Yönetim Bilimi, İslami Bankacılık ve Finans konusunda eğitim gören bir Afgan olan Abdulvekil Müslim Mepanews sitesinden Muhammed Enes'in sorularını cevaplandırdı.
Herkese merhaba!
Bildiğiniz gibi Afganistan şu anda dünyanın en önemli meseleleri arasında.
Ve de ülkeye, ülkenin geleceğine dair en önemli konulardan biri de ekonomi.
Bugün bu konuyu, konuya dair bilgi sahibi olan bir isimle, Abdulvekil Müslim beyle konuşacağız. O, İslami Bankacılık ve Finans üzerine eğitim gördü. Abdulvekil Müslim bey, hoşgeldiniz ve teşekkür ederiz
Beni bu programa davet ettiğiniz için teşekkür ederim. Ayrıca bizleri izleyen ve dinleyenlere de teşekkürler.
Teşekkürler. Şimdi konuya gelelim.
İlk sorumuz genel bir soru. Bize Afganistan'ın ekonomik durumunu anlatabilir misiniz? Ülkenin temel gelir kaynakları neler? Genel ekonomik durum ne şekilde?
Genel ekonomik durum
Bildiğiniz gibi Afganistan 40 senedir savaşların acısını çekti.
Ve şimdi Amerikalılar ülkeden güçlerini çekti, süreç tamamlanmak üzere.
Taliban da başkent Kabil'i ele geçirdi. Şimdi şehir onların kontrolü altında.
Açıkçası, eski sistem yeni bir sistemle değişti ve siyasi bir istikrarsızlık var. Bu da ülkeyi ekonomik yönden etkiliyor.
Afganistan'ın gelir kaynakları ise oldukça fazla.
Afganistan madenlerle dolu. Ayrıca bir tarım ülkesi. Kurutulmuş ve taze meyveler ihraç ediyor. Aynı zamanda halı ve kilimler üretiliyor ve bunlar ihraç ediliyor.
Afganistan'ın gelir kaynakları bunlar ve ekonomi bunlar üzerine kurulu.
Okuduğum bir makalede, bir önceki hükümet döneminde Afganistan'ın yüzde 70 oranında dış yardıma bağımlı olduğu ifade ediliyordu.
Ancak şimdi, Kabil şehri ve Afganistan, Taliban'ın kontrolü altında ve Taliban ile yabancı ülkeler arasında zıtlaşma mevcut. Bu sebeple yabancı ülkelerin bazı şartları var ve yardımları ertelemiş durumdalar.
Peki şimdi yeni hükümet ne yapacak? İşte bu şeyleri konuşacağız.
Yeni hükümet, Afganistan'da halihazırda mevcut olan kaynaklara odaklanacak. Bunlara odaklanmaları gerekiyor.
Yatırım imkanları
Peki Afganistan'ın ihraç kalemleri nedir? Yani bir tüccar Afganistan'dan ne satın alabilir veya neye yatırım yapabilir?
İhraç kalemleri, daha önce söylediğim gibi, yüzde 45'i halı ve kilimlerden müteşekkil.
Afganistan halıları uluslararası pazarda Dubai, Türkiye, İran, Pakistan, Özbekistan, aynı zamanda sanırım Avrupa gibi yerlerde mevcut.
Bu, ihraç edilen en meşhur ürün.
Diğerleri ise kurutulmuş meyveler, badem, safran, fıstık, bunlar uluslararası pazarda Afanistan'ın kalitesiyle ünlü ihraç kalemleri.
Nar ve üzüm gibi taze meyveler ise sadece Pakistan, İran, Tacikistan, Türkmenistan gibi komşu ülkelere ihraç edilebiliyor.
Çünkü Afganistan'da bunları uzun süre koruyacak soğuk hava depoları yok.
Bunlar kolay bozulan şeyler, kısa bir süre içerisinde bozulabiliyorlar. Bu sebeple Afganistan'a çok yakın olan komşu ülkelere ihraç edilebiliyorlar.
Bunlar temel ihraç kalemleri.
