BBC'den Yogita Limaye'nin izlenimleri:
AK-47 tüfek sol omzundan sarkarken, sağ elindeki büyük sopayla Abdül elinden geldiği kadar sıkı bir şekilde haşhaş kapsüllerine vuruyor. Bitkinin uçları ve kapsülün içindekiler havada uçuyor ve afyonun en ham halinin keskin kokusu yayılıyor.
Birkaç dakika içinde, Abdül ve diğer 10'a yakın adam, küçük tarlayı kaplayan afyonu dümdüz ediyor. Hepsi geleneksel kıyafetler giyen, çoğu uzun sakallı, bazıları sürmeli adamlar, kamyonetin arkasına binip, bir sonraki çiftliğe geçiyorlar.
Ülkenin doğusundaki Nangarhar bölgesinde, Taliban narkotikle mücadele ekiplerinden adamlar, afyon çiftliklerini yok etmek için giriştikleri devriyeye bizi de davet ettiler. İki yıldan kısa süre ünce bu adamlar ülkenin ele geçirilmesini amaçlayan isyanın bir parçasıydı. Şimdiyse kazandılar, iktidardalar ve liderlerinin emirlerini uyguluyorlar.
Nisan 2022'de Taliban'ın en üst düzey lideri Haybatullah Akunzade, afyon ekiminin kesinlikle yasak olduğu fetvasını verdi. Yasağı ihlal eden herkesin, tarlasının yok edilmesine ve Şeriat kurallarına göre ceza almasına hükmedildi.
Bir Taliban Sözcüsü BBC'ye yaptığı açıklamada, haşhaş kapsüllerinden alınan afyonun zararlı etkileri nedeniyle ve din hükümlerine aykırı olduğu için yasaklandığını söyledi. Afganistan dünya afyon üretimin yüzde 80'ini gerçekleştiriyor ve Afgan afyonundan yapılan eroin, Avrupa'da yüzde 95 pazar payına sahip.
BBC, Afganistan'a giderek ve uydu analizlerini kullanarak, afyon üretimiyle doğrudan mücadelenin etkilerini inceledi. Taliban liderleri, afyon üretiminin engellenmesinde, daha önce kimsenin olmadığı kadar başarılı oldu.
Azalan afyon üretimi
Daha önce büyük miktarlarda afyon üreten bölgelerde büyük bir düşüş gördük. Bir uzman, yıllık afyon üretiminin geçen yıla kıyasla yüzde 80 düşmüş olabileceğini söyledi.
Daha az kâr getiren tahıl ürünleri tarlalarda afyonun yerini aldı. Birçok çiftçi, bu nedenle mali zorluklar yaşadıklarını söylüyor.
Nangarhar, Kandahar ve Helmand bölgelerini gezdik. Engebeli, çamurlu yollardan gittik, uzak, dağlık yerlerde, kilometrelerce yürüdük, alandaki durumu görmek için çağlayan ırmaklar boyunca uzanan ekili alanlara gittik.
Taliban'ın fetvası, geçen yılkı afyon hasatında uygulanmadı. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Bürosu'na (UNODC) göre ülkede afyon hasatı 2021'e kıyasla üçte bir oranında arttı.
Ancak bu yıl durum çok farklı. Yerde gördüğümüz kanıtlar, havadan çekilen fotoğraflarla da desteklendi.
Afganistan uyuşturucu ticaretinde önde gelen uzmanlardan biri olan Dr. David Mansfield, uydu analizi üzerinde uzmanlaşan İngiliz şirketi Alcis için çalışıyor. "Hasat, 2022'deki miktarın %20'sinden az görünüyor. Azalma miktarı daha önce hiç görülmemiş düzeylerde" diyor.
Çiftçilerin büyük bölümü yasağa uygun davrandı, Taliban savaşçıları yasağa uymayanların ürünlerini yok ediyor.
Nangarhar'da beraber olduğumuz Taliban devriyesinin komutanı Toor Khan, son beş aydır afyon tarlalarını yok ettiklerini ve on binlerce hektar alanı temizlediklerini anlatıyor.
Çiftçilerin öfkesi
Taliban devriyeleri tarlalarını tahrip ederken bir kadın öfkeyle, "Tarlamı yok ediyorsunuz, Allah da sizin evinizi yok etsin" diye bağırıyor.
