Tarihçi Erhan Afyoncu, İstanbul'a yapılacak 3. köprüye ismi verilen Yavuz Sultan Selim'in Alevileri katlettiği iddialarını değerlendirdi. Afyoncu, Yavuz'un asıl amacının Şah İsmail'le mücadele olduğunu belirterek 'Devlet onları Safevîlerin parçası olarak gördüğü için öldürüyor. Şah İsmail de Tebriz'e girdiğinde Sünnileri öldürüyor' dedi. Afyoncu 3. köprüye Evliya Çelebi ismini önerdi.
3. köprüye konulması düşünülen Padişah Yavuz Sultan Selim'in ismiyle gündeme gelen '40 bin Alevi katledildi' tartışmaları devam ediyor. 8 yıl tahtta kalan, babası II. Beyazıd'i tahtan indiren ve Mısır seferiyle Osmanlı topraklarını çok kısa bir sürede muazzam genişleten Yavuz Sultan Selim hakkında ne kadar şey biliyoruz? Tarihçi Erhan Afyoncu bu sorunun cevabını verirken Selim'in birçok bilinmeyen yönünü anlatıyor.
Röportaj: KÜBRA SÖNMEZIŞIK / YENİ ŞAFAK
Bildiğiniz gibi Yavuz Sultan Selim 3. köprü adıyla gündeme geldi. Yavuz hakkında ne düşünüyorsunuz?
Devlet başkanlarının isimlerinin heryere konulmasına karşıyım. Evliya Çelebi isminin konulması daha mantıklı. Evliya Çelebi Türk tarihinde kıymeti anlaşılmamış çok önemli bir ismidir. Dünyada onun kadar büyük bir seyyah yok. Köprüye Mimar Sinan ismi de verilebilir ama onun kıymeti zaten biliniyor. Burada Türk milletinin bir kesimi hassasiyet gösterdi ve Yavuz ismine karşı çıktı.
Sultan Selim tarihte ilk halife olarak yer alıyor. Bu unvan Yavuz'a nasıl geçiyor?
İlk halife olarak bilinse de halifelik I. Murad döneminden beri kullanılan bir unvan. Yavuz döneminde Abbasi Halifeliği'ne son verilmiştir. Ayasofya'da törenle bu görevi bitirdiği söylenir fakat bu doğru değildir. Halifeliğin resmi intikali için Yavuz'un Mısır'a gitmesine gerek yok.
Yavuz'u diğer padişahlardan ayıran ne?
Harameyn Memlükler'in kontrolündeyken Osmanlı'nın hakimiyetine giriyor. İlk kez Yavuz döneminde hac görevi padişahlara intikal ediyor.
Tarihte babasını tahttan indiren ilk padişah. Bunu nasıl başarıyor?
Babası II. Beyazıd'ın yaşlanıp iş göremez haline gelmesi şehzadelerde iktidar hırsı yaratıyor. O dönemde doğuda kurulan Safevî Devleti Doğu Anadolu'ya hakim olmak istiyor. Burada Yavuz padişahı tahtan indirmek için isyan ediyor. Babasıyla yaptıkları savaşı kaybediyor. Buna rağmen asker Yavuz'un tahta geçmesini istiyor.
Asker neden diğer oğullarını değil de Yavuz Sultan Selim'i tahta çıkarıyor?
Yavuz Sultan Selim iletişim kurmayı iyi biliyor. Askerler onu cesur, gözüpek ve güvenilir biri olarak görüyorlar. Onlarda Yavuz'un padişahlığı başaracağına dair kanaat oluşuyor.
8 yıl gibi kısa bir sürede Osmanlı topraklarını genişletmeyi nasıl başarıyor?
Yavuz Osmanlı döneminin en büyük askeridir. Askerî dehası sayesinde Memlük gibi büyük bir devleti tarihten siliyor. Kararlı, kafasına koyduğunu yapma özelliğine sahip bir lider.
Mezhep değil siyasi savaş
Aleviler Alevi kimlikleri yüzünden mi öldürülüyor?
Hayır, devlet onları Safevî Devleti'nin parçası olarak gördüğü için öldürüyor. Şah İsmail de Tebriz'e girdiğinde Sünnileri öldürüyor.. Şah İsmail Tebriz'deki Sünnileri öldürerek İran'da Şiiliği yayıyor. Bu iki devletin siyasi mücadelesidir.