Afganistan'a gelip burada yatırım yapacak yabancılar için ana kaynak ise telekomünikasyon.
Yabancıların yatırım yapması gereken en büyük sektör telekom sektörü.
Çünkü bildiğiniz üzere, başkent Kabil'den 30-40 mil uzağa gidildiğinde, mobil bağlantı ve internet bağlantısı zayıflıyor. Diğer uzak bölgelerde şebeke yok. Sadece mobil bağlantı değil, televizyonlar de buna dahil. En önemli olan, telekom sektörleri.
Bir diğeri ise inşaat. İnşaat da ana yatırım sektörlerinden biri.
Örneğin hastaneler, yollar, köprüler inşa etmek. Bunlar, yabancıların ve yabancı ülkelerin Afganistan'da yatırım yapabileceği ana şeyler.
Afganistan kendi kendine yetebilir mi?
Diğer sorumuz kendi kendine yetebilmek hakkında. Afganistan ekonomik olarak kendi kendine yetebilen bir ülke mi yoksa dış finansal kaynaklara bağımlı?
Aslında, şu ana bakacak olursak, birçok ekonomik problem mevcut. Afgani'nin değeri her geçen gün düşüyor. Ekonomik sorunlar olduğunu buradan da kontrol edebiliriz.
Çünkü Taliban daha hükümeti ve Kabil şehrini henüz kontrol altına aldı. Henüz kararlarını vermediler ve organizasyonlara başlamadılar.
Bu yüzden bankalar ve diğer yerler kapalı. Şüphesiz ki bunun ekonomik sisteme de etkisi oluyor.
Bunun ardından, Taliban liderleri idrak sahibi insanlar. İnşallah, ekonomiyi kontrol edecek ve Afganistan ekonomisini daha iyi hale getireceklerdir. Onlar Afganistan'a düşkün insanlar. Afganistan ile ilgileneceklerdir. Onlar Afganistan'ın gerçek liderleridir.
Eğer Çin gibi yabancı ülkeleri Afganistan'a gelip yatırım yapmaya ikna ederlerse, eğer Çin Afganistan'a gelirse, bu
ekonomik olarak iki ülkenin de yararına olur.
Çin yeraltı kaynakları için Afganistan'a gelirse, kendileri için elektrik gerekecek, yol ve demiryolu ağı gerekecek. Vahan Koridoru için bir yol inşa edecekler. Bu yolla Çin ürünleri Afganistan'a doğrudan gelecek.
Şu an Afganistan'da kullanılan Çin ürünleri Karaçi ve Çaman sınırı üzerinden geliyor. Bu oldukça uzun bir yol.
Eğer Vahan Koridoru'na bir yol inşa edilirse her şey iyi hale gelecek ve ürünler kısa bir süre içerisinde Afganistan'a doğrudan gelecek.
Bu mesele, Taliban liderlerinin anlayış sahibi olacağı ana mesele. Ülkenin kendine yetebilmesi için, ekonomiyle oldukça hassas bir şekilde ilgilenecekler.
Dış yardımsız bir ekonomi inşa etmek istiyorlar, bağımsız bir Afganistan ekonomisi istiyorlar, dış yardımı temel alan bir ekonomi değil.
Bu konuları öne çıkarmak istiyorlar. Taliban liderlerinin istediği ana şey bu, diğer ülkelerin gelip yatırım yapmasını istiyorlar.
Ancak bildiğiniz üzere Çin-Afganistan arasındaki Vahan Koridoru açılırsa, Çin-Karaçi-Çaman yolu kapanırsa, bunun Pakistan'a etkisi olumsuz olur. Bunun sonuçları ne olur?
İki gün önce, Pakistan'dan yapılan ticaretin yüzde 40 arttığına dair bir makaleyi inceledim. Afganistan tamamen... Tamamen değil, ancak Pakistan'a bağımlı durumda.
Bunun sonuçları olmayacaktır. Çin koridoru açılırsa başka birçok yol da var olacaktır. Çünkü medikal ürünler gibi birçok ürün Pakistan'dan geliyor.