Toor Khan dönüp "Bu sabah sana kendin yok et dedim. Yapmadın, şimdi benim yapmam gerek" sözleriyle karşılık veriyor. Kadın evinin içine dönüyor.
Oğlu Taliban tarafından gözaltına alıyor, birkaç saat sonra bir uyarı verilerek serbest bırakılıyor.
Taliban tarlalara silahlı ve kalabalık gidiyor, çünkü bölgedeki kızgın çiftçilerin direndiği vakalar olmuş. En az bir sivil hayatını kaybederken, başka çatışma haberleri de var.
Çiftçi Ali Muhammed Mia, Taliban mensupları tarlasını yok ederken sıkıntıyla bakıyor. İşleri bittiğinde pembe gelincik çicekleri, yeşil kapsüller ve kırılmış saplar yeri kaplıyor.
Yasağa rağmen neden afyon ektiklerini soruyoruz.
"Evinde yiyecek yoksa ve çocuklarınız açsa, başka ne yapabilirsiniz? Bizim büyük topraklarımız yok. Buğday eksek, afyondan elde edeceğimiz kazancın çok küçük bir kısmını alacağız" diyor.
Taliban, tarlaları soplarla kayda değer bir hızda yok ediyor. Her biri 200-300 metrekare arasında değişen altı tarla, bir saatten az bir sürede yok ediliyor.
Toor Khan'a, açlık çeken halkın gelir kaynağını yok ederken ne hissettiklerini soruyorum.
"Liderimizin emri. Ona öyle bağlıyız ki, arkadaşıma beni asmasını söylese, kabul eder ve arkadaşıma teslim olurum" diyor.
Ülkenin güneybatısındaki Helmand bölgesi, Afganistan'ın afyon merkeziydi. Ülkedeki afyonun yarısından fazlasını üretiyordu.
Helmand'a, işlerin nasıl yürüdüğünü ilk elden görmek için Taliban'ın narkotikle mücadele timi olmadan gittik.
Geçen yıl bu bölgedeyken, göz alabildiğine afyon ekili tarlalar görmüştük. Bu kez bir tane bile görmedik.
Alcis'in analizi, Helmand'daki afyon ekiminin yüzde 99'dan fazla azaldığını gösteriyor.
David Mansfield, "Helmand bölgesinin yüksek çözünürlüklü fotoğrafları, afyon ekiminin 1000 hektardan aza düştüğünü gösteriyor. Geçen yıl 129 bin hektarlık alanda ekim yapılmıştı" diyor.
Buğday tarımı
Helmand'ın başkenti Leşker Gah'ın güneyinde bulunan Marjah bölgesinde çiftçti Niamatullah Dilsoz ile tanışıyoruz. Geçen yıl aynı tarlada afyon ekimi yaptığını söylüyor. Helmand'daki neredeyse bütün çiftçilerin Taliban'ın yasağına uyduğunu anlatıyor. "Birkaç çiftçi, duvarların ardında, evlerinin bahçelerinde afyon yetiştirmeye çalıştı ama Taliban bunları bulup, yok etti" diyor.
Kesilen buğday başaklarının sesi ve kuş sesleri dışında, çiftlikte sessizlik hakim. Savaş sırasında bu tarla bir cepheydi. Helmand'da İngiliz birlikleri konuşluydu ve çok şiddetli çatışmalar yaşanmıştı.
Niamatullah 20'lı yaşlarının başlarında. İlk kez dışarı çıktığında bir bombanın hedefi olmaktan korkmuyor. Ancak yıllar süren savaşın yorduğu insanlara afyon ekiminin yasaklanması büyük darbe vurdu. Yasak, ülkede neredeyse herkesi yoksullaştıran ekonomik çöküşün yaşandığı bir dönemde geldi. Afgan halkının üçte ikisi, bir sonraki yemeklerini ne zaman ve nasıl yiyebileceklerini bilmiyor.
"Çok üzgünüz. Buğdaydan, afyondan kazandığımızın dörtte birini bile kazanamıyoruz. Ailemin ihtiyaçlarını gideremiyorum. Kredi almak zorunda kaldık. Açlık hat safhada ve hükümetten herhangi bir yardım almadık."
Taliban Sözcüsü Zaibullah Mücahid'e, halka yardım etmek için neler yaptıklarını soruyoruz.