40 bin Türkmen'in öldürüldüğü iddiası? Bu rakam sadece İdris Bitlis'in Selim Şehnamesi'de geçiyor. Onun dışında çağdaş hiç bir kaynakta yok. Onun ne amaçla bunu yazdığını bilemiyoruz. 40 bin o dönem için çok büyük bir nüfus. Sivas'ın nüfusu o dönem 3-4 bin civarında. 40 bin Türkmen'i öldürmesi için 13 Sivas şehrini yok etmesi lazım. Safevi devleti taraftarı diye Alevi Türkmenlerin öldürüldüğünü biliyoruz. Fakat kaç bin Türkmen öldürüldü tam olarak bilmiyoruz.
İSRAF VE İHTİŞAMI SEVMEZDİ
Yavuz Sultan Selim nasıl bir karakter?
Şair, tarih okumayı, alimlerle oturup konuşmayı seviyor. Israf ve ihtişamdan hiç hoşlanmıyor. Meraklı bir hükümdar. Mısır'ı feth ettiği zaman pramitleri kimin yaptığını öğrenmek istiyor. Nil Nehri'nin kaynağını araştırtıyor.
Yavuz'un Mısır seferi sonunda hilafeti getirerek, Osmanlı devlet yapısında köklü değişikliklere neden olduğu ve bu değişikliklerin Osmanlı'nın yıkılışını hazırladığı iddia ediliyor?
Hiç alakası yok. Yavuz döneminden itibaren Osmanlı'nın dini anlayışında belli değişimler oluyor ama bu Mısır seferiyle alakalı değil. Mısır'ın alınması İstanbul'un alınması kadar önemlidir. Osmanlı İmparatorluğu Fatih'le birlikte cihan devleti olmaya adım atmış, Yavuz Sultan Selim'le birlikte bir dünya gücü haline gelmiştir. Mısır'ın fethi Osmanlı'nın ömrünü azaltan değil uzatan bir fetihtir.
Dini anlayış neden değişti peki?
XVI. Yüzyıl'dan önce Osmanlı'da halkın dini görüşlerine fazla karışılmıyor. O dönem İran'da Şah İsmail Safevî devletini kuruyor. Bu Türk devleti Sivas, Tokat, Antalya gibi şehirlerden Anadolu Türkleri'nin gitmesiyle kuruluyor. Şah İsmail bu devleti kurarken Akkoyunlu Devleti'ni yıkmış. Akkoyunlu Devleti'nin topraklarının bir kısmı da Doğu Anadolu da. Osmanlı ile Safevîer arasında Akkoyunlu mirasını paylaşma kavgası çıkıyor. Siyasi mücadele zaman içinde dini mücadeleye dönüşüyor. Alevi Türkmenleri Safevî devletinin bir parçası olarak görülüyor. İran'da da Sünnilere karşı sert mücadele var. Bir taraf Sünniliği bir taraf da Aleviliği dışlıyor.
Mısır liderlik fırsatını 19. asırda kaçırdı
Yavuz döneminden günümüze izdüşüm var mı?
Yavuz'un başında olduğu devlet bizim tahmin edemeyeceğimiz kadar güçlüydü, biz o kadar kuvvetli bir devlet değiliz. Geçmişimizde Osmanlı gibi büyük bir imparatorluk olduğu için bugün büyük düşünebiliyoruz. Türkiye'nin en büyük problemi beyni ile vücudunun orantılı haraket etmemesi. Birçok şeyi yapmak istiyor ama askeri, ekonomik ve siyasi şartlar buna uygun değil. Vücut beynin emirlerini uygulayamıyor. Suriye'ye düzen vermek istiyorsunuz ama askeri ve ekonomik şartlarınız bunu yapamıyor. Osmanlı dünya gücüydü, Türkiye yeni yeni bölgesel güç olmaya hazırlanıyor. Aradaki bu fark bizde büyük travmalar yaratıyor. …
Ali Bulaç günümüzle Yavuz'un dönemini kıyaslıyor ve 'Türkiye, Ortadoğu'dan koparsa orta vadede varlığını da kaybeder. Yavuz'un döneminden farklı olarak, Türkiye bölgede var olacaksa, bunu Mısır ve İran'la çatışarak değil, aksine işbirliği yaparak gerçekleştirebilir' diyor.
İran'la Türkiye'nin anlaşması mümkün değil. Osmanlı da İran'a hükmetmek için mücadele etti. İran Ortadoğu'nun en önemli aktörlerden birisidir. İstemesek de Türkiye ile İran'ı karşı karşıya getiriyorlar. Fakat Mısır ile Türkiye ekseni kurulabilirdi. Ancak Mısır bir türlü kendi başına hareket edemiyor. Mısır 19. Yüzyıl'da Kavalalı Mehmed Ali paşa ile birlikte birçok reform yaptı. İslam dünyasının lideri olabilirdi. Ancak siyasi gelişmeler izin vermedi.