İnsanlar aynı zamanda Pakistan yapımı ürünler de kullanıyor.
Pakistan ve Afganistan arasındaki ticarete çok az bir etkisi olacak.
Çünkü bildiğiniz üzere Afganistan ihracatı Pakistan'a bağlı. Birçok bozulabilir ürün, domates, soğan, taze meyve gibi, Pakistan'a ihraç ediliyor.
Gördüğümüz gibi, soğan ve domates sezonu bittiğinde, Pakistan'da bu konuda bir eksiklik yaşandı ve fiyatlar yükseldi.
Afganistan'da soğan, domates gibi şeylerin sezonu başladığında Pakistan'a ihracat başladı ve fiyatlar düştü.
Afganistan'daki mevcut ekonomik kaynaklardan bahsettik. Ancak ülkede potansiyel ekonomik kaynaklar da var. Bu potansiyel kaynaklar, Afganistan'da onlarca yıldır devam eden ekonomik krizle başa çıkmak için yeterli mi?
Afganistan'ın şu an da mevcut olan potansiyel ekonomik kaynakları daha önce de söylediğim gibi halı, kilim, kuru meyve, taze meyve... Tüm bunlar potansiyel kaynaklar.
Eğer yeni hükümet bunlara odaklanırsa, bunların üreticilerine güven verirse bunlara kredi sağlarsa, ürünlerini diğer ülkelere ulaştırmak üzere olanaklar sağlarsa pazarlama yoluyla bu ürünlere Avrupa gibi ülkelerde pazar sağlarsa...
Aynı zamanda hükümet, üreticilere bu ürünlerin iyi kalitede olması için de yardım sağlamalıdır
Diğer ülkelerin pazarında değer edecek iyi bir kalite...
Yani, inşallah umuyorum ki bunların yapılmasıyla Afganistan'ın ekonomisi istikrarlı hale gelecektir.
Afganistan'ın yeraltı kaynakları
Şimdi de yeraltı kaynaklarından bahsedelim. Bilhassa Taliban Kabil şehrini ele geçirdikten sonra, insanlar bu yeraltı kaynaklarından bahsetmeye başladı. Bu kaynakların trilyonlarca dolar değerinde olduğu ifade ediliyor. Afganistan'ın yeni hükümeti bu kaynakları değerlendirebilecek mi?
Bildiğimiz üzere, Afganistan hükümeti bu kaynakları değerlendiremez.
Bu sebeple Çin ile ve diğer ülkelerle görüşüyorlar. Onlarla temas kuruyorlar, toplantılar düzenliyorlar.
Mesela, iki hafta önce Taliban heyeti Çin'e gitti, Çin Dışişleri Bakanı ile görüştüler.
Aynı zamanda Çinli diplomatlar da bu günlerde bu meseleleri görüşmek üzere Kabil'de bulunuyor.
Çin'in gelip bu kaynakları değerlendirmesi, çıkarması için bir anlaşma yapmak üzere.
Bu kaynakları değerlendirmeleri için elektrik gerekecek, değerlendirmek ve kaynakları Çin'e taşıyabilmek için yol ağı gerekecek.
Bunun için yollar yapmaları gerekecek, aynı zamanda demiryolu da gerekecek.
Afganistan bu kaynakları (tek başına) değerlendiremez.
Ancak bir şeye değineceğim. Taliban liderleri, sözleşmede veya anlaşmada Çinlilere şunu söylemeli:
Bizim insanlarımızı da (bu konuda) eğiteceksiniz.
Bu kaynakları değerlendirmek için Afganları eğitecekler.
Evet, Afganları da eğitecekler. Eğer sadece Çinliler çalışırsa, bunun Afganistan için bir faydası olmaz. Yalnızca Çin'e faydası olur.
Afganları da eğitirlerse, bunun Afganlara da faydası olur. Ve anlaşmanın veya sözleşmenin tamamlanmasından sonra da onlar Afganistan'ı terk ederler ve Çinlilerce eğitilen Afganlar bu kaynakları değerlendirebilir.
