Esin Güzel / Fokus Plus
Afrika ülkelerinde bayram
Kurban Bayramı, İslam dünyasında büyük bir coşkuyla kutlanan, derin dini ve kültürel anlamlar taşıyan önemli bir ibadet günüdür. Hz. İbrahim’in Allah’a olan itaatinin ve teslimiyetinin bir sembolü olarak kutlanan bu özel gün Afrika kıtasında yüzyıllar boyunca farklı ülkelerde çeşitli ritüellerle zenginleşmiş, toplumsal bağları güçlendiren bir olgu haline gelmiştir. Kıtada İslam inancını benimsemiş yaklaşık 446 milyon insan bayramın manevi ve sosyal boyutunu kendi gelenek ve göreneklerine uygun şekilde yaşayarak sonraki nesillere aktarmıştır.
Toplumun bir araya gelerek paylaşımda bulunduğu evler ve sokaklar bayramı karşılamak için günler öncesinden hazırlanır. Özellikle Kuzey Afrika ülkelerinde caddeler aydınlatılarak yazı ve resimlerle süslenir. Alışveriş yapılan çarşı ve pazarlar ise gerekli tüm eşyalarla halkın ihtiyaçlarını karşılamanın ötesinde bayram coşkusunun hissedildiği alanlara dönüşür. Geniş coğrafyanın her bölgesinde kültürel yapının etkilediği farklı detaylar bayrama anlam katar.
Cezayir
Cezayir’de Kurban Bayramı ya da halkın yaygın olarak kullandığı şekilde “Büyük Bayram”, toplumun en önemli dini ve kültürel etkinliklerinden biridir. Kuşaktan kuşağa aktarılan gelenekler ve ritüellerle dolu bu özel gün, Cezayirliler tarafından büyük bir saygı ve coşkuyla karşılanır. Bayramın yaklaşmasıyla birlikte yoğun hazırlık günleri de başlamış olur. Özellikle, kurbanlık hayvanları kesmek için gerekli ekipmanların alınması ve yemeklerde kullanılacak baharatların temin edilmesi büyük önem taşır çünkü günle özdeşleşen yemekler ve tatlılar neredeyse her evde yapılır.
Sokaklar ve pazarlar, kurbanlık hayvanlar ve bayram için gerekli olan malzemeleri satan satıcılarla dolar. Mevsimsel tüccarlar, özellikle kalabalık mahallelerde veya popüler pazarlarda yerlerini alarak gelir elde etmeye çalışır. Eski geleneklerine bağlı olan halk, koç kesmeyi tercih eder ve kesilecek koçun boynuzlarına veya alnına kına yakılır çünkü bu ritüelin onu nazardan koruyacağına inanılır. Aile birliği ve dayanışmanın en çok hissedildiği bayramlarda bir araya gelen kişiler kalabalık sofralar oluşturarak meşhur Cezayir yemekleriyle günü daha da anlamlandırır.
Nijerya
Nijerya’da yaklaşık 11.yüzyılda İslam’ın kabul edilmesinden bu yana büyük bir coşkuyla kutlanan Kurban Bayramı, Hausa dilinde "Babbar Sallah" olarak adlandırılır. Her yaştan erkek ve kadın bayram sabahı toplu namaz için ibadet yerlerine gider. Genellikle ayrı ve açık alanlarda namaz kılan topluluk bir araya gelmiş olur. Namazın ardından, Hz. İbrahim’in oğlunun yerine Allah tarafından gönderilen koçu anımsatması sebebiyle, imam bir koçu kurban eder ve ardından insanlar kendi kurbanlık hayvanlarını keserek başta yoksullar olmak üzere aileleri ve arkadaşlarıyla paylaşır.
Bayram kutlamaları sadece ibadetle sınırlı kalmaz, aynı zamanda halk etkinlikleriyle de devam eder. Kuzey Nijerya’da çoğunluğu Müslüman olan bölgelerde emirler ve şefler, süslü atlara binerek Durbar festivaline katılırlar. Festivalde, at yarışları ve diğer gösteriler düzenlenir. Bu görkemli törenler, dini kutlamaların yanı sıra kültürel ve sosyal etkinliklerle birleşerek bayramın coşkusunu artırır.
Gana
Gana’da, Hristiyanlık yaygın olsa da, İslamiyet inancına sahip önemli bir topluluk var. Müslümanlar ülkenin sosyal ve siyasi hayatında etkili bir rol oynuyor. Gana’da Kurban Bayramı, dini çeşitliliğe ve toplumsal dokuya renk katarak adeta Müslümanlar ve Hristiyanlar arasındaki etkileşimi artırmasıyla dikkat çekiyor çünkü herkes bu bayramı sabırsızlıkla bekliyor. Hristiyanlar bayram süresince verilen yemeklere ve yapılan kutlamalara katılıyor.