Zaibullah Mücahid, "İnsanların çok yoksul olduğunu ve acı çektiklerini biliyoruz. Ancak afyonun zararı yararını geçti. 37 milyonluk nüfusumuzun dörtte biri bağımlı. Bu çok büyük bir sayı. Alternatif geçim kaynaklarına gelince, uluslararası toplumun kayba uğrayan Afganlara yardım etmesini istiyoruz" diyor.
Mücahid; BM, ABD ve diğer hükümetlerin, Taliban Batılı güçlerle ve bir önceki Afgan rejimiyle savaşırken, afyonun büyük gelir kaynağı olduğu iddialarını reddediyor.
Taliban yönetimi tüm kadınların sivil toplum kuruluşlarında çalışmalarını yasaklamışken, uluslararası kuruluşların nasıl yardım edebileceğini soruyorum.
Mücahid, "Uluslararası toplum, insani meseleleri siyasi meselelerle karıştırmamalı. Afyon sadece Afganistan'a zarar vermiyor. Tüm dünya bundan etkileniyor. Dünya büyük bir şeytandan kurtulurken, Afgan halkının karşılığında yardım alması adil bir durum" diyor.
Afyonda fiyat artışı
Yasağın, afyon fiyatlarındaki etkisi şimdiden görülüyor. Geleneksel olarak bir başka afyon üretim bölgesi ve Taliban'ın bir başka kalesi Kandahar'da elinde geçen yıldan kalma hasatının küçük bir kısmını elinde tutan bir çiftçiyle tanışıyoruz. Her biri bir futbol topu büyüklüğünde iki plastik torba. İçleri koyu, kokulu afyon sakızıyla dolu.
"Geçen yıl, yasaktan hemen önce böyle bir torbayı beşte biri fiyata satmıştım. Şimdi fiyatın daha da artmasını ve böylece aileme daha uzun bir süre bakabilmeyi umuyorum. Durumumuz çok kötü. Şimdiden yiyecek ve kıyafet satın alabilmek için kredi çektim. Tabii biliyorum, afyon zararlı ama başka ne seçeneğimiz var ki? " diye soruyor.
Buradaki fiyat artışının, eroinin sokaktaki fiyatına yansıması biraz zaman alabilir.
Mansifeld, "Afyon ve eroin fiyatları son 20 yılın en üst düzeylerindeydi ama afyon ekimindeki azalmaya karşın, son altı aydır düşme eğilimindeydi" diyor.
"Bu da sistemde önemli oranda stok olduğunu ve eroin ticaret ve üretiminin sürdüğünü gösteriyor. Komşu ülkelerde ve ötesinde ele geçirilen uyuşturucu miktarı da, kısa bir süre içinde eroin sıkıntısı olmayacağını gösteriyor."
Eski UNODC yetkilisi Mike Trace, Taliban rejimi 2000 yılında, ABD öncülüğündeki işgalden bir yıl önce afyon ekimini yasakladığında, İngiltere hükümetinin kıdemli uyuşturucu politikası danışmanlarındandı.
"Bu yasak, Batı'daki fiyatlar ve pazarlarda doğrudan, derhal büyük bir etkiye neden olmadı. Çünkü uyuşturucu kaçakçılığı rotasındaki aktörler büyük oranda stok yapmıştı. Pazarın doğası bu ve son 20 yılda köklü bir şekilde değişmedi."
Amerikan hava saldırıları
Taliban'ın gelir kaynağını kesme umuduyla, ABD Afganistan'da milyarlarca dolar harcadı.
Taliban'ın denetimi altındaki bölgelerde afyon tarlalarına hava saldırıları düzenlendi. Afyon stokları yakıldı, uyuşturucu laboratuvarlarına baskınlar yapıldı.
Ancak ABD destekli eski Afgan rejiminin kontrolündeki bölgelerde de afyon serbestçe yetiştirildi. BBC, 2021'de Taliban'ın iktidarı ele geçirmesinden önce buna tanıklık etmişti
Şimdilik, Taliban Afganistan'da Batı'nın başaramadığını başarmış gibi görünüyor. Ancak bunu daha ne kadar sürdürebileceklerine dair hala soru işaretleri var.
Mike Trace ise Afganistan'daki afyon üretiminde büyük bir azalmanın İngiltere ve Avrupa'nın geri kalanındaki eroin bağımlılarının kullandıkları uyuşturuyu değiştirmek zorunda bırakabileceğini söylüyor.
"İnsanlar büyük olasılıkla sentetik uyuşturuculara geçecek ve bunlar afyondan çok daha kötü olabiliyor."