Bildiğim, duyduğum kadarıyla Taliban Kültür Komisyonu üyesi Abdulkahhar Belhi, Güney Kore gibi ülkelerin de Afganistan'a gelerek bu kaynakları değerlendirme konusunda Afganlara yardımcı olabileceğini söyledi. Bu kaynakların değerlendirilmesinde yeni Afgan hükümetine yardım edebilecek Çin'den başka bir ülke var mı?
Amerika da bu kaynakları değerlendirmek istiyor.
Amerika da gelip değerlendirmek istiyor ama Taliban'ın onlara bir ihale vereceğini düşünmüyorum.
Yani Çin bu kaynakları değerlendirme konusunda en öndeki aday.
Çünkü Taliban halihazırda Çin ile görüştü, heyet gönderdi, ve aynı zamanda bazı sözleşmeler de yaptıklarını sanıyorum.
Ve Çin de Afganistan'daki büyükelçiliklerinin açık duracağını, burayı kapatmayacaklarını söyledi.
Yani mevcut durumu kontrol edersek, Çin'in gelip bu kaynakları değerlendireceğini söyleyebiliriz.
Peki Taliban hareketinin, ekonomi ve finans konusunda uzmanlaşmış isimleri ve kadroları var mı?
Evet, kesinlikle var.
Ancak bu noktada durmamaları, daha da fazlasını eğitmeleri gerekiyor.
Teknoloji sektöründe, telekom sektöründe, ekonomi sektöründe birçok kişiyi eğitmeleri gerekiyor.
Kadroları var, ancak sınırlı sayıda. Ancak şimdi çok daha fazlasına ihtiyaçları olacak.
Şimdi, Afganistan'da yaşayan ve bir önceki hükümet için çalışan ekonomi uzmanlarından da faydalanacaklar.
Ancak ideolojik olarak Taliban içerisinde olan uzmanlar sınırlı sayıdalar.
Tavsiyede bulunmak istiyorum ki, daha fazlasını eğitmeleri ve sayıyı artırmaları gerekiyor.
Çünkü sınırlı bir sayıyla bir şeyler yapamayız.
Afganistan'da birçok sektör var, sadece ekonomi değil.
Teknoloji, elektrik, su kontrol sistemleri, tüm bunlar için insan eğitilmesi gerekiyor.
Bugünlerde, eğitimli insanların Amerikalılar tarafından Afganistan'dan tahliye edildiğini görüyorsunuz.
Bu iyi bir şey değil. Bu beşeri sermaye. Taliban'ın şimdi beşeri sermaye üzerinde çalışması gerekiyor.
Ekonomik sorunlarla uğraşırken bir yandan da beşeri sermaye üretmeleri gerekiyor.
Bu olmadan ekonomiyi işletemezler.
Peştucada bir deyim vardır. Önce aslını söyleyip sonra İngilizceye tercüme edeceğim.
Anlamı:
Sana balık verirler, ancak nasıl balık tutacağını öğretmezler.
Ana mesele bu. Buna bakmamız ve insan eğitmemiz gerekiyor.
Daha önce söylediğim gibi, Çin gelip bu kaynakları değerlendirecektir.
Ancak Afganları eğitmezlerse bu faydasızdır.
Türkiye'nin veya bir başka İslami ülkenin bu bağlamda bir ortak olacağını düşünüyor musunuz?
Evet, Türkiye Müslüman bir ülke ve Hanefi mezhebi üzerinden de bir bağlantımız var.
Türkiye'nin bugünlerde Taliban'a havalimanlarında teknik destek için de bazı temasları sürüyor.
İnşallah bunun için bir şeyler yapacaklardır. Türkiye gelecek, Taliban'a teknik destekte bulunacak ve insanları eğitecektir.
Taliban liderleri için ana amaç, yerel halkı, Afganları eğitmeye odaklanmaktır.
Ki 10 veya 20 sene sonra öyle bir seviyeye gelinsin ki,
Afganistan diğer ülkelerin insanlarına bağlı kalmasın.