Gana sokakları, en güzel kıyafetlerini giymiş Müslümanlarla dolup taşıyor. Başkent Akra’nın belirli bölgelerinde, insanlar bir araya gelerek birlikte yemek yiyebilecekleri büyük toplantılar düzenliyor. Bu toplantılarda asıl amaç ise muhtaçları doyurmak için kurban kesmek ve pek çok hayır işi yapmak. Ayrıca Ganalı gençler arasında Kur’an yarışmaları düzenlenerek İslam’a dair bilgi ve anlayışları test ediliyor. Bu etkinlikler genç neslin dini mirasa olan bağlılığını ve katılımını göstermesi bakımından en önemli geleneklerden biri olarak öne çıkıyor.
Senegal
Ülke nüfusunun %96’sını Müslümanların oluşturduğu Senegal’de Kurban Bayramı, Tabaski olarak adlandırılan büyük bir kutlama ile karşılanır. Tabaski’nin tarihi, İslam’ın ilk yayıldığı zamanlara kadar uzanır ve Senegal halkı için derin bir anlam ifade eder. Bu bayram, Hz. İbrahim’in Allah’a olan itaatinin sembolüdür. Hicri takvime göre Zilhicce ayının 10. gününde başlayan Tabaski 14. gününde sona erer. Kutlamalar Senegal’in dört bir yanında coşkuyla gerçekleşir. Aileler, yakınları ve akrabalarıyla bir araya gelir. Evlerde kesilmek üzere koyun veya inek bulunur ancak yoksul durumdaki kişiler için hükümet “Tabaski Operasyonu” adıyla yardım kampanyası düzenler. Böylece halkın büyük bir kısmı kurbanlık hayvana ulaşmış olur.
Senegal’de dikkat çeken en önemli noktalardan biri kesilen kurbanların hiçbir kısmının israf edilmemesidir. Sonradan kullanılan deri ve boynuzlar el işi ya da deri eşyalar yapmak için saklanır. Hatta ses telleri, insanların kötü ruhları kovmak için kapılarına astıkları iyi şans tılsımları olarak yeniden kullanılır. Tabaski festivali, Senegal ve Gambiya başta olmak üzere Batı Afrika’nın büyük bir bölümünde her yıl düzenlenmektedir.
Somali
Somali, tarihi ve kültürel zenginlikleriyle bilinen bir ülke olup, bu zenginlikler Kurban Bayramı kutlamalarına da yansımaktadır. Bayramdan önce hazırlık yapan Somali halkı, Mogadişu’nun eski ve en küçük semtlerinden biri olmasına rağmen camilerin ve pazarın bulunduğu Hamar Weyne’e giderek burada alışveriş yapar. Tüccarlar alışveriş yapanların et, sebze ve diğer malzemeleri satın aldıklarını belirtse de, bu pazar, bayram şenliğinin ön hazırlığı gibidir. Sabah namazı ile başlayan bayramda Müslümanlar, genellikle açık alanlarda veya büyük camilerde toplanarak namaz kılar ve manevi atmosferi pekiştirir.
Ziyaretler sırasında kurulan geniş sofralarda geleneksel yemeklerden bariis maraq (Somali pirinç pilavı), Suqaar (kuzu yemeği) ve canjeero (Somali ekmeği) bulunur. Bayram süresi boyunca çeşitli kültürel etkinlikler düzenlenir ve bunların birçoğunu halk dansları oluşturur. Bati adı verilen renkli geleneksel kıyafetlerini giyen kadınlar bayramın neşesi ve canlılığını yansıtır. Ayrıca bu uygulama toplumsal kimliğin ve kültürel mirasın yaşatılmasına katkıda bulunur.
Eritre
Eritre’de başkent Asmara’nın Bahti Meskerem Meydanı’nda gerçekleştirilen ibadet ve kutlamalarda, on binlerce İslam dini mensubu dualar etmekte ve bayramlarını kutlamaktadır. Eritre Müftüsünün de bulunduğu meydanda yurt içinde ve yurt dışında yaşayan tüm vatandaşların bayramı tebrik edilir, toplumsal pek çok konuya değinilerek gelişmek ve daha iyiye yönelmek için yapılması gerekenler konuşulur. İbadetin tamamlanmasının ardından kesilen kurbanları paylaşma ve ziyaret safhası başlar. Birlik ve dayanışmanın göstergesi olan yardımlar, şehit aileleri ve dezavantajlı tüm bireyleri kapsayacak şekilde yapılır.
Geleneksel yemeklerin eksik olmadığı kalabalık sofralarda hediyeleşmek de oldukça önemlidir. Halkın bir arada bulunduğu sokaklarda satılan şekerlemeler ve tatlılarla başta çocuklar olmak üzere herkes günün atmosferini hisseder. Dolayısıyla bayram, insanlar arasında sorumluluk bilincini pekiştiren, hem dini hem de kültürel boyutları olan toplumsal bir değer haline gelir.
Afrika ülkelerinde bayram ibadetin yerine getirilmesinin yanı sıra paylaşma, birlik ve dayanışma ruhu taşır. Yaşanılan ekonomik, toplumsal ve siyasi problemlerin ötesinde birlikte geçirilen bu güzel zamanın en önemli göstergesi hissedilen sevinç ve yardımlaşma duygusudur. Kıtanın her bölgesi çeşitli geleneklerle bayramı idrak eder. Dolayısıyla her toplum kültürel mozaiğin farklı rengini oluştururken aynı zamanda gelecek nesle bir miras bırakır.