etrafında Deniz, Kara ve Hava Harp Okulu öğrencileri sıralanıyor. 2,5 kilometreyi bulan kortej, yol kenarına dizilmiş Ankaralıların öfkeli sloganları arasında defnedilecekleri Anıtkabir’e doğru yola çıkıyor. Atatürk’ten sonra Anıtkabir’e defnedilecek ilk cenazeler... Onlara “Hürriyet Şehitleri” deniyor.
Nümayiş çıkmaması için Cemal Gürsel ve İsmet İnönü dışındaki bütün devlet erkânı, 27 Mayıs’ın Milli Birlik Komitesi üyeleri tam kadro kortejde. İnönü’yü oğlu Ömer İnönü temsil ediyor. Kortej Anıtkabir ve Cebeci’den top atışları ve alçaktan uçuş yapan jetler eşliğinde tam 2,5 saat sonra ancak Anıtkabir’e varıyor.
Anıtkabir önüne yerleştirilen beş masaya konan tabutlar için önce saygı duruşunda bulunuluyor, ardından askerî bando eşliğinde İstiklal Marşı söyleniyor. Bir üniversite öğrencisi, bir Harbiyeli ve Başbakanlık müsteşarı konuşmalarıyla “şehitleri” selamlıyor.Anıtkabir’in Çankaya’ya bakan tarafında hazırlanan mezara Harbiye öğrencilerinden oluşan tören mangasının üç el ateşiyle önce Teğmen Ali İhsan Kalmaz gömülüyor.
22 yaşındaki genç topçu teğmen, 27 Mayıs gecesi Büyük Postane’yi teslim almaya çalışan Harbiyelilerden biriydi. Direnen polisi teslim aldıktan sonra paniğe kapılan bir jandarma askerinden çıkan kaza kurşunuyla hayatını kaybetmişti.
Tören mangasının ikinci ateşiyle ikinci mezara 11 yaşındaki Ankaralı öğrenci Ersan Özey gömülüyor. Ersan Özey, 27 Mayıs sabahında darbeyi kutlamak isteyen CHP’li babasıyla birlikte Çankaya’da sokağa çıkmıştı. Sokağa çıkma yasağını ihlal ettikleri için üzerlerine ateş açılmış ve babasının yanında askerler tarafından vurularak hayatını kaybetmişti.
Manganın üçüncü kez havaya ateş açışında üçüncü mezara büyük törenlerle İstanbul’dan getirilen iki cenazeden biri, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencisi 20 yaşındaki Turan Emeksiz gömüldü. Malatyalı Emeksiz, 28 Nisan 1960’da polisin sert biçimde bastırdığı Beyazıt’taki DP karşıtı büyük gösterilerde vurularak hayatını kaybetmişti. Turan Emeksiz’in polis silahından çıkan bir merminin yerde sekmesi sonucu öldüğünü söyleyen Adlî Tıp’çılar, otopsi raporunu çarpıttıkları için Yassıada’da, Bayar ve Menderes ve 117 DP’liyle birlikte Ankara-İstanbul Olayları Davası’nda yargılanmış, raporun doğru olduğu ortaya çıkınca beraat etmişlerdi.
Cenazesi İstanbul’dan getirilip dördüncü mezara gömülen Nedim Özpolat da aynı gösteride ölmüştü. İstanbul Erkek Lisesi öğrencisi Özpolat, Yassıada Başsavcısı’nın sözleriyle “Heyecanlı mizacının ve vatanperverliğinin tesiriyle üzerinde nutuk söylediği hareket halindeki tanktan, diğer bir tanka atlarken ayağı palete takılmış ve paletler arasında kalarak can vermişti.”
Ve Anıtkabir’deki son mezara Harbiye birinci sınıf öğrencisi Sökmen Gültekin defnedildi. O da 27 Mayıs gecesi darbeye hazırlanırken elindeki Thompson silahın ateş alması sonucu kendini vurmuştu.
23 Ağustos 1988
28 yıl sonra Anıtkabir’de mezarlıkta tören mangası yine gençlerin mezarlarının başında. Geniş güvenlik önemleri altındaki gizli tören 28 yıl öncekine göre hayli sessiz ve sade. Gözü yaşlı aileler, çocuklarının kemiklerinin mezarlardan çıkarılıp poşetlere konuluşunu izliyor. Bir kanun çıkmış, Anıtkabir’de İnönü dışındaki tüm cenazelerin Cebeci Şehitliği’ne taşınması kararlaştırılmıştı. Esas sebep ise 12 Eylül’ün 27 Mayıs’la hesaplaşmasıydı. Politik nedenlerle buraya gömülen gençler yine politik nedenlerle şimdi buradan götürülüyordu.
Devletin onlarla işi artık bitmişti...
yildirayogur@gmail.com
TARAF