Kendi insanlarımıza dayanıp güvensin. Bu Afganistan için iyi olacaktır.
Haşhaş ekimi meselesi
Bir diğer mesele de, bildiğiniz üzere haşhaş ekimi ve uyuşturucu meselesi. Taliban sürekli olarak, haşhaş ekimi ve uyuşturucunun kökünü kazıyacağını belirtiyor. Fakat bunu yapmayı nasıl başaracaklar ve bu, ülkeyi nasıl etkileyecek?
1996 sonrasındaki Emirlik yönetimi döneminde bunları tek bir emirle yasakladılar.
Bu seferde de tüm bunları bir tek emirle yasaklayacaklardır.
Ancak bunun etkisi ne olacaktır? Şu: İnsanlar işsiz hale gelecektir.
Bunun için bu insanları buğday, üzüm, nar gibi şeyler yetiştirmeye teşvik etmeleri gerekecek.
Ancak bu ürünleri ihraç etmek için olanaklar sağlamaları gerekecektir. Diğer ülkelerle, ürünlerimizi kabul etmeleri için konuşmak gerekir.
İnsanlara kredi sağlamaları gerekir, taze meyve ve buğday üretmelerinde yardımcı olmak için insanlara materyal sağlamaları gerekir.
Taliban yönetiminin uyuşturucu üretimini yasaklamak için yapabileceği temel şeyler bunlardır.
Taliban ve kripto paralar
Bir diğer mesele, daha dijital ve teknolojik bir mesele. Afganistan'da yeni yönetimin kripto paraları yasal hale getireceğine dair söylentiler var. Sizin bu kripto paralar hakkında bilgi sahibi biri olduğunuzu biliyorum. Bu söylentiler doğru mu ve kripto paraların önemi nedir?
Bazı Taliban mensuplarıyla konuştum ve çoğunlukla, kripto paralar hakkında yeterince bilgileri yok.
Çünkü bu konuda Peştuca bir materyal yok. Bu yüzden kripto paraları bilmiyorlar. Sadece kripto para, dijital para diye bir şeyin varlığını duymuşlar.
Ve bunun yasal hale getirileceğini de sanmıyorum.
Çünkü bildiğiniz gibi müftülerden, ulemadan bunun hakkında bilgi almaları gerekiyor.
Diyobendi ulema ile temas kuracaklardır. Bu ulema, kripto paraların haram olduğuna dair fetva vermiş durumda.
Çünkü bunun spekülatif amaçlarla kullanıldığını söylüyorlar.
Kripto paranın arkasında hiçbir şey yok, bir fiziki varlık yok.
Ekonomi konusundaki önde gelen alim Müftü Taki Osmani, kripto paralar ve bitcoin konusunda nötr.
Bunun helal veya haram olduğuna dair bir fetva vermeyeceğini söylüyor.
Bunun hakkında çok fazla araştırma yapması gerektiğini, bunun ardından haram mı yoksa helal mi olduğuna dair fetva verebileceğini belirtiyor.
Taliban, kripto paralar konusunda o kadar fazla bilgiye sahip değil.
Bunu yasallaştırmak için çalışıyoruz, ancak kabul edeceklerini sanmıyorum
Önem konusunda, Afganistan'da kripto paralar için bir gelecek görüyor musunuz? Eğer yasal hale gelirlerse, ülkenin geleceğinde bir rolleri veya önemleri olabilir mi?
Geleceğe dair, ana mesele, ilk olarak kripto para konusunda bilgi sahibi olan insanların çok çabalaması gerekli.
Bu konuda bilgiyi yaymalılar. Medyada ve sosyal medyada insanlara kripto paranın ne olduğunu anlatmalılar.
Bunun ardından en büyük problem, kullanım meselesi. İnsanlar bunu nasıl kullanacak?
Bir diğer problem şebeke, mobil ağ.
Telefon kullanmayı bilen insanlar akıllı telefonları nasıl kullanacakları konusunda cahiller.
Uzak bölgelere giderseniz, oralardaki insanlar bunu bilmiyorlar.
Akıllı telefonu olanların çoğu telefonlarını Facebook için kullanıyor, başka bir şey değil.
Numaraları tuşlamayı bile bilmiyorlar, sadece Facebook, o kadar.
Bunlar temel problemler. Her şeyden önce insanları kripto paralara dair eğitmeliyiz.
Her şeyden önce, temel problem liderlerimizi eğitmek.
Liderlerimizi eğittikten sonra bu problemleri ele almak.
Daha sonra sivilleri, yerel halkı bu konuda eğitmek. Nasıl kullanılacağı, trampa amacıyla nasıl kullanılacağı hakkında.
Afganistan'da kripto paralara dair karşı karşıya kaldığımız ana şeyler bunlar.
Bankacılık ve faiz
Afganistan'da gelecekteki bankacılık sistemiyle ilgili tahminleriniz neler? Bildiğiniz gibi günümüz dünyasında faiz meselesi, bankacılık sisteminin ayrılmaz bir parçası olarak görülüyor. Ve İslam dininde faiz net bir şekilde yasak. Yeni İslami hükümet bunun hakkında ne yapabilir? Afganistan'da faizsiz bir bankacılık sistemi, faizsiz bir ekonomik ve mali sistem kurabilirler mi?
Evet, bunu kesinlikle yapacaklar.
Çünkü İslami bankacılık üzerine çok fazla çalışma yapıldı.
Faizsiz bankacılık sistemine dair çok sayıda araştırma ve makale var.
Bunlardan faydalanabilirler ve Taliban liderleri İslami bankacılığı iyi biliyor.
Taki Osmani'nin kitapları Peştucaya çevrildi.
Bunlar İslami bankacılığın avantajlarına dair çok şey kattı.
İslamabad'daki Uluslararası İslam Üniversitesi'nden mezun olan birçok kişi var.
Doktora yapan, yüksek lisans yapan ve Afganistan'a gidenler var.
Bunlar inşallah işi yürütecek ve tamamen İslami bir bankacılık olacak.
İşi pratiğe dökecekler ve dünyaya bankacılık sistemini nasıl İslamileştireceğimizi gösterecekler.
Birçok ulema var ve inşallah bu şeyleri yapabilirler.
Vergiler
Dünya çapındaki bir diğer büyük mali problem de bildiğiniz gibi vergiler. Ağır vergiler dünya çapında özellikle sıradan ve yoksul insanları eziyor. Size göre, Afganistan'daki yeni vergi sistemi ne olacak ve ne olmalı? Yeni İslami hükümet, İslam fıkhındaki öşür, cizye, zekat gibi vergiler dışında vergi alacak mı?
Öşür ve zekat da alacaklar, normal vergiler de alacaklar.
Ancak sanırım gelir vergisi almayacaklar.
Ancak diğer tüm vergileri, ürün vergilerini, gıdalara dair vergileri, hepsini alacaklar.
Diğer ülkelerden gelen ürünlere dair vergileri, gümrük vergilerini de alacaklar.
Bugünlerde, İslam Emirliği vergileri düşürmüş durumda, fakat ben buna katılmıyorum.
Gündelik kullanılan ürünlere dair vergileri yüzde 70 düşürdüler.
Yüzde 70 düşüş. Ancak ben bu konuda hemfikir değilim.
Çünkü ekonomik sorunlar yaşayan bir ülkeyi yönetmek ve vergi oranlarını düşürmek...
Evet vergi oranlarını düşürmeniz gerekiyor fakat "iş dostu" bir biçimde.
Güç yetiremeyeceğiniz kadar fazla değil.
Çalışanların maaşları ve böyle şeyler olacak. Tüm bunları nasıl karşılayacaksınız?
Vergi oranlarını biraz düşürmeniz gerekiyor, bu kadar fazla değil. Yüzde 70 çok fazla.
Bir şey daha var. O da şu ki, şu anda vergileri düşürdüler.
Ancak bir süre sonra vergileri yükseltirlerse sorun olacak.
Yerel halk ve sivillerden. Neden vergileri yükselttiniz diyecekler. Bunlar bazı problemler.
Bir diğer mesele de devlet müdahaleciliği ile ilgili. Yeni hükümetin, ekonomide devlet müdahaleciliği ile ilgili yaklaşımı ne olacak?
Kesinlikle özel sektörü de destekleyecekler.
Çünkü Afganistan'da küçük işletmeler var. Sabun, ayakkabı, halı ve kilim üretimi gibi. Bunların hepsi küçük işletmeler.
Hepsi özel işletmeler. Bunları destekleyeceklerdir
Zira bunları destekler ve ihracatına olanak sağlarlarsa, otomatik olarak ülkenin ekonomik durumu iyi hale gelecektir.
Yani benim kanaatim, Taliban liderliğinin özel sektörü de destekleyeceğidir.
Çin etkisi ve ekonomik işgal
Konuştuğumuz büyük bir mesele de Çin etkisiydi. Dünya çapında Çin'in mali ve ekonomik etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz? Sadece Afganistan'da değil. Bildiğiniz üzere ciddi bir ekonomik güçleri var ve bununla dünyada siyasi güç elde ediyorlar.
Özellikle krediler ve yatırımlarla Çin bazı ülkeleri ekonomik yönden işgal etti. Ekonomik olarak Çin'e mahkum olmaktan korkuyor musunuz?
Bence Taliban liderleri, Taliban hükümeti, yeni hükümet, Çin tarafından ekonomik açıdan işgale sebep olacak bu şeyleri yapmayacaktır.
Bir ülkeyi ekonomik olarak işgal edecek şeyleri içermeyen bir anlaşma yapacaklardır.
Çünkü bildiğiniz üzere, Taliban liderleri bilgili ve sezgilidir.
Anlaşmalar gibi şeyleri, iyice odaklanarak, bugün ve gelecekteki faydalarını hesap ederek yapacaklardır.
Gelecekteki şartlar ve olumsuzlukların ne olacağına dair geleceğe de bakacaklardır.
Eğer Çin'den kredi alırsam, beni işgal edeceklerdir. Ancak inanıyorum ki Taliban liderleri buna odaklanacaktır.
Buna odaklanacaklardır ve 10-15 sene sonra Çin'e mahkum olacakları anlaşmalar yapmamaları gerekir.
Ekonomik olarak işgal ettikleri diğer ülkeler gibi.
Taliban liderlerinin bunu yapmayacağını düşünüyorum.
Tıpkı Pakistan gibi. Bildiğiniz üzere Pakistan yetkilileri Çin'e karşı tek bir kelime edemiyor. Uygur meselesi hakkında, bilirsiniz. İmran Han "Doğu Türkistan'da ne olduğunu bilmiyorum" gibi ifadelerde bulunmuştu. Afganistan'da da böyle şeyler yaşanabilir mi?
Evet, Pakistan onlar tarafından işgal edilmiş durumda. Fakat inşallah, inanıyorum ki Taliban liderleri böyle bir şey yapmayacak.
Pakistan ve diğer ülkelerin geçmiş tecrübelerine bakarak, Çin'in buraya gelip ülkemizi ekonomik olarak işgal etmesine yol açacak anlaşmalar yapmayacaklardır.
İnşallah böyle bir şey olmayacak.
İzleyicilerimize ve Türkiye'deki insanlara son sözleriniz nelerdir?
Biz İslam kardeşleri olarak birbirimizi her konuda desteklemeliyiz.
Şu an, ülkeniz bu konularda ileri olduğu için, bizler sizin teknoloji konusunda desteğinize ihtiyaç duyuyoruz.
Afganistan'ın mali ve teknolojik olarak size ihtiyacı var.
Bizlere destek olmanız, Afgan kardeşlerinize eğitim vermeniz gerekiyor.
Bu Türkiye halkının çok büyük bir yardımı olacaktır.
Abdulvekil Müslim, programımıza katkınız için teşekkür ederiz.
Teşekkürler.